Πριν 70 χρόνια έγινε η άνευ όρων συνθηκολόγηση της γερμανικής Βέρμαχτ. Σήμανε το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου χωρίς όμως να φέρει παντού την ειρήνη.
Για τις συμμαχικές δυνάμεις η 8η Μαΐου είναι η μέρα της άνευ όρων συνθηκολόγησης της Γερμανίας, η μέρα της νίκης. Για τα θύματα του Τρίτου Ράιχ, η 8η Μαΐου ήταν η μέρα της απελευθέρωσης -από στρατόπεδα συγκέντρωσης, φυλακές και από μια ζωή στην παρανομία.
Όπως δημοσιεύει το BBC στην ιστοσελίδα του, αυτή η Παρασκευή σημειώνει την 70ή επέτειο για την ημέρα της νίκης «VE Day», και τον τερματισμό του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου για την Ευρώπη. Και προαναγγέλλει μια σειρά από εορταστικές εκδηλώσεις για να τιμηθεί η επέτειος.
Βερολίνο-Καρλσχόρστ, 8 Μαΐου του 1945, 11 μμ. Ο ανώτατος διοικητής των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων Βίλχελμ Κάιτελ υπογράφει την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Βέρμαχτ. Αυτό αναφέρουν τουλάχιστον τα επίσημα έγγραφα.
Στην πραγματικότητα όμως, ο Κάιτελ έβαλε την υπογραφή του στο έγγραφο μια μέρα αργότερα, στις 9 Μαΐου, συνυπογράφοντας ουσιαστικά ό,τι είχε υπογράψει μια μέρα νωρίτερα, στις 7 Μαΐου, στη γαλλική Ρενς ο αρχηγός του Επιτελείου Επιχειρήσεων της Ανώτατης Διοίκησης της Βέρμαχτ Άλφρεντ Γιοντλ. Η συνθηκολόγηση προέβλεπε τον άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών στις 8 Μαΐου, από τις 11.01 μμ.
Έπειτα από τις πιέσεις του Στάλιν όμως, εκδοχή που τελικώς επικράτησε, η όλη διαδικασία έπρεπε να επαναληφθεί στο Βερολίνο καθώς στη Ρενς δεν υπήρχε εκπρόσωπος του σοβιετικού στρατού.
Το τέλος του Τρίτου Ράιχ
Η νέα συνθηκολόγηση των Γερμανών υπεγράφη από όλους τους επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων: ο Κάιτελ υπέγραψε για το σύνολο της Βέρμαχτ, ο Στούμπφ για την πολεμική αεροπορία και ο φον Φρίντεμπουργκ για το πολεμικό ναυτικό.
Οι υπογραφές σε Ρενς και Καρλσχόρστ «έπεσαν» σε συνεννόηση με τον Καρλ Ντένιτς, ο οποίος διαδέχθηκε τον Χίτλερ μετά την αυτοκτονία του Ναζί ηγέτη στις 30 Απριλίου. Επισήμως η κυβέρνηση του Ντένιτς συνέχισε να υφίσταται. «Δεν είχε συνθηκολογήσει το γερμανικό Ράιχ, αλλά η Βέρμαχτ». Μόλις στις 23 Μαΐου ο Ντένιτς και μέλη της κυβέρνησής του συλλαμβάνονται από τους Βρετανούς.
Εκατομμύρια απάτριδες
Μέχρι τις 8 Μαΐου όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης είχαν απελευθερωθεί. Πού να πάνε όμως όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Πολλοί περιπλανούνταν εντός της Γερμανίας αναζητώντας φίλους και συγγενείς. Άλλοι αναγκάστηκαν να παραμείνουν στα στρατόπεδα όπου κρατούνταν αιχμάλωτοι όλο το προηγούμενο διάστημα, μέχρι να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους.
Εντός της Γερμανίας περιπλανήθηκαν εκατομμύρια απάτριδες, οι λεγόμενοι «displaced persons»: αιχμάλωτοι πολέμου, πρόσφυγες, πρώην κρατούμενοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Πολλοί Γερμανοί έμαθαν εκ των υστέρων για τα φρικτά εγκλήματα της Βέρμαχτ. Ο φόβος για πιθανά αντίποινα των νικητών του πολέμου και γενικότερα για την επόμενη μέρα ήταν μεγάλος. Σε πολλές γερμανικές πόλεις καταγράφηκε πριν και μετά το τέλος του πολέμου μαζικό κύμα αυτοκτονιών…
O B’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η γερμανική ενοχή
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος απασχολεί μετά το τέλος του, σε μια αέναη αναζήτηση απαντήσεων στο κρίσιμο ερώτημα περί ευθύνης των Γερμανών. Η μέρα που τελείωσε ο πόλεμος ερμηνεύθηκε με ποικίλους τρόπους.
Το κυρίαρχο συναίσθημα μεταξύ των επιζώντων μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γερμανία δεν ήταν τόσο η χαρά όσο «πολύ περισσότερο μία απροσδιόριστη ανακούφιση», γράφει ο ιστορικός Γκέρχαρντ Μπρουν.
Γεγονός είναι ότι η ανάμνηση είναι κάτι πολύ προσωπικό. Ένας πρώην στρατιώτης της Βέρμαχτ που βρέθηκε αιχμάλωτος σε σοβιετικό στρατόπεδο το 1945 έχει διαφορετικές μνήμες σε σχέση με έναν άμαχο που έμεινε σώος και αβλαβής. Όποιος έχασε την πατρίδα του στην ανατολική Πρωσία βίωσε το τέλος του πολέμου ως καταστροφή, σε αντίθεση με κάποιον εξόριστο Γερμανό στις ΗΠΑ, ο οποίος θεώρησε την 8η Μαΐου μέρα απελευθέρωσης.
Το αίσθημα που ένωνε τις δύο Γερμανίες τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ήταν ότι αμφότερες υπέφεραν από τα δεινά του πολέμου, ενός πολέμου που, με βάση την προσέγγιση της εποχής, δεν εστίαζε στον πόλεμο εξόντωσης που είχε ξεκινήσει με γερμανική ευθύνη. Αυτή η προσέγγιση διαμόρφωσε μία συλλογική μνήμη που δαιμονοποιούσε τον Αδόλφο Χίτλερ και επέρριπτε την ευθύνη για τα γεγονότα του πολέμου εξολοκλήρου και αποκλειστικά στους ναζί, αγνοώντας την προσωπική ευθύνη που ενδέχεται να έφερε ο εκάστοτε πολίτης. Η περιβόητη «επιτυχής αποτίμηση του (γερμανικού) παρελθόντος» από τους ίδιους τους Γερμανούς κατέστη εφικτή αρκετά χρόνια αργότερα.
Η διχασμένη Γερμανία
Διαφορετική ήταν η κατάσταση στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR). Η κυβέρνηση του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας (SED) κήρυξε από την ημέρα της ίδρυσής της την 8η Μαΐου εθνική γιορτή για σαφείς λόγους προπαγάνδας. Η συνθηκολόγηση του Γερμανικού Ράιχ θεωρήθηκε νίκη του Κόκκινου Στρατού επί του φασισμού. Ως εκ τούτου, μέχρι τη χρονιά που έπεσε το Τείχος, το 1989, ο επίσημος κρατικός εορτασμός της 8ης Μαΐου στην DDR ερχόταν να υπογραμμίσει τους στενούς δεσμούς με τη Σοβιετική Ένωση. Ο εθνικοσοσιαλισμός αντιμετωπίστηκε επίσημα ως φασισμός, ένα ιστορικό κεφάλαιο που είχε κλείσει οριστικά για την ηγεσία του SED.
Συμβολική παραδοχή της γερμανικής ενοχής
«Ένας λαός που πέτυχε τέτοια οικονομικά επιτεύγματα έχει δικαίωμα να μην θέλει να ακούει πλέον για το Άουσβιτς», φέρεται να δήλωσε το 1968 ο ακροδεξιός Φραντς-Γιόζεφ Στράους, τότε υπουργός Οικονομικών της Δυτικής Γερμανίας.
Διαμετρικά αντίθετη ήταν η χειρονομία του Βίλι Μπραντ στις 7 Δεκεμβρίου 1970 στη Βαρσοβία. Ο τότε γερμανός καγκελάριος γονάτισε μπροστά στο μνημείο του γκέτο της πολωνικής πρωτεύουσας, ζητώντας με αυτόν το συμβολικό τρόπο συγχώρεση από τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας.
Σύνταξη: Κ. Μπετινάκης
Με πληροφορίες από BBC και Deutsche Welle
