Η ικανότητα των σπερματοζωαρίων να κινηθούν αποτελεσματικά μέσα στον αναπαραγωγικό σωλήνα της γυναίκας, ώστε να φτάσουν και να γονιμοποιήσουν το ωάριο, είναι ένας σημαντικός παράγοντας που σχετίζεται με τη γονιμότητα του άνδρα.
Υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους τα σπερματοζωάρια κολυμπούν. Ο πρώτος, η προοδευτική κινητικότητα, αναφέρεται σε σπερματοζωάρια που κολυμπούν περισσότερο στην ευθεία ή σε μεγάλους κύκλους. Ο δεύτερος, η μη προοδευτική κινητικότητα, αναφέρεται σε σπερματοζωάρια που δεν κολυμπούν σε ευθείες γραμμές ή που κολυμπούν σε πολύ μικρούς κύκλους. Για να καταφέρουν τα σπερματοζωάρια να διαπεράσουν την τραχηλική βλέννη και να γονιμοποιήσουν το ωάριο χρειάζεται να έχουν προοδευτική κινητικότητα για τουλάχιστον 25 μικρομέτρα ανά δευτερόλεπτο. Η μειωμένη κινητικότητα ή ασθενοζωοσπερμία διαγιγνώσκεται όταν ικανοποιητική κινητικότητα εμφανίζει λιγότερο από το 32% των σπερματοζωαρίων.
Εκτιμάται ότι σε παγκόσμιο επίπεδο 60-80 εκατομμύρια ζευγάρια είναι υπογόνιμα, με τα ποσοστά να διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Στις ΗΠΑ η υπογονιμότητα επηρεάζει το 10% των ζευγαριών. Ως υπογονιμότητα ορίζεται η αδυναμία σύλληψης έπειτα από προσπάθειες 12 μηνών. Ως ανδρικός παράγοντας υπογονιμότητας θεωρείται οτιδήποτε στη βιολογία του άνδρα μπορεί να τον εμποδίσει από το να γονιμοποιήσει μια γυναίκα. Το 7% των ανδρών είναι υπογόνιμοι και ο ανδρικός παράγοντας υπογονιμότητας ευθύνεται για το 40-50% των περιπτώσεων υπογονιμότητας.
Η ανδρική υπογονιμότητα συνήθως είναι αποτέλεσμα:
• μειωμένης συγκέντρωσης σπερματοζωαρίων ή ολιγοσπερμίας
• μειωμένης κινητικότητας των σπερματοζωαρίων
• ανωμαλιών στη μορφολογία των σπερματοζωαρίων ή τερατοσπερμίας.
Περίπου το 90% των περιπτώσεων ανδρικής υπογονιμότητας προκαλείται από μειωμένη συγκέντρωση σπερματοζωαρίων, αλλά η περιορισμένη κινητικότητα συνιστά επίσης σημαντικό παράγοντα.
Οι αίτιες της μειωμένης κινητικότητας ποικίλλουν, ενώ πολλές περιπτώσεις δεν μπορούν να εξηγηθούν.
Στις πιο συχνές αίτιες περιλαμβάνονται:
• λοίμωξη
• καρκίνος των όρχεων
• χειρουργείο στους όρχεις
• συγγενείς ανωμαλίες
• υποσπαδίας
• άλλο χειρουργείο.
Επιπρόσθετα, ο αριθμός και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων μπορεί να μειωθούν και έπειτα από μακρά χρήση αναβολικών στεροειδών. Παράλληλα, ουσίες όπως είναι η κοκαΐνη και η κάνναβη, καθώς και κάποια βότανα μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος. Τέλος, η κιρσοκήλη, μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από διάταση των φλεβών στο όσχεο, έχει επίσης σχετισθεί με μειωμένη κινητικότητα σπερματοζωαρίων.
Το σπερμοδιάγραμμα ή ανάλυση σπέρματος είναι η πιο βασική και χρήσιμη εξέταση και μπορεί να εντοπίσει 9 στους 10 άνδρες με προβλήματα γονιμότητας. Το τεστ εκτιμά εκτός των άλλων τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων και το πώς αλληλοεπιδρούν με το σπερματικό υγρό. Το δείγμα συνήθως λαμβάνεται έπειτα από αυνανισμό. Συνιστάται η σεξουαλική αποχή 2-7 ημερών, ώστε να αυξηθεί ο όγκος του σπέρματος. Είναι απαραίτητο όλο το προϊόν της εκσπερμάτισης να συγκεντρωθεί σε αποστειρωμένο δοχείο. Συνήθως η συλλογή του δείγματος γίνεται στο ιατρείο σε έναν ιδιωτικό χώρο, αλλά υπό συνθήκες μπορεί να γίνει και στο σπίτι του άνδρα. Στην περίπτωση αυτή, το δείγμα θα πρέπει να μεταφερθεί για ανάλυση μέσα σε μία ώρα. Δεν πρέπει να μπει στο ψυγείο, αλλά αντίθετα οι ιατροί συνιστούν τη φύλαξή του κοντά στο σώμα, ώστε να διατηρεί τη θερμοκρασία του σώματος. Έτσι διασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή ποιότητα κατά την ανάλυση.
Εάν η συλλογή του σπέρματος γίνει μέσω σεξουαλικής επαφής, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί προφυλακτικό χωρίς λιπαντικό ή σπερματοκτόνο ουσία. Τα δείγματα του ίδιου άνδρα μπορεί να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους για διάφορους λόγους, όπως είναι ο χρόνος της σεξουαλικής απόχης ή η ασθένεια. Για τον λόγο αυτόν λαμβάνονται δύο δείγματα με απόσταση δύο με τέσσερις εβδομάδες μεταξύ τους. Εάν το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με προοδευτική κινητικότητα είναι μικρότερο από 32%, μπορεί να τεθεί η διάγνωση της περιορισμένης κινητικότητας.
Το πρώτο που μπορεί να κάνει ένας άνδρας για να βελτιώσει την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων του είναι αλλαγές στον τρόπο ζωής. Για παράδειγμα, το κάπνισμα μπορεί να μειώσει τη γονιμότητα και να επηρεάσει την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Η ποιότητα του σπέρματος μπορεί επίσης να μειωθεί από τη χρήση ουσιών, όπως είναι η κάνναβη, οι αμφεταμίνες και τα οπιοειδή, καθώς και από την κατάχρηση αλκοόλ.
Επίσης, ένας δείκτης μάζας σώματος μεγαλύτερος από 25 μπορεί να επηρεάσει τόσο την ποιότητα όσο και την ποσότητα των σπερματοζωαρίων.
Παράλληλα, έχει βρεθεί μια σύνδεση ανάμεσα στην αυξημένη θερμοκρασία του όσχεου και τη μειωμένη ποιότητα σπέρματος. Η ιδανική θερμοκρασία του όσχεου για την παραγωγή σπερματοζωαρίων είναι πολύ λίγο χαμηλότερη από τη θερμοκρασία σώματος, γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό ο άνδρας να προτιμά χαλαρά εσώρουχα και σε γενικές γραμμές να παίρνει τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να κρατά το περιβάλλον γύρω από τους όρχεις δροσερό.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν ότι κάποια θεραπεία με συμπληρώματα μπορεί να βοηθήσει την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων.
Η περιορισμένη κινητικότητα των σπερματοζωαρίων μπορεί να οδηγήσει στην υπογονιμότητα. Εάν δεν βελτιωθεί με τις αλλαγές στον τρόπο ζωής, τότε το ζευγάρι μπορεί να δοκιμάσει θεραπείες υποβοηθουμένης παραγωγής, όπως είναι η ενδομητρική σπερματέγχυση και η εξωσωματική γονιμοποίηση.
Σε κάθε περίπτωση, εάν ένα ζευγάρι προσπαθεί ανεπιτυχώς να συλλάβει για περισσοτέρους από 12 μήνες, καλό είναι να ζητήσει τη γνώμη του ειδικού.
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Κ. Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
