Το αίτημα για επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα διατύπωσε την Τρίτη στην Bρετανίδα πρωθυπουργό Τερέζα Μέι ο Αλέξης Τσίπρας.
Όπως παραδέχθηκε, η θέση της Βρετανίας είναι γνωστή αλλά η Ελλάδα ευελπιστεί ότι θα συγκεντρώσει περισσότερους υποστηρικτές για το δίκαιο αίτημα της, γιατί τα Γλυπτά ανήκουν στον Παρθενώνα.
Το αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών διατυπώθηκε εκ νέου σε κορυφαίο επίπεδο, αλλά το αποτέλεσμα παραμένει άκρως αμφίβολο.
Ποια είναι όμως η ιστορία της διεκδίκησης τους;
Τα Ελγίνεια Μάρμαρα φιλοτεχνήθηκαν για να στολίσουν την Ακρόπολη των Αθηνών. Από το 1799 έως το 1803 αφαιρούνταν από τον Τόμας Μπρους, κόμη του Έλγιν και πρέσβη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μεταφέρθηκαν τελικώς στην Βρετανία το 1806. Ο κόμης του Έλγιν απέκτησε φιρμάνι, δηλαδή επίσημη άδεια, από τον Σουλτάνο για την αποκαθήλωσή τους με σκοπό τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε γύψινα σχέδια και στη συνέχεια τα αφαίρεσε και τα φυγάδευσε. Τα γλυπτά αποθηκεύτηκαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου το 1816 και το 1936 τοποθετήθηκαν στην έκθεση Duveen που δημιουργήθηκε για αυτόν τον σκοπό.
Η συλλογή γλυπτών περιλαμβάνει μερικά από τα γλυπτά των αετωμάτων, των μετοπών, που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, αλλά και της ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος. Ως εκ τούτου, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 1/2 από ό,τι απομένει από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα που διασώθηκε: 75 μέτρα από τα αρχικά 160 μέτρα, 15 από τις 92 μετόπες, 17 τμηματικές μορφές από τα αετώματα, όπως επίσης και άλλα τμήματα της αρχιτεκτονικής. Τα αποκτήματα του Έλγιν περιλαμβάνουν ακόμη αντικείμενα από άλλα κτήρια της Αθηναϊκής Ακρόπολης: το Ερέχθειο, που μεταβλήθηκε σε ερείπιο κατά τον ελληνικό αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821-33), τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Ο λόρδος Έλγιν πήρε περίπου τα μισά από τα γλυπτά του Παρθενώνα και από τα υπόλοιπα δημιουργήθηκαν εκμαγεία σε γύψο. Έκτοτε τα Μάρμαρα αναφέρονται συχνά ως Ελγίνεια.
Η προσπάθεια της Μελίνας Μερκούρη και η ιστορική ομιλία
Στις 30 Ιουλίου του 1982 στη Διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού της UNESCO στο Μεξικό η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη θέτει επίσημα το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Η ομιλία της είναι ιστορική.
«Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πως πάρθηκαν από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι…. Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις «λεηλασία», «ερήμωση», «αχαλίνωτη καταστροφή», «αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά» δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από σύγχρονους του Elgin.
Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον «ληστή των μαρμάρων». Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Th. Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν «αιχμάλωτους σ’ εξορία».
Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό.
Επικρατεί διαφορετική ηθική, θα ήταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιο θα ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα, αν λάβαινε υπόψη την μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον της – και τις κρίσεις εκείνων που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα θα ήταν διαφορετικό. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές:
Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται;
Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν;
Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει;
Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μην δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας;
Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;
Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλά για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του Ρόμελ.
Στο όνομα αυτής της φιλίας σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν’ αποκατασταθεί.
Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνειά μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας.
Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη προς το παρόν.
Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση. Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω.
Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ’ όνομά της».
Παγκόσμια κληρονομιά
Το 1987 η Ακρόπολη εγγράφεται στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO Τότε αναπτερώθηκαν οι ελπίδες επιστροφής των Μαρμάρων, όμως οι Βρετανοί προβάλουν μια σειρά από επιχειρήματα ότι η Ελλάδα είναι ανίκανη να συντηρήσει τα Μάρμαρα, ενώ το Βρετανικό Μουσείο νοικιάζει αίθουσες για κοσμικές και επιχειρηματικές φιέστες, μεταξύ των οποίων και η αίθουσα με τα Γλυπτά του Παρθενώνα.
Σε ανακοίνωση που εξέδωσε το Βρετανικό Μουσείο τον Απρίλιο του 2007 αναφέρει ότι δεν προτίθεται να παραχωρήσει την κυριότητα των Γλυπτών του Παρθενώνα σε ελληνικό μουσείο. Νεότερη ανακοίνωση του Βρετανικού Μουσείου (2009) ανέφερε πως, με την ευκαιρία των εγκαινίων του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, θα ήταν διατεθειμένο να δανείσει τα Γλυπτά, αρκεί η ελληνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει το δικαίωμα ιδιοκτησίας τους στο Μουσείο. Η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση.
Το 2014, η UNESCO πρότεινε να διαμεσολαβήσει για την επίλυση του θέματος, αλλά η πρόταση αυτή απορρίφθηκε αργότερα από το Ηνωμένο Βασίλειο.
