Όταν ένα ζευγάρι επιθυμεί να τεκνοποιήσει, συχνά έρχεται η στιγμή που ο άνδρας αναρωτιέται σχετικά με την υγειά του σπέρματος του. Τι σημαίνει όμως να έχει κανείς υγιές σπέρμα και τι μπορεί να κάνει για να βελτιώσει τη γονιμότητά του;
Η υγεία του σπέρματος καθορίζεται από διάφορους παράγοντες που περιλαμβάνουν την ποσότητα, την κίνηση και τη δομή των σπερματοζωαρίων. Πιο συγκεκριμένα ένας άνδρας θεωρείται γόνιμος όταν το σπέρμα μιας εκσπερμάτισης περιέχει 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια αν ml. Ο μικρός αριθμός σπερματοζωαρίων μειώνει την πιθανότητα γονιμοποίησης.
Για την επίτευξη της γονιμοποίησης όμως έχει μεγάλη σημασία η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Ο άνδρας είναι πιο πιθανό να είναι γόνιμος εάν τουλάχιστον το 40% των σπερματοζωαρίων του κινούνται. Ο τελευταίος παράγοντας, η μορφολογία των σπερματοζωαρίων, αν και δεν είναι τόσο σημαντικός όσο η ποσότητα και η κινητικότητα, επηρεάζει επίσης την πιθανότητα σύλληψης. Τα φυσιολογικά σπερματοζωάρια έχουν οβάλ σχήμα κεφαλής και μακριές ουρές. Όσα περισσότερα σπερματοζωάρια με φυσιολογική μορφολογία έχει ένας άνδρας τόσο πιο πιθανό είναι να είναι γόνιμος.
Στην ανδρική υπογονιμότητα μπορεί να συμβάλουν διάφορα ιατρικά προβλήματα όπως:
• Προβλήματα στον υποθάλαμο ή στην υπόφυση , μέρη του εγκεφάλου που δίνουν σήμα στους όρχεις για να παράγουν τεστοστερόνη και σπερματοζωάρια.
• Προβλήματα στους όρχεις
• Προβλήματα στη μεταφορά σπερματοζωαρίων.
Η ηλικία μπορεί επίσης να παίξει ένα ρόλο. Η ικανότητα των σπερματοζωαρίων να κινούνται και το ποσοστό σπερματοζωαρίων με φυσιολογική μορφολογία τείνουν να μειώνονται με την αύξηση της ηλικίας και να επηρεάζουν τη γονιμότητα του άνδρα. Η σύγχρονη βιβλιογραφία δείχνει ότι οι άνδρες 35-45 χρειάζονται περισσότερο χρόνο για την επίτευξη της σύλληψης.
Κάποια απλά βήματα που μπορεί να κάνει ένας άνδρας για να αυξήσει τις πιθανότητες παραγωγής υγιούς σπέρματος είναι:
• Η διατήρηση ενός υγιούς βάρους. Κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι η αύξηση του δείκτη μάζας σώματος σχετίζεται με τη μείωση του αριθμού και της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων
• Η υγιεινή διατροφή. Μια διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικά μπορεί να βελτιώσει την υγειά του σπέρματος
• Η πρόληψη των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, όπως είναι τα χλαμύδια και η γονόρροια, καθώς συνιστούν λόγο υπογονιμότητας των ανδρών. Ο περιορισμός του αριθμού των σεξουαλικών συντρόφων, η χρήση προφυλακτικού ή η μονογαμική σχέση με μη προσβεβλημένο σύντροφο βοηθούν τον άνδρα να προστατευθεί από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ)
• Η διαχείριση του στρες. Το στρες μπορεί να μειώσει τη σεξουαλική λειτουργία και να διαταράξει τις ορμόνες που χρειάζονται για την παραγωγή σπερματοζωαρίων.
• Η τακτική φυσική άσκηση. Η μέτριας έντασης φυσική δραστηριότητα μπορεί να ενισχύσει τα επίπεδα των αντιοξειδωτικών ενζύμων που προστατεύουν τα σπερματοζωάρια.
Τα σπερματοζωάρια μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως είναι η έκθεση σε τοξικά ή χημικά. Για να προστατεύσει ο άνδρας την αναπαραγωγική του υγεία θα πρέπει:
• Να διακόψει το κάπνισμα. Οι άνδρες που καπνίζουν είναι πιο πιθανό να έχουν μικρό αριθμό σπερματοζωαρίων. Το κάπνισμα μπορεί επίσης να μειώσει την κινητικότητα και να επηρεάσει τη μορφολογία τους.
• Να περιορίσει την κατανάλωση του αλκοόλ. Η υπερκατανάλωση μπορεί να μείωση την παραγωγή τεστοστερόνης και σπερματοζωαρίων καθώς και να επηρεάσει τη στυτική λειτουργία.
• Να αποφεύγει τη χρήση λιπαντικών κατά τη διάρκεια του σεξ. Αν και χρειάζεται περεταίρω έρευνα σχετικά με την επίδραση των λιπαντικών κατά τη διάρκεια της συνουσίας στη γονιμότητα, μπορεί να επιλέξει τη χρήση προϊόντων που είναι σίγουρο πως δεν επηρεάζουν τη γονιμότητα, όπως είναι το λάδι κανόλα
• Εάν λαμβάνει κάποια αγωγή να ενημερώσει τον ιατρό του. Υπάρχουν κάποια φάρμακα όπως είναι τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και τα αντιανδρογόνα που μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα. Παρόμοια επίδραση έχουν και τα αναβολικά στεροειδή.
• Εάν πρόκειται να λάβει θεραπεία για τον καρκίνο να συζητήσει με τον ιατρό του τι μπορεί να κάνει για να διαφυλάξει τη γονιμότητα του. Σε κάποιες περιπτώσεις που η υπογονιμότητα που προκαλείται είναι μη αναστρέψιμη υπάρχει η δυνατότητα κατάψυξης και φύλαξης σπερματοζωαρίων.
• Να προστατεύεται από την έκθεση του σε τοξίνες. Η έκθεση σε παρασιτοκτόνα και άλλες τοξίνες μπορεί αν επηρεάσει την ποσότητα και την ποιότητα των σπερματοζωαρίων. Εάν η έκθεση δεν μπορεί να αποφευχθεί λόγω εργασίας, θα πρέπει να χρησιμοποιείται προστατευτικός εξοπλισμός και να αποφεύγεται η επαφή των ουσιών με το δέρμα.
• Να διατηρεί τη θερμοκρασία στο όσχεο χαμηλή. Η αυξημένη θερμοκρασία στο όσχεο μπορεί να βλάψει την παραγωγή των σπερματοζωαρίων. Αν και δεν υπάρχουν πλήρως τεκμηριωμένες ενδείξεις, οι ειδικοί συστήνουν τη χρήση χαλαρών εσωρούχων , τη μείωση του χρόνου που παραμένει κανείς καθιστός, την αποφυγή της σάουνας και του τζακούζι, καθώς και τον περιορισμό της επαφής της περιοχής των όρχεων με θερμά αντικείμενα, όπως είναι για παράδειγμα ένα laptop.
Σε γενικές γραμμές, η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής μπορεί να προάγει τη γονιμότητα και η αποφυγή των βλαπτικών παραγόντων μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα σύλληψης. Εάν το ζευγάρι δεν έχει συλλάβει μετά από ένα χρόνο ελευθέρων επαφών, είναι μια καλή στιγμή να συμβουλευτεί έναν ειδικό γονιμότητας που θα μπορέσει να εντοπίσει το πρόβλημα, εάν αυτό υπάρχει, και να προτείνει λύσεις που θα οδηγήσουν το ζευγάρι στη τεκνοποίηση.
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Κ.Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
