Όλες οι θεραπείες για το καρκίνο, δηλαδή το χειρουργείο, η ακτινοθεραπεία, η ορμονοθεραπεία και η χημειοθεραπεία μπορούν σε ένα βαθμό να προκαλέσουν σεξουαλικές παρενέργειες.
Εάν για παράδειγμα ο άνδρας έχει έναν όγκο στην πυελική χώρα που πρέπει να αφαιρεθείχειρουργικά, ο χειρουργός θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός ώστε να αποφύγει την καταστροφή των νεύρων που ελέγχουν την κυκλοφορία του αίματος στο πέος. Η βλάβη των νεύρων αυτών μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα αδύναμες στύσεις ή ακόμα και την αδυναμία επίτευξης στύσης. Στις επεμβάσεις που μπορεί να προκαλέσουν στυτική δυσλειτουργία περιλαμβάνονται:
• Το χειρουργείο παχέος εντέρου και ορθού: Εάν ο καρκίνος έχει προσβάλει τις περιοχές αυτές διεξάγεται η κοιλιοπερινεϊκή εκτομή.
• Χειρουργείο της ουροδόχου κύστης: Πρόκειται για μια επέμβαση που ονομάζεται ριζική κυστεκτομή και περιλαμβάνει την αφαίρεση της ουροδόχου κύστης, του προστάτη, της άνω ουρήθρας και των σπερματοδόχων κυστών.
• Χειρουργείο του προστάτη: Συχνά για την αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη διεξάγεται η ριζική προστατεκτομή, κατά την οποία αφαιρείται ο προστάτης μαζί με τις σπερματοδόχους κύστεις.
• Χειρουργείο του πέους: Στην σπάνια περίπτωση του καρκίνου του πέος μπορεί να αφαιρεθεί όλο το πέος ή μέρος του. Αν η αφαίρεση είναι μερική ο άνδρας μπορεί να διατηρήσει τη στυτική του λειτουργία.
• Χειρουργείο λεμφαδένων: Η αφαίρεση λεμφαδένων της πυελικής περιοχής μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε άνδρες που έχουν καρκίνο των όρχεων ή κάποιο συγκεκριμένο τύπο σαρκώματος.
Οι πιο σύγχρονες επεμβάσεις που περιλαμβάνουν το διαχωρισμό των νεύρων είναι λιγότερο πιθανό να επηρεάσουν τη στυτική λειτουργία, αλλά η δυνατότητα της διεξαγωγής τους εξαρτάται από το μέγεθος και τον εντοπισμό της καρκινικής βλάβης. Σε κάποιες περιπτώσεις η καταστροφή των νεύρων δεν μπορεί να αποτραπεί προκειμένου ο χειρουργός να αφαιρέσει όλο τον καρκίνο.
Οι άνδρες που υποβάλλονται σε προστατεκτομή με διαχωρισμό των νεύρων μπορεί να έχουν προσωρινή στυτική δυσλειτουργία, ενώ οι επιπτώσεις θα είναι μόνιμες εάν το χειρουργείο γίνει χωρίς το διαχωρισμό.
Η καταστροφή των νεύρων μπορεί επίσης να έχει σαν αποτέλεσμα οργασμό χωρίς εκσπερμάτιση. Κάποιοι άνδρες υποστηρίζουν ότι ο στεγνός οργασμός δεν έχει διαφορετική αίσθηση, αλλά άλλοι ισχυρίζονται ότι οι οργασμοί τους είναι πιο αδύναμοι και λιγότερο απολαυστικοί μετά το χειρουργείο.
Επιπρόσθετα, μετά από κάποια χειρουργείο είναι απαραίτητη η τοποθέτηση σακούλας κολοστομίας,με αποτέλεσμα οι ασθενείς να χάνουν την αυτοπεποίθηση τους και να νιώθουν λιγότερο ελκυστικοί. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να βοηθήσουν οι εξειδικευμένοι θεραπευτές και ο κατάλληλος ρουχισμός.
Η στυτική δυσλειτουργία,όμως, μπορεί να εμφανιστεί και σε ασθενείς που δεν υποβληθήκαν σε χειρουργείο αλλά σε ακτινοθεραπεία στην περιοχή της πυέλου χωρίς οι λόγοι να είναι ξεκάθαροι. Ενδεχομένως η ακτινοθεραπεία να καταστρέφει νεύρα στην περιοχή της πυέλου, να εμποδίζει τη ροή του αίματος στο πέος ή να μειώνει την τεστοστερόνη.
Το εάν ο ασθενής θα εμφανίσει στυτική δυσλειτουργία μετά την ακτινοθεραπεία εξαρτάται από το ποσό της ραδιενέργειας που θα δεχτεί, καθώς και από το μέγεθος της περιοχής που θα δεχτεί την ακτινοβολία. Επιπλέον οι άνδρες που καπνίζουν ή που έχουν ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, υπέρτασης, ή διαβήτη μπορεί επίσης να έχουν υψηλότερο κίνδυνο στυτικής δυσλειτουργίας μετά από την ακτινοθεραπεία, καθώς είναι πιο πιθανό να έχει ήδη προκληθεί ζημιά στις αρτηρίες. Τέλος, ενδεχομένως η ποσότητα σπέρματος κατά την εκσπερμάτιση να μειωθεί μετά την ακτινοθεραπεία.
Συχνά μάλιστα η εκσπερμάτιση μπορεί να συνοδεύεται από πόνο, ο οποίος όμως σταδιακά υποχωρεί.
Εάν ο καρκίνος του προστάτη έχει εξαπλωθεί, ο ιατρός μπορεί να προσπαθήσει να μειώσει τα επίπεδα τεστοστερόνης στον οργανισμό του άνδρα είτε αφαιρώντας τους όρχεις, είτε με τη βοήθεια φαρμακευτικής αγωγής με ορμόνες , καθώς διάφοροι τύποι καρκίνου τροφοδοτούνται από τη τεστοστερόνη. Εάν λοιπόν τα επίπεδα της μειωθούν, ενδέχεται η εξάπλωση του καρκίνου να σταματήσει ή να περιοριστεί. Οι άνδρες που έχουν μεγάλες καρκινικές βλάβες ενδέχεται να λάβουν πρώτα ορμονοθεραπεία για να συρρικνωθούν οι όγκοι έτσι ώστε μετά να αφαιρεθούν πιο εύκολα χειρουργικά. Η θεραπεία αυτή μπορεί να προκαλέσει απώλεια της libido, αλλά δε συμβαίνει σε όλους. Κάποιοι άνδρες έχουν σεξουαλική επιθυμία αλλά δεν μπορούν να έχουν στύση ή οργασμό, ενώ παράλληλα μπορεί να μειωθεί η ποσότητα του σπέρματος κατά την εκσπερμάτιση. Οι νεότεροι άνδρες έχουν σε γενικές γραμμές λιγότερες σεξουαλικές παρενέργειες από την ορμονοθεραπεία.
Οι άνδρες που λαμβάνουν χημειοθεραπεία μπορεί να εμφανίσουν απώλεια της libidoκαι δυσκολία στην επίτευξη οργασμού. Κάποια χημικοθεραπευτικά φάρμακα μειώνουν το ποσό τεστοστερόνης που παράγει το σώμα. Συνήθως η σεξουαλική λειτουργία ανακτάται λίγες εβδομάδες μετά το τέλος της θεραπείας. Η χημειοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει κόπωση, αυξημένη αιμορραγία καθώς και αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας ο ιατρός μπορεί να συστήσει την αποφυγή της σεξουαλική δραστηριότητας.
Σε γενικές γραμμές κάποιες από τις σεξουαλικές παρενέργειες της θεραπείας του καρκίνου θα υποχωρήσουν σε μερικές εβδομάδες, άλλες θα κρατήσουν ένα με δυο χρονιά μετά τη διακοπή της θεραπείας και κάποιες θα είναι μόνιμες. Ο άνδρας είναι σημαντικό να λάβει μια ενδελεχής ενημέρωση σχετικά με την επίπτωση της θεραπείας του στη σεξουαλική του λειτουργία, έτσι ώστε να νιώθει ότι έχει καλυτέρα τον έλεγχο και να αναζητήσει στρατηγικές αντιμετώπισης. Παράλληλα είναι πολύ σημαντικό:
• Να δοκιμάσει νέες σεξουαλικές εμπειρίες κι ερεθίσματα προκειμένω να ενεργοποιηθεί η σεξουαλική επιθυμία και να ενισχυθεί η στυτική λειτουργία. Πιο συγκεκριμένα ο άνδρας πρέπει να δίνει προσοχή στα σεξουαλικά ερεθίσματα που διεγείρουν το πέος ή δημιουργούν σεξουαλικές φαντασιώσεις. Οι οργασμοί ενδεχομένως να είναι πιο έντονοι εάν δοθεί επιπλέον χρόνος στα προκαταρτικά. Μετά από τις χειρουργικές επεμβάσεις η δοκιμή διαφορετικών σεξουαλικών στάσεων μπορεί επίσης να βοηθήσει.
• Να μιλήσει στον ιατρό του για να λάβει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με το τι προκαλεί τη σεξουαλική δυσλειτουργία και ποιοι είναι οι εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης.
Ο άνδρας είναι σημαντικό να έχει υπόψη του ότι κάποιοι ιατροί έρχονται σε μεγάλη αμηχανία όταν πρόκειται να μιλήσουν για τις σεξουαλικές παρενέργειες. Εάν κάτι τέτοιο ισχύει μπορεί να ζητήσει από τον ιατρό του να του συστήσει έναν ειδικό ανδρολόγο- ουρολόγο ή ένα θεραπευτή σεξουαλικών διαταραχών.
• Να μιλήσει στη σύντροφο του ώστε να γνωρίζει κι εκείνη τα άγχη και τις ανησυχίες του. Η σιωπή του άνδρα σχετικά με τις σεξουαλικές παρενέργειες της θεραπείας μπορεί να κάνει τη σύντροφο του να νιώθει απόρριψη. Παράλληλα, η σύντροφος είναι αυτή που μπορεί πράγματι να δώσει ζωτική υποστήριξη στη ανάρρωση του άνδρα από τις παρενέργειες της θεραπείας του καρκίνου. Μπορεί επίσης να έχει ιδέες σχετικά με το πως να ανακτήσει τη σεξουαλική του λειτουργία.
• Να μιλήσει με άλλους άνδρες που έχουν ιστορικό καρκίνου. Οι ομάδες υποστήριξης καθώς και η διαδικτυακή επικοινωνία με άλλους άνδρες που επιβίωσαν από τον καρκίνο μπορεί να βοηθήσει. Εάν ο άνδρας δυσκολεύεται να μιλήσει για τη σεξουαλική του δυσλειτουργία μπορεί η ανωνυμία του διαδικτύου να τον βοηθήσει.
Πολύ συχνά το μόνο που χρειάζεται για την αποκατάσταση της σεξουαλικής λειτουργίας μετά τη θεραπεία του καρκίνου είναι ο χρόνος. Σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζονται ένα με δυο χρόνια προκειμένω τα αγγεία και τα νευρά της πυελικής περιοχής να ανακάμψουν.
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Κ.Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
