Ο λόφος του μυστηρίου

Χρήστος Μαζάνης – Φίλιππος Καραμέτος

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Οι αντικρουόμενες απόψεις αρχαιολόγων, ιστορικών και ερευνητών όσον αφορά στην αποκωδικοποίηση των ευρημάτων του τάφου της Αμφίπολης, αντί να λύνουν, φέρεται να περιπλέκουν ακόμα περισσότερο το μυστήριο.

Ο γόρδιος δεσμός του λόφου Καστά, ακόμα και μετά την εύρεση σκελετού, φαίνεται πως θα αργήσει πολύ να λυθεί από την ανασκαφική ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη. Άλλωστε, όπως έχει επισημάνει η γ.γ. του Υπουργείου Πολιτισμού σε συνέντευξή της στο zougla.gr, μετά τις επίσημες ανακοινώσεις που θα κάνει η αρχαιολόγος, θα ακολουθήσει ένας πολυετής επιστημονικός διάλογος, στον οποίο θα συμμετέχουν επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Παράλληλα, για ακόμη μία φορά, τα σενάρια περί ανακάλυψης του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή του Ηφαιστίωνα φούντωσαν, αφού στην τελευταία ανακοίνωση του Υπ. Πολιτισμού αναφέρεται πως στον «θνητό» που ετάφη στην Αμφίπολη αποδόθηκαν λατρευτικές τιμές. Προς το παρόν, όμως, το αποτέλεσμα της ανθρωπολογικής μελέτης είναι εκείνο που θα επαληθεύσει ή θα απορρίψει πολλές θεωρίες.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

«Δεν είμαστε ακόμη σε θέση να πούμε αν είναι άνδρας ή γυναίκα ο νεκρός»

Επιφυλακτική όσον αφορά στο φύλο του νεκρού εμφανίστηκε το βράδυ της Πέμπτης η γενική γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη. Όπως ανέφερε: «Δεν είμαστε ακόμη σε θέση να πούμε αν είναι άνδρας ή γυναίκα. Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη. Η ελευθερία της σκέψης είναι θεμιτή και ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι θέλει. Το δεδομένο, όμως, είναι ότι πρόκειται για σκελετό. Το σκελετικό υλικό είναι αυτό το οποίο θα δώσει κάποιες απαντήσεις. Η ανασκαφή στο συγκεκριμένο σημείο έχει ήδη τελειώσει. Πρέπει να περιμένουμε την απάντηση από τους επιστήμονες».

Εν τω μεταξύ, μια διαφορετική προσέγγιση στα ιστορικά γεγονότα που αφορούν στον θάνατο του Ηφαιστίωνα δίνει σε συνέντευξή του στο zougla.gr o καθηγητής αρχαίας ιστορίας του Πανεπιστημίου της Κύπρου Θεόδωρος Μαυρογιάννης. Ο καθηγητής επιμένει μέχρι και σήμερα πως στην Αμφίπολη ετάφη ο Ηφαιστίωνας, άποψη την οποία δεν απορρίπτουν αρκετοί διακεκριμένοι αρχαιολόγοι.

Αν και ο τάφος του πιο στενού φίλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί, διότι οι πηγές έχουν χαθεί, υπάρχουν κάποια σημεία τα οποία έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Σε διάλεξη που είχε δώσει στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου εξέτασε τους επιφανείς νεκρούς της περιόδου 324-294 π.Χ. και το πού ετάφησαν. Όπως αναφέρει: «Το έκανα αυτό, ώστε να ελέγξουμε ιστορικά πώς προέκυψε το αρχιτεκτονικό μέγεθος του λόφου Καστά. Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο τύμβος της Αμφιπόλεως ανήκει στον Ηφαιστίωνα. Εν τω μεταξύ, συμπεραίνω ότι άρχισε να οικοδομείται κατά παραγγελία του Αλεξάνδρου στον Αντίπατρο τον Μάιο του 323 π.Χ. και πρέπει να είχε ολοκληρωθεί επί Πολυπέρχοντος, το 318 π.Χ., οπωσδήποτε πριν ο Κάσσανδρος αναλάβει τα ηνία στη Μακεδονία το 317 π.Χ.».

(Ο κιβωτιόσχημος τάφος, κατασκευασμένος από πωρόλιθους, που βρέθηκε στην Αμφίπολη. Όπως αναφέρει το ΥΠΠΟ, βρέθηκε και σκελετός κάποιου θνητού της εποχής, στον οποίον αποδόθηκαν λατρευτικές τιμές)

Τα πέτρινα λιοντάρια που διακοσμούσαν το ταφικό μνημείο του Ηφαιστίωνα

Ονομάζεται «το πέτρινο λιοντάρι» κι η πλατεία που το φιλοξενεί «Πλατεία του Πέτρινου Λιονταριού». Έχει ηλικία 2.500 χρόνων και βρίσκεται στην πόλη Χαμαντάν (Hamedan) του Ιράν, Hagmatana στα αρχαία περσικά, Εκβάτανα για τους αρχαίους Έλληνες. Μια από τις αρχαιότερες πόλεις της χώρας και πρωτεύουσα των Μήδων.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Ιράν και κάποιους ερευνητές, το «πέτρινο λιοντάρι» αποτελούσε τμήμα του ταφικού μνημείου του Ηφαιστίωνα, το οποίο κτίσθηκε με εντολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (που στην Ανατολή είναι γνωστός μόνο σαν Ισκαντάρ ή Εσκαντάρ).

Για την ακρίβεια, το μνημείο στόλιζαν δύο λιοντάρια, αλλά στη διάρκεια των αιώνων κι αφού μεταφέρθηκαν αρχικά για να κοσμήσουν την πύλη της πόλης, υπέστησαν μεγάλες φθορές από διάφορους κατακτητές, για να απομείνει τελικά μόνον αυτό το σχεδόν άμορφο κομμάτι. Από το μνημείο για τον Ηφαιστίωνα δεν απέμεινε τίποτα άλλο.

(To ένα από τα δύο λιοντάρια παλαιότερα)

Ύστερα από διαμαρτυρίες, προστέθηκε ένα βάθρο δύο μέτρων για να εμποδιστεί το έργο των βανδάλων. Ο Αλέξανδρος – Ισκαντάρ (356-323 π.Χ.) είχε μια ιδιαίτερη σχέση με αυτήν την πόλη. Την επισκέφθηκε δύο φορές, το 330 π.Χ. και το 324 π.Χ., όπου και βρήκε αμύθητο θησαυρό, τον οποίο «απαλλοτρίωσε».

(Το μνημείο όπως είναι σήμερα)

Κατά τον Ιουστίνο, ο θησαυρός εκείνος έφθανε τα 180.000 τάλαντα, ενώ κατά τον Στράβωνα τα 190.000 τάλαντα. Ο «Ισκαντάρ» αφαίρεσε το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού επικαλύμματος του ανακτόρου, ενώ το υπόλοιπο το αφαίρεσαν ο Αντίγονος και ο Σέλευκος ο Νικάτωρ.

Εκτός όμως από τον χρυσό, η πόλη προσέφερε στον Ισκαντάρ δύο μεγάλες λύπες. Στη συγκεκριμένη πόλη το 330 π.Χ. σκοτώθηκε ο Παρμενίων και το 324 π.Χ. πέθανε ο Ηφαιστίων.

Ο Ηφαιστίων ήταν ο πιο στενός φίλος του Αλεξάνδρου. Το 324 π.Χ. ονομάστηκε χιλίαρχος και αναδείχθηκε δεύτερος στην εξουσία μετά τον Αλέξανδρο. Το ίδιο έτος στα Σούσα, κατά την περίφημη τελετή των γάμων Μακεδόνων με Ασιάτισσες, οι δύο φίλοι παντρεύτηκαν τις κόρες του βασιλιά Δαρείου Γ΄: ο Αλέξανδρος τη μεγαλύτερη Στάτειρα και ο Ηφαιστίων τη νεότερη Δρυπέτη.

Η ταυτοποίηση του «Πέτρινου Λιονταριού» -αν και είναι αμφίβολο αν ανήκει στο ταφικό μνημείο του Ηφαιστίωνα, καθώς αυτός ετάφη στη Βαβυλώνα- είναι η αναζήτηση των υπόλοιπων ιχνών από το πέρασμα του μεγάλου κατακτητή.

Το μοναδικό αναθηματικό ανάγλυφο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Ένα αναθηματικό ανάγλυφο, που σώζει το μοναδικό θέμα του αφηρωισμένου Ηφαιστίωνα, επιστήθιου φίλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., λίγο μετά την καθιέρωση της λατρείας του Ηφαιστίωνα από τον ίδιο τον Αλέξανδρο και, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή στη βάση του, αφιερώθηκε από κάποιον Διογένη.

Ο Ηφαιστίωνας απεικονίζεται τη στιγμή της άφιξης και εμφάνισής του μπροστά στον πιστό Διογένη. Παριστάνεται ως ιππέας, με κοντό χιτώνα και ιμάτιο. Είναι πεζός και με το αριστερό χέρι κρατάει τα χαλινάρια του αλόγου του, που παριστάνεται σε βηματισμό, γεμάτο δύναμη και ζωντάνια, ενώ στο δεξί χέρι κρατάει ομφαλωτή φιάλη, ειδική για χοές. Απέναντί του στέκεται νεαρή γυναίκα, που φορεί πέπλο, δεμένο κάτω από το στήθος, και ιμάτιο, και τα μαλλιά της είναι μαζεμένα στο πίσω μέρος του κεφαλιού, δημιουργώντας λαμπάδιο. Στο αριστερό της χέρι κρατεί στρογγυλό αντικείμενο, πιθανόν πυξίδα, και στο δεξί μικρή οινοχόη, το περιεχόμενο της οποίας ετοιμάζεται να χύσει στη φιάλη του Ηφαιστίωνα. Η εκτέλεση του αναγλύφου, χωρίς ιδιαίτερη προσοχή στην απόδοση της μυολογίας των μορφών, δείχνει ότι πρόκειται πιθανόν για έργο επαρχιακού εργαστηρίου.

(Αναθηματικό ανάγλυφο σε στήλη από λευκό μάρμαρο με την επιγραφή: ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩΙ “αρχαιολογικό μουσείο Θεσσαλονίκης”. Το έργο αποτελεί αδιάψευστη μαρτυρία για την ύπαρξη ηρώου του Ηφαιστίωνος στη Μακεδονία)

Σύμφωνα με τον Θ. Μαυρογιάννη, βρέθηκε από κάποιον αγρότη στην περιοχή της Πέλλας, αλλά το ακριβές σημείο δεν έχει γίνει γνωστό.

«Η σημαντικότερη ένδειξη, ωστόσο, ότι “ηρώον” του Ηφαιστίωνος υπήρχε στην ίδια τη Μακεδονία είναι το αναθηματικό ανάγλυφο του Μουσείου της Θεσσαλονίκης, από την Πέλλα, στο οποίο γυναικεία μορφή σπένδει στη φιάλη του νεκρού Ηφαιστίωνος, που έχει αφιππεύσει. Φέρει επιγραφή: Διογένης Ηφαιστίωνι ήρωι. Τεκμηριώνεται συνεπώς o αφηρωισμός του Ηφαιστίωνος στη Μακεδονία» αναφέρει ο καθηγητής.

Οι έρευνες του αρχαιολόγου Robert Koldewey στη Βαβυλώνα

Ο Ρόμπερτ Κόλντεβαϊ (γερμ. Johannes Gustav Eduard Robert Koldewey, 1855-1925) υπήρξε σημαντικός Γερμανός αρχαιολόγος που διενήργησε ανασκαφές στη δυτική Ασία. Μαζί με τον Βίλελμ Ντέρπφελντ συγκαταλέγεται στους ιδρυτές της σύγχρονης έρευνας ιστορικών κτηρίων.

Σύμφωνα με τον Θ. Μαυρογιάννη, «φέρεται να είχε εντοπίσει στη Βαβυλώνα, κοντά στο ελληνιστικό θέατρο, τα ίχνη ενός πυρήνα από πλίνθους. Σε αυτά τα υπολείμματα ο Koldewey απέδωσε το ίχνος της πυράς του Ηφαιστίωνα».

Όπως σημειώνει: «Δεν αποκλείεται να είχαν αρχίσει να φτιάχνουν εκεί την πυρά. Ουδέποτε όμως οικοδομήθηκε η πυρά του Ηφαιστίωνα έτσι όπως την περιγράφει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης».

(Το βιβλίο του Robert Koldewey στο οποίο αναφέρεται στην πυρά του Ηφαιστίωνα)