Από τον Φλάβιο Αρριανό μέχρι τον Στάθη Ευσταθιάδη, οι ρίζες της ονομασίας «Σούρμενα» απασχόλησαν πολλούς – Η δε πόλη, με την ομορφιά και τις παραδόσεις της, εμπνέει ακόμα
Έι! πατρίδα μ’, Σούρμενα
πάντα έχω σε σο νου μ’
Τα μέρι͜α ντ’ ετράνυνα
πη θ’ ελέπ’νε θ’ εγροικούν
[«Πατρίδα μ’, Σούρμενα»• στίχοι του Σάββα Τσενεκίδη σε παραδοσιακή μουσική, από το CD του σχήματος «Αργατία» Εντάμα – πηγή: pontianlyrics.gr]
Σούρμενα, τα. Παραλιακή περιφέρεια του Πόντου, στα ανατολικά της Τραπεζούντας. Παλαιότερη γραφή Σούρμαινα, από το μεσαιωνικό Σουσούρμαινα. Φαίνεται ότι υπήρξε μικρή πόλη με το όνομα αυτό, που ταυτίζεται με των Ψωρών Λιμένα, τον Ύσσο λιμένα και τη Σουσάρμια.
Αυτά διαβάζουμε στην Εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού ελληνισμού, στο λήμμα «Σούρμενα», και κάπως έτσι ξεκινά η αναζήτηση της ετυμολογίας του ονόματος – μια αναζήτηση που, απ’ ό,τι φαίνεται, άρχισε τον 2ο αι. μ.Χ. και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Η πρώτη σχετική αναφορά εντοπίζεται στο έργο του Μικρασιάτη (από τη Νικομήδεια της Βιθυνίας) ιστορικό Αρριανό (με την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη αλλά και Έπαρχου έχει καταγραφεί ως Φλάβιος Αρριανός), όπως μας πληροφορεί ο αείμνηστος Στάθης Ευσταθιάδης σε μια από τις θρυλικές εκπομπές του («Ποντιακοί αντίλαλοι») που ευτυχώς διασώζονται χάρη στην ψηφιοποίηση του αρχείου του, αλλά και στον Βασίλη Πολατίδη που τις έχει μεταφορτώσει στο YouTube:
Δακτυλογραφημένες σημειώσεις του Στάθη Ευσταθιάδη από το αρχείο του (πηγή: archive-efstathiadis.gr)
Με βάση τον Αρριανό, λοιπόν, αλλά και τον Σάββα Ιωαννίδη στο έργο του Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας (1870), βασικό συστατικό της λέξης είναι ο «Υσσός» (πόλη, ποτάμι ή όρμος) που οδηγεί στο Υσσούς όρμος – Σουσόρμος – Σούρμενα.1
Γράφει σε άλλο σημείο ο Σ. Ιωαννίδης:
Από το έργο του Σάββα Ιωαννίδη «Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας»
Το 1936, όμως, στα Ποντιακά Φύλλα δημοσιεύεται η πρόταση του αρχιμανδρίτη Αβραάμ Παπαδόπουλου (1855-1939 – γεννημένος στην Τσίτη, υπήρξε ο πρώτος ιερέας των Σουρμένων με γυμνασιακή μόρφωση, και συγγραφέας του έργου Στατιστική της Επαρχίας Σουρμένων [Τραπεζούντα 1881, Αθήνα 21938]).
Σύμφωνα με τον Σουρμενίτη λόγιο, η ρίζα της ονομασίας δεν είναι άλλη από το αρχαίο συς, δηλαδή χοίρος!
Το πώς οδηγήθηκε εκεί το περιγράφει ο ίδιος γλαφυρά, δίνοντας μάλιστα και στοιχεία της οικονομίας της περιοχής:
«Ποντιακά Φύλλα», τχ 9-10, 1936 (πηγή: terra-pontus.blogspot.com)
Σούρμενα ή Σουσούρμαινα, Σουσάρμενα ή Σύρμενα ή Σουσάρμια, το σίγουρο είναι ότι η πόλη αυτή εμπνέει ακόμα την ποντιακή μούσα.
Απόδειξη, οι στίχοι του τραγουδιού «Πατρίδα μ’, Σούρμενα», που παραθέσαμε στην αρχή, γραμμένοι από τον Σάββα Τσενεκίδη, γιο του αξέχαστου λυράρη Χρήστου Τσενεκίδη.
Η μουσική είναι παραδοσιακή, και την ερμηνεύουν τα μέλη του συγκροτήματος «Αργατία» με τη φωνή της Έλσας Μουρατίδου.
- Κεντρική φωτογραφία δρόμος στην αγορά των Σουρμένων ( Πηγή Αθηνά Μακρίδου-Καλλιγά/ΕΠΜ/ searchculture.gr)
