«Όταν πολεμάς ένα τέρας, πρόσεξε να μη γίνεις κι εσύ ένα τέρας».
Φρ. Νίτσε
Καθώς οι φλόγες της «εξέγερσης του Δεκέμβρη» καταλαγιάζουν, τα πνεύματα ηρεμούν και οι ζημίες σταδιακά αποκαθίστανται, τα ερωτήματα συνεχίζουν να βασανίζουν Έλληνες και ξένους αναλυτές: Τι ήταν τελικά αυτό που συνέβη στα κέντρα των ελληνικών πόλεων αυτές τις δύο εβδομάδες του Δεκέμβρη; Επρόκειτο για μια μαζική κοινωνική εξέγερση της νεολαίας –ένα είδος «ελληνικού Μάη του 1968»–, για βίαιες ταραχές μιας «μικρής μειοψηφίας» αναρχικών και αντιεξουσιαστών ή για μια καλά στημένη προβοκάτσια κατά της εικόνα της χώρας, όπως υποστηρίζουν οι εγχώριοι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας;
Η ερμηνεία αυτής της πρωτοφανούς εξέγερσης της ελληνικής νεολαίας διαφέρει αναλόγως από το πολιτικό πρίσμα του καθενός. Για την συντηρητική κυβέρνηση της χώρας ήταν μια «αυθόρμητη» εξέγερση των νέων, την οποία ωστόσο εκμεταλλεύτηκαν οι αναρχικοί και οι ταραξίες που παρέδωσαν στις φλόγες το κέντρο της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλων ελληνικών πόλεων. Για την αντιπολίτευση, και ειδικά για τα αριστερά κόμματα, ήταν ένα αναπόφευκτο ξέσπασμα της λαϊκής οργής ενάντια στην αντιλαϊκή και αντιεργατική πολιτική της Δεξιάς κυβέρνησης, των ανελέητων φοροεπιδρομών της εναντίον των μικρομεσαίων –ενόψει μάλιστα της επερχόμενης οικονομικής κρίσης– και των συνεχιζόμενων σκανδάλων που έχουν ξεσπάσει τα τελευταία χρόνια, με μεγαλύτερο εκείνο της Μονής Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Όσο για την ίδια την ελληνική κοινή γνώμη, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το 60% συμφωνούσε πως ήταν μια αυθεντική «κοινωνική εξέγερση», υποστηρίζοντας τους διαδηλωτές, αλλά όχι όμως εκείνη τη μειοψηφία που έκαναν τις καταστροφές και το πλιάτσικό…
Η εξέγερση της «γενιάς των 700 ευρώ»
Σ’ ένα λαό με έντονο μεσογειακό ταμπεραμέντο και με μια «κουλτούρα επανάστασης» που ξεκινά από τον ξεσηκωμό κατά των Τούρκων (όπου οι Ελληνίδες προτιμούσαν να ρίξουν τα παιδιά τους στο γκρεμό και να αυτοκτονήσουν, παρά να πέσουν στα χέρια των Τούρκων), την αντίσταση κατά των Γερμανών κατακτητών, των ξενόδουλων μεταπολεμικών κυβερνήσεων, αλλά και της Χούντας των Συνταγματαρχών, η εξέγερση ασκούσε πάντα μια ακαταμάχητη γοητεία. Σχεδόν κάθε γενιά στην Ελλάδα έκανε την επανάστασή της, στην οποία πρωταγωνιστούσαν φυσικά οι νέοι. Έτσι και στη σημερινή εξέγερση πρωτοστάτησαν μαθητές, φοιτητές και γενικά η νεολαία, την οποία ως τώρα θεωρούσαν «πολιτικά αδιάφορη», κλειστή στον εαυτό της («καταθλιπτικά ΕΜΟ») και ακινητοποιημένη μπροστά στις οθόνες των υπολογιστών και των τηλεοράσεων, παίζοντας με τα κινητά τους τηλέφωνα ή απλά υπερβολικά φορτωμένη από το εκπαιδευτικό της πρόγραμμα. Είναι γνωστό πως οι μαθητές στην Ελλάδα θεωρούνται ως οι «πιο σκληρά εργαζόμενοι Έλληνες», καθώς ασχολούνται σχεδόν 12 ώρες την ημέρα με το σχολείο, τα μαθήματα στο σπίτι, τα φροντιστήρια (στα οποία οι Έλληνες γονείς ξοδεύουν 4 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο) και διάφορες εντατικές εξοσχολικές δραστηριότητες. Κι όλα αυτά για να εισαχθούν στο πανεπιστήμιο, να πάρουν ένα ή δύο πτυχία, να κάνουν μεταπτυχιακά στο εξωτερικό, κι όταν επιστρέψουν στην Ελλάδα να μην μπορούν να βρουν εργασία, να κάνουν άσχετες με τις σπουδές τους «δουλειές του ποδαριού» και να αμείβονται με τον βασικό μισθό των 700 ευρώ. Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί στην Ελλάδα μια ολόκληρη «Γενιά των 700 ευρώ», που είναι εντελώς απαισιόδοξη για το μέλλον της. Αυτή η γενιά ήταν που πρωτοστάτησε στις εξεγέρσεις λέγοντας «Όχι» σ’ ένα σύστημα που δεν τους εξασφαλίζει το μέλλον.
Κράτος εναντίον κοινωνίας
Υπάρχει ωστόσο και μια άλλη σημαντική παράμετρος που δεν πρέπει να αγνοείται. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η ελληνική κοινωνία έχει αλλάξει ριζικά περνώντας από τη φτώχεια στον πλούτο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα ίσα που έφτανε τις 10.000 ευρώ, ενώ σήμερα αγγίζει τα 30.000 ευρώ κατατάσσοντας αυτή την άλλοτε φτωχή χώρα των Βαλκανίων ανάμεσα στις 22 πλουσιότερες του κόσμου. Το βιοτικό επίπεδο εκτινάχθηκε στα ύψη και οι περισσότεροι Έλληνες εγκατέλειψαν την πατροπαράδοτη λιτότητά τους κι έμαθαν να ζουν με κάθε είδους καταναλωτικά αγαθά, δύο αυτοκίνητα, ευρύχωρα διαμερίσματα και εξοχικά σπίτια, συχνές επισκέψεις σε ταβέρνες, αλλά και σε ινστιτούτα αδυνατίσματος, και πολυτελείς διακοπές. Για να συντηρήσουν ωστόσο αυτόν τον υπερκαταναλωτικό τρόπο ζωής τα ελληνικά νοικοκυριά άρχισαν να δανείζονται υπερβολικά και σύντομα υπερχρεώθηκαν στις τράπεζες. Ταυτόχρονα το 1/3 των Ελλήνων έμεινε έξω από όλο αυτό το ξέφρενο καταναλωτικό πάρτι καθώς συνωστίστηκε στις τάξεις των νεόπτωχων, που ολοένα και αυξάνονται μέσα στα φτηνά διαμερισματάκια των υποβαθμισμένων συνοικιών των πόλεων. Οι νεόπτωχοι Έλληνες δεν είναι φτωχοί και αγράμματοι, όπως κάποτε, αλλά μορφωμένοι και εργαζόμενοι, που δεν μπορούν όμως να τα βγάλουν πλέον πέρα με τις υποχρεώσεις, τις δόσεις και τους λογαριασμούς τους. Αυτοί αποτελούν και τους σημερινούς «πληβείους» της Ελλάδας που πρωταγωνιστούν και θα πρωταγωνιστούν στις εξεγέρσεις.
Λένε πως ηρωισμός στις μέρες μας είναι να αντέχει κανείς το παράδοξο. Και το παράδοξο είναι πως ενώ η ελληνική κοινωνία εξελίχθηκε το ελληνικό κράτος παρέμεινε δέσμιο νοοτροπιών της δεκαετίας του 1980: γραφειοκρατικό, διεφθαρμένο, αναποτελεσματικό, με αδυναμία να παρέχει ποιοτική εκπαίδευση, υγεία, ασφάλεια και υποδομές στους Έλληνες πολίτες. Γι’ αυτό και οι πολίτες στην Ελλάδα συνεχίζουν να αντιλαμβάνονται το κράτος τους ως εχθρό τους και το εκδικούνται μ’ ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά «μαύρης οικονομίας» στην Ευρώπη (σχεδόν το 30% του ΑΕΠ). Το ίδιο και την εκάστοτε κυβέρνηση η οποία διαχειρίζεται τον κρατικό μηχανισμό. Ως αποτέλεσμα η παρούσα συντηρητική κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας βλέπει τα ποσοστά της να κατακρημνίζονται στις δημοσκοπήσεις, ενώ το σοσιαλιστικό κόμμα (ΠΑΣΟΚ) προηγείται ήδη με πάνω από 5% διαφορά. Μεγάλοι ωστόσο κερδισμένοι των εξελίξεων είναι τα κόμματα της Αριστεράς και ιδίως ο ΣΥΡΙΖΑ (ένα πολυσυλλεκτικό κόμμα της δημοκρατικής, ριζοσπαστικής αριστεράς, που διαφέρει από το «συντηρητικό» κομμουνιστικό κόμμα), που βλέπει τα ποσοστά του να διπλασιάζονται σε σχέση με τις εκλογές του 2007, έχοντας αποκτήσει πλέον ισχυρά ερείσματα στη νεολαία.
Οι εξελίξεις στη χώρα μας προβλέπονται ραγδαίες για το 2009 καθώς δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών, ανατροπής του πολιτικού σκηνικού, τη στιγμή που το τσουνάμι της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης θα πλήξει την οικονομία της χώρας (τη δεύτερη χρεωμένη στην Ευρωζώνη μετά την Ιταλία) κυρίως μέσω της μείωσης των εσόδων από τον τουρισμό και τη ναυτιλία. Γι’ αυτό και οι αναλυτές προβλέπουν πως η κορύφωση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα θα έλθει το φθινόπωρο του 2009. Υπό αυτό το πρίσμα η κοινωνική εξέγερση στην Ελλάδα δεν τελείωσε αλλά μόλις ξεκίνησε…
Ο Γιώργος Στάμκος (Stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και εκδότης-διευθυντής του περιοδικού ΖΕΝΙΘ.
