Συνέντευξη στη Σπυριδωνία Κρανιώτη
Για το θεατρικό της έργο «Το Κάλεσμα της Λορίν» μίλησε στο zougla.gr η διεθνώς αναγνωρισμένη και πολυβραβευμένη Ισπανίδα συγγραφέας, ηθοποιός και σκηνοθέτις Παλόμα Πεδρέρο, η οποία βρέθηκε στην Αθήνα για να παρακολουθήσει την επίσημη πρεμιέρα του έργου της που ανεβαίνει στο θέατρο Αργώ.
Η Παλόμα Πεδρέρο έχει γράψει περισσότερα από 30 θεατρικά έργα που έχουν μεταφραστεί και δημοσιευθεί σε 12 γλώσσες και έχουν ανέβει στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, τη Γαλλία, την Πορτογαλία, τη Γερμανία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ιταλία, την Γκάνα, τη Σλοβακία, την Τσεχία, στις περισσότερες χώρες της Νότιας Αμερικής και στην Ελλάδα.
Η Πεδρέρο έχει τιμηθεί με πολλά εθνικά και διεθνή βραβεία, μεταξύ αυτών με το βραβείο Tirso de Molina (1987), το Βραβείο για τον καλύτερο συγγραφέα στο Φεστιβάλ του Φθινοπώρου στη Μαδρίτη (1994), το Βραβείο κριτικών της Κούβας (2003) ή το Βραβείο κριτικών στο Διεθνές Φεστιβάλ «Ηθοποιοί αναζητούν συγγραφέα της Ρώμης», το 2004. Είναι η πρώτη γυναίκα δραματουργός που τιμήθηκε, με αφιέρωμα στο έργο της στη Μόστρα, Σύγχρονου Ισπανικού Θεάτρου του Αλικάντε, το 2005.
Τα έργα της περιλαμβάνονται σε μερικές από τις σημαντικότερες θεατρικές ανθολογίες της Ισπανίας, της Ευρώπης και της Αμερικής. Είναι από τις Ισπανίδες συγγραφείς το έργο των οποίων έχει μελετηθεί περισσότερο. Κατέχει μια θέση ανάμεσα στους σημαντικότερους Ισπανούς συγγραφείς του μετα-φρανκικού θεάτρου.
Η παράσταση «Το Κάλεσμα της Λορίν» σε σκηνοθεσία Φένιας Αποστόλου παίρνει και δεύτερη παράταση έως 11 Φεβρουαρίου 2018, λόγω της μεγάλης συνεχιζόμενης επιτυχίας που σημειώνει από την αρχή της θεατρικής περιόδου. Πρωταγωνιστούν οι Ιωάννης Αθανασόπουλος και Βιργινία Ταμπαροπούλου.
Πώς νιώθετε που το έργο σας «Το Κάλεσμα της Λορίν» ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και σημειώνει μεγάλη επιτυχία;
Νιώθω μεγάλη τιμή, είμαι πολύ χαρούμενη που το λίκνο του θεάτρου φιλοξενεί το πρώτο μου έργο και που είναι και τόσο αρεστό. Για έναν συγγραφέα αυτό αποτελεί πάντα μεγάλη χαρά, είναι κι ένα από τα πράγματα που το θέατρο χαρίζει στους δραματουργούς: τη δυνατότητα να γνωρίσουν καινούργιους ανθρώπους και χώρες, και να συνειδητοποιήσουμε το πόσο κοντά είμαστε οι ανθρώπινες υπάρξεις όταν πραγματευόμαστε ουσιώδη θέματα. Μοιάζουμε πάρα πολύ σε όλα.
Το έργο σας πραγματεύεται την ταυτότητα φύλου, ένα θέμα που πήρε μεγάλες διαστάσεις στη χώρα μας από τη στιγμή ψήφισης του νομοσχεδίου για την αναγνώριση της κοινωνικής ταυτότητας φύλου. Ποια η γνώμη σας για αυτό;
Το μεγάλο ερώτημα του ανθρώπου από τότε που υπάρχει το ανθρώπινο είδος είναι το «Ποιος είμαι; Ποιος είμαι εγώ;». Αυτό είναι στην πραγματικότητα το ερώτημα που τίθεται στο «Κάλεσμα της Λορίν». Ποιος είμαι εγώ, λέει μια μέρα ο πρωταγωνιστής, απαυδισμένος από το ότι δεν νιώθει καλά με τον ίδιο του τον εαυτό, αναρωτώμενος αυτό ακριβώς. Στην ιστορία αυτή, λοιπόν, το ερώτημα τίθεται μέσα από την έμφυλη ταυτότητα. Θα μπορούσε να γίνει και με άλλο τρόπο, αλλά η έμφυλη ταυτότητα είναι κάτι το ιδιαίτερα βαθύ και μας βοηθά να πραγματευτούμε το συγκεκριμένο ζήτημα, μας βοηθά να το πραγματευτούμε με έναν θεατρικό τρόπο, δηλαδή μέσω της σύγκρουσης εντός του ζευγαριού, της σύγκρουσης του άνδρα με τη γυναίκα του. Ποιος είμαι; Τι νιώθω; Τι θέλω; Η ερώτηση του κλασικού ήρωα. Αυτό πραγματεύεται «Το κάλεσμα της Λορίν»: την ουσιώδη προσωπική ταυτότητα.
Μπορεί τελικά το θέατρο, μέσα από κείμενα όπως το δικό σας, να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε ενσυναίσθηση και να βελτιωθεί ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τους άλλους;
Πιστεύω ότι η τέχνη αντισταθμίζει οποιοδήποτε είδος καταστροφής. Αν δεν υπήρχε η δημιουργία, ο κόσμος αυτός θα είχε ήδη φτάσει στο τέρμα τουΘα μου άρεσε αν το θέατρο κατάφερνε να το κάνει αυτό. Πιστεύω ότι το θέατρο βάζει το λιθαράκι του, όπως και όλες οι τέχνες. Πιστεύω ότι η τέχνη αντισταθμίζει οποιοδήποτε είδος καταστροφής. Αν δεν υπήρχε η δημιουργία, ο κόσμος αυτός θα είχε ήδη φτάσει στο τέρμα του. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να υπάρχουν δημιουργοί, όχι μόνο επαγγελματίες δημιουργοί όπως στην περίπτωσή μας, αλλά και κάθε ανθρώπινη ύπαρξη να αντιλαμβάνεται ότι η ζωή βασίζεται στη δημιουργία, σε οποιαδήποτε δημιουργία. Στη δημιουργία ψωμιού, στη δημιουργία χαράς, στη δημιουργία καλοσύνης, στη δημιουργία έργων τέχνης ή στη δημιουργία τουρτών ή στη δημιουργία βλεμμάτων. Είναι το μοναδικό που πρέπει να κάνουμε για να αλλάξει ο κόσμος. Κι ασφαλώς όλο αυτό βασίζεται στην ενσυναίσθηση. Αν φτιάξω μια τούρτα και τη φάω μόνη μου, θα με πιάσει το στομάχι μου. Αν τη φτιάξω και τη μοιραστώ με τους άλλους, θα έχω κέρδος μια συνεργασία και μια γιορτή. Και, βεβαίως, η τέχνη μεταμορφώνει, αν λείπει αυτή η μεταμόρφωση, δεν είναι τέχνη.
Γιατί πιστεύετε ότι καταπνίγουμε και εμποδίζουμε το διαφορετικό; Μήπως τελικά ως κοινωνία απεχθανόμαστε και αποστρεφόμαστε αυτό που δεν γνωρίζουμε;
Ασφαλώς, γιατί είμαστε πολύ μικροί, είμαστε αδαείς και θεωρούμε ότι το δικό μας είναι το καλύτερο. Πρόκειται για το διάσημο «εγώ» που μας καταπιέζει όλους, που μας κάνει δυστυχισμένους. Νομίζουμε ότι ο κόσμος είμαστε εμείς κι ομφαλοσκοπούμε, ενώ ο κόσμος είναι πολύ πιο ευρύς, πλούσιος και γεμάτος καρπούς. Πρέπει να καταφέρουμε να δούμε τους άλλους με ουσιαστικό τρόπο. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο – κι αυτό το λένε όλοι οι φιλόσοφοι – για να αποβάλλουμε τον εθνικισμό από μέσα μας, από το να ταξιδεύουμε. Τη στιγμή που κοιτάζεις τους άλλους, αντιλαμβάνεσαι το μεγαλείο τους. Η αποστροφή προς το διαφορετικό προέρχεται από τον φόβο προς το διαφορετικό, πάντα από εκεί προέρχεται. Υπάρχει στην Ισπανία μια καινούργια λέξη, η «αποροφοβία», που σημαίνει φόβο και αποστροφή προς τους φτωχούς. Κάθε χρόνο επιλέγεται στην Ισπανία μια λέξη η οποία χρησιμοποιήθηκε περισσότερο κατά τη διάρκεια της χρονιάς ή μια καινούργια λέξη που απέκτησε βαρύτητα. Εφέτος ήταν η «αποροφοβία». Είναι πολύ ενδιαφέρον, γιατί δεν υπήρχε στα ισπανικά μια λέξη που να προσδιορίζει τον κόσμο που έχει απέχθεια προς τους φτωχούς. Είναι, λοιπόν, πολύ ενδιαφέρον γιατί στην πραγματικότητα αυτή είναι η πρωταρχική φοβία των ανθρώπων. Η αποστροφή κι ο φόβος απέναντι στους φτωχούς, στους μη έχοντες.
Υπάρχει στην Ισπανία μια καινούργια λέξη, η «αποροφοβία», που σημαίνει φόβο και αποστροφή προς τους φτωχούςΕγώ δουλεύω με άπορους ανθρώπους, με άστεγους κ.τ.λ., όταν με ρωτάνε τι άνθρωποι είναι αυτοί, τους απαντώ ότι είναι άνθρωποι που δεν έχουν μέσα για να προστατευτούν από το κακό. Για μένα, αυτή είναι η διατύπωση της ανέχειας. Τι είναι ένας άπορος; Είναι ένας άνθρωπος που δεν έχει τα μέσα για να προστατευτεί από το κακό. Τα άτομα που ζούνε στον δρόμο, και είναι πολλά αυτά στην Ισπανία, είναι άτομα που μπορεί να τα βλάψει ο καθένας, κάθε δειλός, κάθε κακομαθημένο, γιατί δεν έχουν μέσο για να προστατευτούν από το κακό και συνήθως είναι και καλά άτομα. Όταν υπερασπίζονται τους εαυτούς τους το κάνουν λέγοντας: «Μην μου το κάνεις αυτό, μη με κοιτάς». Όμως, τους επιτίθενται, τους καίνε, λες και πρόκειται για κάποιο παιχνίδι, απλώς και μόνο επειδή είναι φτωχοί, όχι επειδή είναι κακοί, αυτό είναι το πιο θλιβερό. Δεν τους επιτίθενται επειδή είναι κακοί, τους επιτίθενται επειδή είναι φτωχοί. Αυτή είναι η πρωταρχική φοβία του ανθρώπου. Γιατί; Γιατί είναι διαφορετικοί.
Άκου να σου πω κάτι που μου λένε οι ίδιοι όταν συζητάω αυτό το πράγμα μαζί τους. Μου λένε, λοιπόν, ότι συνήθως τους επιτίθενται νεαροί, μεθυσμένοι, νεοναζί κ.τ.λ. και αυτό που οι ίδιοι τους φωνάζουν είναι: «Κι εσύ μπορεί να βρεθείς στην κατάστασή μου αύριο, δεν ήμουν πάντοτε έτσι».
Στις ελληνικές θεατρικές σκηνές ανεβαίνουν κάθε χρόνο όλο και περισσότερα ισπανικά έργα. Θεωρείτε ότι έχουμε κοινά χαρακτηριστικά ως λαοί και μας αφορούν τα ίδια ζητήματα;
Ναι, το πιστεύω απόλυτα και αυτό είναι κάτι που το αποδεικνύει. Το ότι υπάρχει αυτή η σύνδεση με το ισπανικό θέατρο σημαίνει ότι υπάρχει μια κατανόηση, αφού οι θεατρικές ομάδες συνηθίζουν να διαλέγουν τα έργα λόγω ταύτισης, πολιτιστικής και προσωπικής. Το γεγονός ότι ανεβάζουν ισπανικά έργα έχει να κάνει μ’ αυτήν την ταύτιση και με το ότι συγκεκριμένοι άνθρωποι, όπως η Μαρία Χατζηεμμανουήλ, κάνει τη δουλειά που κάνει, μεταφράζοντας σύγχρονους Ισπανούς συγγραφείς και δίνοντας τα έργα αυτά στις θεατρικές ομάδες, πράγμα που δεν γίνεται αντίστροφα για να περάσουν οι Έλληνες συγγραφείς στην Ισπανία, όπως θα έπρεπε επίσης να γίνει, γιατί σίγουρα θα μπορούσαμε να ανεβάσουμε έργα τους. Επομένως, όλα εξαρτώνται από ένα άτομο, είναι τόσο απλό: ένα άτομο ή – ακόμα καλύτερα – τρία να κάνουν τη δουλειά που κάνει η Μαρία.
Κάνοντας γνωστό το ισπανικό θέατρο στην Αθήνα ανοίγει ο δρόμος κι ολοένα ανεβαίνουν περισσότερα έργα, αφού γνωριζόμαστε μεταξύ μας οι συγγραφείς κι οι σκηνοθέτες, πραγματοποιείται δηλαδή μια συνάντηση χάρη σ’ έναν άνθρωπο που μας έχει συστήσει. Αυτό ανοίγει πολλούς δρόμους και πολλές δυνατότητες για να έρθουν κοντά οι δύο χώρες. Θα ήταν καλό να υπήρχαν άνθρωποι να το κάνουν σε όλες τις χώρες. Έχω ταξιδέψει σε διάφορα μέρη, η Ελλάδα είναι μια αδελφική, μια μεσογειακή χώρα που έχουμε τόσα κοινά, όμως έχω πάει και σε εξωτικές χώρες, όπως στην Κίνα, όπου έχουν ανέβει έργα μου, και παντού τελικά συμβαίνει το ίδιο: μέσα από την τέχνη καταλαβαίνει ο ένας τον άλλον. Μπορεί να μην καταλαβαινόμαστε μέσω της ομιλίας ή εντρυφώντας σε κάποιο ζήτημα, όταν όμως πρόκειται για τέχνη, συνεννοούμαστε.
Είστε ηθοποιός, σκηνοθέτις, συγγραφέας. Με ποια ιδιότητα νιώθετε πιο ολοκληρωμένη;
Το θέατρο – κι αυτό είναι επίσης πολύ όμορφο – είναι μια τέχνη που σε κάνει ταπεινό, γιατί καταλαβαίνεις ότι ο μόνος τρόπος για να κάνεις θέατρο είναι να δουλεύουν όλοι για όλους. Αν λείψει αυτός που πρέπει να σκουπίσει τη σκηνή, δεν έχει παράσταση το βράδυ, γιατί δεν μπορείς να είσαι ξυπόλυτος, για παράδειγμα, ή δεν μπορείς να κάνεις κάποιες σωματικές δράσεις. Όλα είναι υπολογισμένα, όλοι πρέπει να κάνουν τη δουλειά τους τέλεια: ο ηθοποιός, ο φωτιστής, ο σκηνογράφος, ο διευθυντής σκηνής, όλοι πρέπει ν’ ακούν ο ένας τον άλλο, αυτό είναι το θαύμα του θεάτρου και γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να επιτευχθεί το θαύμα, επειδή ζούμε σε κοινωνίες όπου κοιτάζουμε υπερβολικά τον εαυτό μας και ακούμε λίγο. Όταν όμως επιτυγχάνεται αυτό, όπως έγινε με τη συγκεκριμένη ελληνική θεατρική ομάδα, όπου όλοι ακούνε τους άλλους και τραβάνε κουπί για τον ίδιο στόχο, τότε έχουμε το θαύμα του θεάτρου, όπως στην παράσταση αυτή, και έρχεται η θεατρική επιτυχία.
Εκεί που ίσως νιώθω μεγαλύτερη σιγουριά είναι όταν γράφω, ενώ μεγαλύτερη πληρότητα, επειδή βοηθάω, επειδή ακριβώς δίνω περισσότερα στους ανθρώπους, είναι σκηνοθετώντας, γιατί για μένα η σκηνοθεσία είναι κοινωνική εργασία, ενώ η συγγραφή είναι μια δουλειά πολύ πιο ενδόμυχη, αν και προσωπικά θεωρώ ότι αλληλοσυμπληρώνονται. Για την υποκριτική, τώρα… θα πεθάνω ούσα ηθοποιός. Μια ηθοποιός που δεν δουλεύει ως ηθοποιός, αλλά το μικρόβιο δεν σ’ αφήνει ποτέ, γιατί η υποκριτική είναι όταν κάνεις μια δουλειά ως ηθοποιός και πάει καλά, τότε το συναίσθημα αυτό είναι ανεκτίμητο, είναι κάτι το πολύ σπουδαίο, αυτή η προσωπική δύναμη που σου δίνει η σκηνή όταν ερμηνεύεις, εμπνέεσαι. Είναι τόσα μάτια που σε κοιτάνε και ξέρεις ότι ο μορφασμός σου θα μεταμορφώσει τις καρδιές μιας ομάδας ανθρώπων, έχει βαθύ και αξέχαστο αντίκτυπο.
Πώς βλέπετε την πορεία του ισπανικού θεάτρου σήμερα και πόσο έχει επηρεαστεί από την πολιτική, οικονομική και πολιτιστική κρίση;
Θα έπρεπε να αποκατασταθούν τα συναισθήματα και να παλέψουμε για την ενότητα και τη συνεργασία των λαών και των πολιτισμών, όχι για τη διάσπαση και την απόσχισηΔεν ξέρω τι συμβαίνει εδώ, όμως στην Ισπανία οι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι δεν έχουν σε μεγάλη εκτίμηση τον πολιτισμό, δυστυχώς. Επομένως, η κρίση επηρέασε αρκετά την κατάσταση, αφού έχουν έτοιμη την τέλεια δικαιολογία για να μην τον στηρίξουν, και πράγματι δεν τον στηρίζουν, αυτή είναι η πραγματικότητα. Έτσι δουλεύουμε βασιζόμενοι στην αξιοποίηση των δικών μας δυνάμεων, και μόνο. Είναι λίγο άδικο αυτό που κάνουν, να αναγκάζουν τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους του θεάτρου να πρέπει να ζουν σε τέτοια ένδεια, να επιβιώνουν με δυσκολία. Το 70-75% των Ισπανών και Ισπανίδων ηθοποιών είναι άνεργοι/ες και δεν μπορούν να ζήσουν από τη δουλειά τους ή αναγκάζονται να ψάχνουν άλλου είδους δουλειές. Στην Ισπανία εξακολουθεί να ισχύει αυτό που είχε πει ο Χοσέ ντε Λάρα [José de Larra] στις αρχές του 19ου αιώνα, ότι συγγραφή σημαίνει να κλαις. Ωστόσο, συνεχίζουμε, γιατί πάντα το θέατρο μας προσφέρει πολλά περισσότερα απ’ αυτά που περιμένουμε, το θέατρο αναπληρώνει τα πάντα, είναι μια τεράστια χαρά, έστω κι αν επιβιώνουμε με λίγα.
Ποια η γνώμη σας για το ζήτημα της ανεξαρτησίας της Καταλονίας;
Νομίζω ότι πρόκειται για αγώνες που έχουν στόχο την εξουσία και τα εδάφη, για αγώνες παλιούς και ξεπερασμένους που βρίσκονται πολύ μακριά από τη συνειδητοποίηση του τι οφείλει να κάνει ο άνθρωπος, το οποίο είναι ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή να ενώνει και να μοιράζεται, όχι να διασπά και να κατακερματίζει, λέγοντας αυτό είναι δικό μου κι εγώ κάνω κουμάντο εδώ. Όλοι οι εθνικισμοί μού φαίνονται θλιβεροί. Με σεβασμό απέναντι στις πληγές, αφού ο κόσμος μιλάει μέσα από τις πληγές του, θεωρώ ότι πριν γίνει αυτό που τώρα συμβαίνει, θα έπρεπε να αναρωτηθεί ο καθένας τι με πονάει, πού με πονάει, από πού προέρχομαι, τι γεννά αυτήν την πικρία. Θα έπρεπε να αποκατασταθούν τα συναισθήματα και να παλέψουμε για την ενότητα και τη συνεργασία των λαών και των πολιτισμών, όχι για τη διάσπαση και την απόσχιση. Θεωρώ ότι δεν γίνεται κάποιος να αγωνίζεται για να διασπάσει ή για να καταστρέψει κάτι. Θα πρέπει να αγωνίζεται για να ενωθεί με τους άλλους, για να χτίσει μαζί με τους άλλους. Ό,τι κι αν είναι ο άλλος, για μένα, όλο αυτό αναδύεται από μια άσχημη πτυχή που έχουμε μέσα μας, εκεί που βρίσκεται η πληγή, η πικρία και η έλλειψη επικοινωνίας. Για μένα, οφείλουμε όλοι οι άνθρωποι, οι λαοί και οι πολιτισμοί να κατορθώσουμε να γίνουμε φίλοι.
