Οι θεραπείες του καρκίνου που είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν σεξουαλικές παρενέργειες είναι:
Χημειοθεραπεία
Πολλές είναι οι γυναίκες που βιώνουν μια απώλεια της libido τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά τη χημειοθεραπεία. Συχνά οι παρενέργειες όπως είναι η ναυτία, η κόπωση, η απώλεια των μαλλιών καθώς και η απώλεια ή η πρόσληψη βάρους κάνουν τη γυναίκα να νιώθει μη ελκυστική.
Οι παρενέργειες συχνά υποχωρούν μετά το τέλος της θεραπείας αλλά συνήθως ο χρόνος που χρειάζεται για την ανάκτηση της αυτοπεποίθησης και της σεξουαλικής επιθυμίας είναι μεγαλύτερος.
Η χημειοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει μια ξαφνική απώλεια της παραγωγής οιστρογόνων από τις ωοθήκες της γυναίκας, το οποίο μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα εμμηνόπαυσής, όπως είναι η λέπτυνση των κολπικών τοιχωμάτων και η κολπική ξηρότητα και να οδηγήσει σε πόνο κατά τη διείσδυση του πέους στον κόλπο. Η γυναίκα είναι σημαντικό να ρωτήσει τον ιατρό της τι πρέπει να περιμένει από τη θεραπεία καθώς και ποια φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν μόνιμη εμμηνόπαυση.
Ανάλογα με τον τύπο του καρκίνου, ο ιατρός μπορεί να συνταγογραφήσει ορμονική θεραπεία υποκατάστασης με οιστρογόνα για να μειώσει τις σεξουαλικές παρενέργειες. Τοπικές κρέμες οιστρογόνων μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθούν. Οι γυναίκες όμως με ορμονοευαίσθητο καρκίνο μαστού ή με καρκίνο ωοθηκών πρέπει να συζητήσουν πολύ προσεκτικά την ορμονοθεραπεία με τον ιατρό τους.
Η χημειοθεραπεία μπορεί επίσης να καταστρέψει ιστούς στο σώμα συμπεριλαμβανομένου και του κόλπου. Είναι πιθανό να δημιουργηθούν έλκη και να αυξήσουν τον κίνδυνο μόλυνσης. Μπορεί επίσης να προκαλέσει κόπωση ή αιμορραγία και σε κάποιες περιπτώσεις συνίσταται η αποφυγή της συνουσίας κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Ακτινοθεραπεία
Οι σεξουαλικές παρενέργειες που σχετίζονται με την ακτινοθεραπεία είναι πιο συχνές σε γυναίκες που λαμβάνουν τη θεραπεία στην περιοχή της πυέλου.
Πιο συγκεκριμένα η ακτινοθεραπεία της πυέλου προκαλεί:
• Καταστροφή των ωοθηκών. Το μέγεθος της βλάβης καθώς και το εάν είναι αναστρέψιμη ή όχι εξαρτάται από την ένταση της ακτινοθεραπείας καθώς και από την περιοχή που τη δέχεται. Οι κατεστραμμένες ωοθήκες δεν παράγουν οιστρογόνα. Αυτό προκαλεί εμμηνοπαυσιακά σημεία και συμπτώματα όπως είναι οι εξάψεις και η κολπική ξηρότητα. Εάν μια γυναικά έχει ήδη μπει στην εμμηνόπαυση είναι πολύ πιθανό να μην έχει αυτά τα συμπτώματα.
• Αλλαγές στο κολπικό τοίχωμα. Η ακτινοθεραπεία μπορεί να επιφέρει ερεθισμό στους παρακείμενους ιστούς, όπως για παράδειγμα, φλεγμονή κι ευαισθησία στα τοιχώματα του κόλπου. Η διείσδυση μπορεί να προκαλεί δυσφορία κατά τη διάρκεια της θεραπείας αλλά και για μερικές εβδομάδες μετά. Καθώς όμως τα τοιχώματα του κόλπου θα επουλώνονται μπορεί ο ουλώδης ιστός που θα δημιουργηθεί να μειώσει την ελαστικότητα του κόλπου. Ο ιατρός μπορεί να συστήσει τη χρήση κολποδιαστολέα για την πρόληψη του σχηματισμού ουλώδη ιστού μετά τη θεραπεία. Είναι σημαντικό η γυναίκα να συζητήσει με το ιατρό της αναφορικά με το τι πρέπει να περιμένει από την θεραπεία της. Κάποιες παρενέργειες μπορεί να προλαμβάνονται. Για παράδειγμα ένα χειρουργείο ανατοποθέτησης των ωοθηκών σε κάποιο άλλο μέρος του σώματος έτσι ώστε να μην καταστραφούν από την ακτινοβολία μπορεί να διατηρήσει τη γονιμότητα της γυναίκας.
Χειρουργείο
Το κατά ποσό το χειρουργείο θα επηρεάσει την ικανότητα της γυναίκας να κάνει σεξ εξαρτάται από τον τύπο του καρκίνου, το που εντοπίζεται και το μέγεθος της βλάβης.
Οι χειρουργικές επεμβάσεις που είναι πιθανό να προκαλέσουν σεξουαλικές παρενέργειες περιλαμβάνουν:
• Ριζική υστερεκτομή. Μια γυναικά με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας συχνά υποβάλλεται σε ριζική υστερεκτομή για την αφαίρεση της μήτρας, των συνδέσμων της, του τράχηλου και μέρος του κόλπου. Ένας κόλπος με μικρότερο μήκος δεν αλλάζει τη σεξουαλική ικανότητα της γυναίκας αν και χρειάζεται μια κάποια προσαρμογή. Σε πολλές περιπτώσεις αφαιρούνται και οι ωοθήκες. Στις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες η αφαίρεση των ωοθηκών θα οδηγήσει σε εμμηνόπαυση.
• Ριζική κυστεκτομή. Σε αυτήν την επέμβαση για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης ο χειρουργός αφαιρεί την κύστη, τη μήτρα, τις σάλπιγγες, τον τράχηλο, το μπροστινό τοίχωμα του κόλπου και την ουρήθρα.
Ο χειρουργός ανακατασκευάζει τον κόλπο αλλά μπορεί να είναι πιο κοντός και πιο στενός με πιθανό αποτέλεσμα την επώδυνη συνουσία. Εάν αφαιρεθούν και οι ωοθήκες, στις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες θα προκληθεί άμεσα εμμηνόπαυση.
• Κοιλιοπερινεϊκή εκτομή. Διεξάγεται αν η γυναικά έχει καρκίνο στο ορθό ή στο κατώτερο μέρος του παχέος εντέρου. Συνήθως προκαλείται πόνος κατά τη διείσδυση, ενώ εάν αφαιρεθούν και οι ωοθήκες θα προκληθεί πρόωρη εμμηνόπαυση.
• Αιδοιεκτομή . Διεξάγεται όταν η γυναικά έχει καρκίνο του αιδοίου. Ο χειρουργός αφαιρεί ολόκληρο το αιδοίο, τα μικρά και τα μεγάλα χείλη καθώς και την κλειτορίδα, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ικανότητα της γυναίκας να διεγερθεί και να φτάσει σε οργασμό.
Επιπλέον μετά από κάποια χειρουργεία ίσως χρειαστεί η τοποθέτηση μιας σακούλας κολοστομίας, κάτι που προσβάλει την αυτοπεποίθηση της γυναίκας και την κάνει να νιώθει λιγότερο επιθυμητή. Οι ειδικοί θεραπευτές καθώς και ο εξειδικευμένος ρουχισμός μπορεί να βοηθήσουν στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης.
Ορμονοθεραπεία
Αν ο καρκίνος είναι ορμνοευαίσθητος η γυναίκα ενδέχεται να λάβει θεραπεία που μπλοκάρει την παραγωγή των ορμονών είτε μέσω φαρμακευτικής αγωγής που περιλαμβάνει ουσίες όπως είναι η ταμοξιφένη ή οι αναστολείς της αρωματάσης, είτε μέσω χειρουργείου αφαίρεσης των ωοθηκών. Αυτές οι ορμονοανασταλτικές θεραπείες μπορούν να συρρικνώσουν ή και να εξαλείψουν τον ορμονοεξαρτώμενο καρκίνο και μπορούν να μειώσουν την πιθανότητα υποτροπής. Επίσης ενδέχεται να προκαλέσουν σημεία και συμπτώματα εμμηνόπαυσης συμπεριλαμβανομένης της κολπικής ατροφίας και ξηρότητας. Αν αφαιρεθούν οι ωοθήκες θα προκληθεί μη αναστρέψιμη εμμηνόπαυση.
Οι παρενέργειες της ορμονοθεραπείας συνήθως υποχωρούν μετά τη διακοπή της. Οι γυναίκες με ορμονοεξαρτώμενο καρκίνο τη λαμβάνουν για 5 ή και περισσότερα χρόνια.
Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό η γυναίκα να γνωρίζει ποιες σεξουαλικές παρενέργειες να περιμένει πριν από την έναρξη της θεραπείας ώστε να είναι πιο προετοιμασμένη να τις αντιμετωπίσει.
Σε γενικές γραμμές οι στρατηγικές που μπορεί να ακολουθήσει είναι:
• Να μιλήσει στην ομάδα των επαγγελματιών υγείας που την παρακολουθεί. Ακόμα και αν πρόκειται για μια αμήχανη συζήτηση είναι ο καλύτερος τρόπος να βρεθεί μια λύση. Η γυναικά μπορεί να καταγράψει από πριν τις ερωτήσεις της εάν αυτό την κάνει να νιώσει πιο ανετά και λιγότερο διστακτική μπροστά στον ιατρό. Εάν δεν νιώθει άνετα να μιλήσει στον ιατρό της μπορεί να ζητήσει να μιλήσει σε κάποιον άλλο ειδικό, όπως είναι για παράδειγμα ένας σύμβουλος ή ένας θεραπευτής σεξουαλικών διαταραχών.
• Να μιλήσει στο σύντροφό της έτσι ώστε να του δώσει να καταλάβει πως μπορεί να τη βοηθήσει. Από κοινού οι δυο συντρόφι μπορεί να βρουν πιο εύκολα λύσεις, όπως η χρήση λιπαντικού ή η αλλαγή της σεξουαλικής στάσης, που θα τους επιτρέψουν και πάλι να έχουν μια ικανοποιητική σεξουαλική ζωή.
• Να διερευνήσει άλλους τρόπους εγγύτητας και οικειότητας πέραν της συνουσίας. Η αξιοποίηση του κοινού χρόνου με το σύντροφο, η κουβέντα, η αγκαλιά, το χάδι, ενισχύουν τη σύνδεση των δυο συντρόφων και μειώνουν το άγχος σχετικά με τα σεξουαλικές παρενέργειες της θεραπείας.
• Να επικοινωνήσει με άλλες γυναίκες με ιστορικό καρκίνου είτε διά ζώσης σε ομάδες υποστήριξης είτε διαδικτυακά.
Μπορεί να χρειάζεται απλά χρόνος για την αποκατάσταση της σεξουαλικής λειτουργίας μετά τη θεραπεία του καρκίνου. Οι γυναίκες που έχουν θετική σκέψη και είχαν μια ικανοποιητική σεξουαλική ζωή πριν από τον καρκίνο είναι πιο πιθανό να την ανακτήσουν μετά τη θεραπεία.
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Κ.Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
