Η Δημοκρατία, που εφευρέθηκε από τους Έλληνες κατά την Αρχαιότητα, εδραιώθηκε γρήγορα στους Αθηναίους, που πάντα κατέχονταν από το πάθος της συζήτησης και των πολιτικών διαμαχών, στις οποίες ερχόταν σε αντιπαράθεση η ομορφιά της με τις δυσκολίες της.
Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να καταγράψει την ιστορία αυτών των αντιδράσεων, διαλέγοντας γι’ αυτόν τον σκοπό κάποια προβλήματα στα οποία επανέρχονται αδιάκοπα οι συγγραφείς. Είτε πρόκειται για τύφλωση του λαού, είτε για δημοκρατική αναρχία, είτε για κομματικές διενέξεις που μεταβάλλουν μια κυβέρνηση όλου του λαού σε δικτατορία του όχλου, η συγκεκριμένη εμπειρία της αθηναϊκής πόλης αντανακλάται, τον 4ο και 5ο π.Χ. αιώνα, σε διάφορα φιλολογικά κείμενα, προτού μετατραπεί σε συστήματα ιδεών και καταλήξει στις υψηλές αναλύσεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Από το ένα κείμενο στο άλλο, από τον ένα αιώνα στον άλλον, τα επιχειρήματα παίρνουν την απάντησή τους και συγκεκριμενοποιούνται, ορίζοντας τα στάδια μιας πραγματικής πνευματικής περιπέτειας.
Αυτή η περιπέτεια παραμένει συνδεδεμένη με μια μορφή δημοκρατίας πολύ διαφορετική από όσες γνωρίζει ο σύγχρονος κόσμος. Η ελληνική σκέψη, όμως, διαρκώς επιδιώκει να εγκλωβίσει το ουσιώδες. Έτσι εξηγείται το ότι πολύ συχνά η ανάλυση συναντά προκαταλήψεις, που ακόμα παραμένουν και δικές μας στον σημερινό κόσμο.
Μια πρώτη ανάγνωση
του Πάνου Γιαννάκαινα
Επηρεασμένος από το κλίμα των ημερών, ανακάλεσα τούτο το πράγματι μοναδικό βιβλίο από την βιβλιοθήκη μου, όπου “αναπαυόταν” εδώ και σχεδόν 16 χρόνια (από την πρώτη του ανάγνωση, που δεν κρύβω ότι έγινε κάτω από δύσκολες για εμένα συνθήκες…). Σπονδυλωτά, η συγγραφέας εκθέτει συνοπτικά τα αρχικά στάδια της γέννησης της Δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα, προβάλλοντας τους σημαντικότερους πρώιμους προβληματισμούς που “ταλάνισαν” το πνεύμα των προγόνων μας: “Εκλογή ή κλήρωση;”, “Αμοιβή για τις πολιτικές δραστηριότητες” κ.λ.π. Στη συνέχεια η Ρομιγύ “ανακαλύπτει” το κακό (“λαϊκή τύφλωση”, “Αμάθεια και ανικανότητα”, “λαϊκά πάθη”, Φιλοδοξία και αδράνεια”, “βασιλεία των κολάκων” κ.ά.), εντοπίζει τα “προτεινόμενα φάρμακα” και διαλογίζεται πάνω στην θεωρητική σκέψη της εποχής με την ελπίδα να εντοπίσει τις αρχές και το σκεπτικό μιας, έστω ασθενούς ως προς το αποτέλεσμα, “θεραπείας”. Γιατί, όσο κι αν το μεγαλείο του δημοκρατικού πολιτεύματος συγκινεί κάθε φιλελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα, τούτη η ανωτερότητά του είναι αλήθεια πως δεν μπορεί να αυτο-προφυλαχθεί από τις τυχοδιωκτικές και ιδιοτελείς σκοπιμότητες κάποιων που θα την επιβουλευθούν, καλυπτόμενοι ακριβώς από τις εγγενείς “αδυναμίες” αυτού του πολιτικού συστήματος. Η αγνότητα, άλλωστε, σπάνια μπόρεσε ανά τους αιώνες να επιβληθεί στην κακία και την εμπάθεια, και έννοιες, όπως δικαιοσύνη, ισονομία, καθολικότητα συμμετοχής, πατριδολατρεία κ.λ.π., αποτέλεσαν περισσότερο ευσεβή πόθο και θεωρητική αναζήτηση, παρά εφαρμοσμένη ανθρώπινη πρακτική.
Ένα μεγάλο τμήμα του βιβλίου ασχολείται επιλεκτικά με την θεωρητική σκέψη των μεγάλων φιλοσόφων μας, κυρίως του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Αναφορές επιχειρούνται και στην άποψη του Ισοκράτη, αλλά και των μεγάλων τραγικών ποιητών. Ολόκληρο το 2ο μέρος αφιερώνεται στην “δημοκρατική αναρχία”, και πιο συγκεκριμένα στην “κρίση του 5ου αιώνα” και την “κρίση του 4ου”. Το 3ο και τελευταίο τμήμα έχει τίτλο: “Το κόμμα και η πατρίδα”. Συνιστώ σε όλους τους συμπολίτες μου να το διαβάσουν εξαντλητικά –αν επιθυμούν, ασφαλώς, να συνεχίσουν να χαρακτηρίζονται ως πολίτες…
Συμπέρασμα: Ένα βιβλίο κόσμημα για τις βιβλιοθήκες σας και “αξίνα” για το πνεύμα σας! Μην καθυστερήσετε να το αποκτήσετε!
Λίγα λόγια για την συγγραφέα
Η Jacqueline de Romilly είναι μια εξέχουσα ελληνίστρια της εποχής μας με διεθνή αναγνώριση. Ανάλωσε τη ζωή της στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Καρπός αυτής της αφοσίωσης είναι περισσότερα από είκοσι βιβλία για τα μεγάλα κλασικά κείμενα, το αρχαίο θέατρο και τους τραγικούς, τον Όμηρο και τους σοφιστές, τα προβλήματα της ελληνικής δημοκρατίας, τον ανθρωπισμό στην ελληνική σκέψη και την εξέλιξη του νόμου στα κλασικά κείμενα. Το κύριο όμως αντικείμενο των μελετών της παραμένει ο Θουκυδίδης, στον οποίον, εκτός από τη μετάφραση του έργου του, αφιέρωσε πολλές μελέτες, οι οποίες την ανέδειξαν σε διεθνές επίπεδο.
Η ζωή της είναι μια αδιάκοπη σειρά συγγραφής και διδασκαλίας. Είναι ομότιμος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και επί σειρά ετών, δίδαξε στο College de France. Είναι μέλος της Academie des Inscriptions et Belles Lettres. Επιστέγασμα όλων, η εκλογή της, το 1989, στη Γαλλική Ακαδημία. Η αδιάκοπη προσφορά της στα ελληνικά γράμματα αναγνωρίστηκε με την εκλογή της στην Ακαδημία Αθηνών. Τιμήθηκε με το Βραβείο Ωνάση 1995 και, σε ειδική τελετή, ονομάστηκε δημότης Αθηναίων. Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1995 με Προεδρικό Διάταγμα η Jacqueline de Romilly πολιτογραφήθηκε Ελληνίδα.
Jacqueline de Romilly: “Προβλήματα της Αρχαίας Ελληνικής Δημοκρατίας” – μετάφραση: Νίκος Αγκαβανάκης
ISBN: 960-7262-42-5 – εκδόσεις ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, Αθήνα 1992
