Η τηλεόραση είναι σε θέση να δημιουργήσει σχέσεις εξαρτήσεις το ίδιο δραστικές όσο και μια τοξική ουσία…
Ό,τι βλέπουμε, ακούμε αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, καταγράφεται αναλύεται και αναπαράγεται ασυνείδητα πολλές φορές, όταν αντιδράμε σε ανύποπτο χρόνο σε κάποιο εξωτερικό ερέθισμα. Εξαιτίας της διεργασίας αυτής αισθανόμαστε κατά περίσταση, ήρεμοι, επιθετικοί ή χαρούμενοι. Όταν μια βίαιη πράξη εμφανίζεται να ανταμείβεται ή να μένει ατιμώρητη, είναι πιθανό να καλλιεργήσει συμπεριφορές που υποστηρίζουν την εμφάνιση επιθετικότητας.
Όταν η απεικόνιση της βίας δικαιολογείται ή εξυμνείται, δείχνει να συνδέεται με ευχαρίστηση κατά την εκδήλωσή της ή αποσκοπεί αποκλειστικά στη διασκέδαση του θεατή. Όταν υπάρχουν αναφορές που συνδέουν την τηλεοπτική βία με τα προβλήματα της πραγματικής ζωής των τηλεθεατών. Όταν αυτός που διαπράττει το αδίκημα παρομοιάζετε με το μέσο τηλεθεατή ή όταν οι παράνομοι απεικονίζονται ως ελκυστικά πρόσωπα. Όταν η βία εμφανίζει σημαντική εγγύτητα με τις πραγματικές καταστάσεις της ζωής και παράλληλα μειώνει τα όρια ανάμεσα στο καθαρό μυθοπλαστικό ή φανταστικό και το πραγματικό,. Όταν απεικονίζεται χωρίς κριτική ή προβάλλεται σαν εύκολος τρόπος επίλυσης δύσκολων καταστάσεων και διαφορών και όταν παρουσιάζεται σαν κακόβουλη που σκοπό έχει να βλάψει τους άλλους.
Ένα παιδί που παρακολουθεί 18.000 δολοφονίες, σύμφωνα με μελέτες, όταν μεγαλώσει είναι πιθανό να γίνει δολοφόνος γιατί η τηλεόραση συντηρεί και συντηρείται από την εγκληματικότητα, τη διαδίδει, την αναπαράγει και ίσως την κάνει τρόπο ζωής για κάποιους ανθρώπους. Αναμφίβολα η τηλεόραση μας επηρεάζει αλλά ο τρόπος που προωθεί τη βία στην πραγματική ζωή είναι αναπάντητο ερώτημα. Μαθαίνουμε μέσω της παρατήρησης και της μίμησης και με δεδομένη την παρουσία της παντού στο σύγχρονο πολιτισμό, φαίνεται αδύνατο να ισχυριστεί κανείς ότι η τηλεοπτική παρακολούθηση ιδίως των βίαιων προγραμμάτων, δεν προκαλεί κάποια μίμηση ή γεννά κάποιο ερέθισμα.
Υποστηρίζεται ότι η τηλεοπτική παρακολούθηση μας διεγείρει σε ορισμένες στιγμές και μας απευαισθητοποιεί κάποιες άλλες, ενδεχομένως ωθώντας μας σε πράξεις, που υπό άλλες συνθήκες θα είχαμε αναστολές να τις διαπράξουμε. Ο κόσμος της τηλεόρασης μακροπρόθεσμα αποτελεί ένα σιωπηρό οδηγό συμπεριφοράς, μας υποβάλλει τι να πιστεύουμε, πώς να αντιλαμβανόμαστε τον πραγματικό κόσμο, πώς να αναγνωρίζουμε τον κίνδυνο, πώς να αποφασίζουμε ποια δράση είναι κατάλληλη σε δεδομένες περιστάσεις και ακόμα πώς να εκτιμούμε τους γύρω μας και τις πιθανές ενέργειές τους. Αυτές και άλλες εκτιμήσεις και δράσεις δεν απομονώνονται από το άμεσο περιβάλλον μας και η τηλεόραση αποτελεί ένα μεγάλο μέρος αυτού του περιβάλλοντος, του νέου κοινού πεδίου αναφοράς μας.
Ο τρόπος με τον οποίο ο τηλεοπτικός κόσμος μας επηρεάζει σε μακροπρόθεσμο επίπεδο αποτέλεσε έρευνα του George Gerbner ,όπου μέσα από συστηματική έρευνα και καταγραφή, διαπιστώθηκε πως ο κόσμος της τηλεόρασης αποτελούνταν από άνδρες και λιγότερο από γυναίκες, από νέους και λιγότερο ηλικιωμένους, περισσότερο από επαγγελματίες[ κυρίως δικηγόρους, αστυνομικούς και λιγότερο από εργάτες]. ‘Ότι οι τακτικοί τηλεθεατές είχαν σαφέστατα υψηλότερη αίσθηση του κινδύνου και ανασφάλειας σε σύγκριση με τους περιστασιακούς τηλεθεατές. Έτσι ο βαθμός προσκόλλησης στην τηλεόραση ήταν το βασικό αίτιο για την εικόνα που έχουν για τον κόσμο.
Ο τηλεοπτικός κόσμος δεν ανταποκρίνεται με τον τρόπο που βλέπουμε τον πραγματικό κόσμο, ούτε με τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Οι τηλεοπτικές απεικονίσεις μας προσφέρουν μια περιορισμένη σειρά απλών λύσεων από τις οποίες μπορούμε να επιλέξουμε. Ο κόσμος της τηλεόρασης στην εμπορική – ανταγωνιστική της εκδοχή, διεισδύει στα σπίτια των ανθρώπων με ένα εξομοιωμένο ψυχαγωγικό προϊόν, με ένα συγκεκριμένο τρόπο κωδικοποιημένο, έτσι ώστε να γίνεται αποδεκτό και εύπεπτο. Η βία συνοδεύεται με εξιδανίκευση ή αστειότητες σε πολλά τηλεοπτικά προγράμματα.
Ποτέ άλλοτε στην Ιστορία οι βίαιες πράξεις δεν έτυχαν τόσο μεγάλης και συχνής δημοσιότητας, είτε δια μέσου τηλεοπτικών ενημερωτικών εκπομπών είτε δια μέσου ψυχαγωγικών προγραμμάτων. Σύμφωνα με τον Gerbner από τη στιγμή που η τηλεόραση έχει καταλάβει το κέντρο του πολιτισμού, επιδρά και στα προϊόντα του. Τα παιδιά είναι η πιο ευπαθής κατηγορία στις τηλεοπτικές απεικονίσεις και αυτό γιατί συνήθως τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο, μέσα από τις απεικονίσεις της τηλεόρασης Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί σε ακραίες περιπτώσεις όπου τα παιδιά έχουν ήδη μια δυνατή επιθυμία να είναι επιθετικά ή να διαπράξουν κάποια παραπτωματική πράξη και για τα οποία η συνεχής παρακολούθηση προγραμμάτων με εκρηκτικό περιεχόμενο μπορεί να είναι η σταγόνα που κάνει το ποτήρι να ξεχειλίσει. Αλλά ακόμη και στις ακραίες περιπτώσεις η επίδραση της τηλεόρασης είναι μικρή.
Η ψυχοσύνθεση του παιδιού και το σύνολο των περιβαλλοντικών του επιδράσεων θα καθορίσει τη συμπεριφορά του. Συνεπώς η αναπαράσταση της βίας στα μηνύματα των ΜΜΕ δεν αποτελεί γενεσιουργό παράγοντα βίαιης συμπεριφοράς, αλλά τείνει να ενισχύσει προδιαθέσεις για τέτοιου είδους συμπεριφορά. Συνειδητά ή ασυνείδητα ο κόσμος αποφεύγει επικοινωνίες αντίθετων προς τις δικές του αποχρώσεις.
Ακόμη και όταν τύχει και εκτεθεί σε υλικό που του είναι αντιπαθητικό, συχνά τείνει να μην το βλέπει, ή να το αναπλάθει και να το ερμηνεύει με τρόπο που ταιριάζει στις δικές του ισχύουσες αντιλήψεις, ή να το ξεχνά πολύ εύκολα απ΄ότι ξεχνά ένα συμπαθητικό υλικό. Οι διεργασίες που συνεπάγονται αυτές τις αυτοπροστατευτικές ασκήσεις έχουν γίνει γνωστές ως επιλεκτική αντίληψη, επιλεκτική έκθεση, επιλεκτική συγκράτηση [Klaper 1960]. Τέλος οι μελετητές επισημαίνουν πως η επίδραση των ΜΜΕ είναι συνάρτηση της υποκειμενικής σημασίας του μηνύματος, του πόσο σημαντικό το θεωρεί ο δέκτης και τι θέση καταλαμβάνει μέσα στον υποκειμενικό του κόσμο. Εάν ο δέκτης το θεωρεί περιθωριακό τον αφήνει αδιάφορο. Πολλοί μελετητές θεωρούν πως η έκθεση των παιδιών σε μεγάλες ποσότητες τηλεοπτικής βίας είναι πιθανό να τα απευαισθητοποιήσει ως προς την πραγματική βία.
Η συναισθηματική τους ανταπόκριση στη βία της οθόνης οδηγεί βαθμιαία στην αποδοχή της πραγματικής βίας. Έτσι κάποιος σταδιακά γίνεται περισσότερο επιρρεπής στην παρόρμηση να χρησιμοποιήσει ή να γίνει ανεκτικός στη βία της πραγματικής ζωής κάτι που βέβαια προϋποθέτει σταθερή έκθεση στην τηλεοπτική βία. Θετικό ρόλο στη μείωση των αρνητικών επιδράσεων παίζει η παρουσία των γονέων κατά την προβολή των τηλεοπτικών σκηνών βίας, καθώς και η γενικότερη θετική ή αρνητική αντιμετώπιση της βίας από το άμεσο περιβάλλον του παιδιού. Άτομα επιρρεπή στη βία. Παιδιά ανάμεσα στις ηλικίες οκτώ και δώδεκα χρόνων είναι περισσότερο ευάλωτα και ευεπηρέαστα από τις συχνές τηλεοπτικές απεικονίσεις σκηνών βίαιου περιεχομένο,υ απ΄ότι τα παιδιά μικρότερης ή μεγαλύτερης ηλικίας. Το ίδιο ισχύει και για παιδιά ή νεαρά άτομα που εμφανίζουν περισσότερη επιθετικότητα. Τα αγόρια συγκριτικά με τα κορίτσια έχουν την τάση να επηρεάζονται περισσότερο από τη συχνή έκθεση των τηλεοπτικών επιθετικών προτύπων, ιδιαίτερα τα αγόρια που ο άμεσος περίγυρος τους έχει την τάση προς την παραβατικότητα ή αγόρια με υπέρμετρη επιθετικότητα.
Επιπλέον τα αγόρια τείνουν να βλέπουν περισσότερα βίαια τηλεοπτικά προγράμματα. Συμπερασματικά θα λέγαμε πως οι τηλεοπτικές απεικονίσεις που θεωρούνται ότι συμβάλλουν στην εκδήλωση της επιθετικότητας, είναι αυτές που προβάλλουν ότι: αυτός που διαπράττει ένα αδίκημα είτε δεν τιμωρείται είτε ανταμείβεται.
Η ελληνική τηλεόραση πάμπολλες φορές έχει κατηγορηθεί ότι προβάλλει σκηνές βίας τόσο στα ψυχαγωγικά όσο και στα ενημερωτικά προγράμματα, η αντίδραση όμως των ατόμων- δεκτών σε τηλεοπτικές απεικονίσεις δεν μπορεί να αποδοθεί ορθά χωρίς αναφορά στον κοινωνικό περίγυρο και στη φύση των διαπροσωπικών σχέσεων του δέκτη. Καταληκτικά θα λέγαμε πως η πιθανότητα εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς λόγω σταθερής έκθεσης του τηλεθεατή στις βίαιες απεικονίσεις συνδέεται κυρίως με το άμεσο οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον, με το βαθμό ομοιότητας των μηνυμάτων βίας που εισπράττει κανείς σε σχέση με τις καταστάσεις του περιβάλλοντός του και με τον τρόπο που προβάλλονται οι σκηνές από την τηλεόραση.
