Τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης στην Πάρο χρονολογούνται στην Πρωτοκυκλαδική εποχή (3200-2300 π.Χ.) και έχουν εντοπιστεί στον Δρυό, στην Άβυσσο (στο Ακρωτήρι), στα Γαλανά Γκρεμνά, στον Κάμπο (στον Άγιο Νικόλαο), στην περιοχή του Πλαστηρά κ.α.
Στις αρχές της 2ης χιλιετίας εμφανίστηκαν τα πρώτα σημάδια κατοίκησης στην Παροικιά. Στην περιοχή του κατοπινού ενετικού κάστρου, ιδρύθηκε ένας σημαντικός οικισμός, που επιβίωσε έως τους Μυκηναϊκούς και τους Γεωμετρικούς χρόνους (1000-700 π.Χ.).
Ένας δεύτερος οικισμός ιδρύθηκε στη θέση Κουκουναριές, στη νοτιοδυτική παραλία του κόλπου της Νάουσας. Ο οικισμός αυτός γνώρισε μεγάλη ακμή στους Μυκηναϊκούς χρόνους (κυρίως κατά το 13ο αι. π.Χ.), καταστράφηκε το 1200 π.Χ., ξανακατοικήθηκε το 10ο αιώνα π.Χ. και γνώρισε νέα περίοδο άνθησης από τον 9ο αιώνα π.Χ. ως το 650 π.Χ.
Οι πρώτοι οικισμοί της Πάρου ήταν παραλιακοί και ανοχύρωτοι. Το γεγονός αυτό δηλώνει ότι οι κάτοικοί τους ήταν προσανατολισμένοι προς τις ναυτικές δραστηριότητες και συμβίωναν ειρηνικά με τους άλλους κατοίκους του Αιγαίου. Κατά την περίοδο της ακμής του μινωικού πολιτισμού (1900-1600 π.Χ.), η Πάρος έπαιζε σημαντικό ρόλο στις θαλάσσιες μεταφορές των Κρητών. Σύμφωνα με το μύθο, ο Αλκαίος από την Κρήτη έχτισε τον πρώτο οικισμό στη σημερινή Παροικιά, τον οποίο και ονόμασε “Μινωίς” ή Μινώα, όπως την αποκαλεί και ο Πλίνιος. Στο διάβα όμως της ιστορίας φέρεται και με άλλα ονόματα όπως: Πακτία,Δημητριάς, Ζάκυνθος, Υρία, Υλίεσσα, Πλατεία και Καβαρνίς.
Τη μινωική κυριαρχία στο Αιγαίο διαδέχθηκε η μυκηναϊκή, με κέντρο της τις Κουκουναριές στην Πάρο. Η αλλαγή αυτή, σύμφωνα με τη μυθολογία, κρίθηκε σε δύο συγκρούσεις. Στην πρώτη νίκησαν οι Κρήτες και υποχρέωσαν τους ηττημένους σε βαρείς φόρους, ενώ στη δεύτερη οι Κρήτες έχασαν.
Γύρω στο 1100 π.Χ., ο μυκηναϊκός πολιτισμός άρχισε να καταρρέει, ενώ παράλληλα σημειώθηκαν σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων από τα διάφορα κέντρα του πολιτισμού αυτού. Την εποχή εκείνη, Αρκάδες υπό τον Πάρο αποβιβάστηκαν στο νησί και εγκαταστάθηκαν εκεί. Μετά την εγκατάσταση των Αρκάδων, το νησί δεν ονομαζόταν πλέον Μινώα, αλλά Πάρος, από το όνομα του αρχηγού των νέων εποίκων.
Την περίοδο των μεγάλων μετακινήσεων των ιωνικών φύλων, γύρω στο 950 π.Χ., έφτασαν στην Πάρο άποικοι από την Αττική, ηγέτες των οποίων ήταν ο Kλύτιος και ο Μέλας,. Οι άποικοι εγκαταστάθηκαν στην Παροικιά και στις Κουκουναριές. Από τα τέλη του 9ου ως και τον 8ο αιώνα π.Χ., η Πάρος γνώρισε μεγάλη ακμή, με βασικές απασχολήσεις των κατοίκων της την κτηνοτροφία, τη γεωργία και την κεραμική.
Κατά την Αρχαϊκή εποχή (700-500 π.Χ.), η Πάρος αναπτύχθηκε σε ναυτική δύναμη με αξιόλογο ναυτικό δια του οποίου εγκαθίδρυσε αποικίες στη Θάσο, όπου εκμεταλλεύτηκε τα εκεί ορυχεία χρυσού, στην Προποντίδα, το Πάριον, και στην Αδριατική τη Φάρον. Το 600 π.Χ. η Πάρος έκοψε δικά της νομίσματα. Την εποχή εκείνη στην Πάρο λατρεύονταν η θεσμοφόρος Δήμητρα, οι Διόσκουροι, η Αφροδίτη και πρώτιστα ο Διόνυσος.
Κατά τους Περσικούς πολέμους συντάχθηκε με τους Πέρσες, όπως ήταν φυσικό σαν Ιωνική αποικία, ενάντια της αθηναϊκής κυριαρχίας και του εμπορικού ανταγωνιστή της. Αυτό είχε ως συνέπεια αργότερα ο ήρωας του Μαραθώνα Μιλτιάδης να εκστρατεύσει εναντίον της ανεπιτυχώς και στη συνέχεια ο Θεμιστοκλής, ο οποίος και την κατέλαβε το 479 π.Χ.. Μετά την κατάληψή της από το Θεμιστοκλή περιήλθε σε υποτέλεια εντασσόμενη στη Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, αν και προσπάθησε ν΄ αποσχισθεί το 412-410 π.χ. μέχρι το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου και της ήττας των Αθηναίων. Το 378 π.Χ. η Πάρος απετέλεσε, κατόπιν εκβιασμού και νέου κινδύνου καταστροφής από το στόλο της Αθηναϊκής δημοκρατίας, μέλος της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας μέχρι το λεγόμενο συμμαχικό πόλεμο του 357 π.Χ., όπου και απελευθερώθηκε μαζί με τη Χίο.
(πηγές:www.visitgreece.gr, www.wikipedia.com, www.morguefile.com)
