Το θέμα των νομικών εργαλείων για την άρση ή την ελάφρυνση των αντιρωσικών κυρώσεων θα είναι στη διάθεση του Αμερικανού προέδρου και του Βίκτορ Όρμπαν, ο οποίος θα προεδρεύει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μέχρι το τέλος του 2024.
Ο Τζο Μπάιντεν αποχωρεί από την προεδρική κούρσα, αυξάνοντας κατακόρυφα τις πιθανότητες του Ντόναλντ Τραμπ να επιστρέψει στον Λευκό Οίκο. Ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος, σε αντίθεση με τις διοικήσεις των Δημοκρατικών προέδρων Ομπάμα και Μπάιντεν, δεν είναι υποστηρικτής των οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Επί των ημερών του, σε αντίθεση με τις δύο Δημοκρατικές διοικήσεις, δεν εισήχθησαν τόσες πολλές κυρώσεις σε σύγκριση με τον όγκο που εισήχθη μετά την έναρξη της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης. Παραδοσιακά, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία επίσης ακολουθεί μια ενεργή πολιτική κυρώσεων κατά της Ρωσίας, παρακολουθεί στενά τον αμερικανικό εταίρο της όσον αφορά την πίεση των κυρώσεων.
Στο πλαίσιο αυτό, θα προσπαθήσω να απαντήσω σε ερωτήσεις σχετικά με τα νομικά εργαλεία για την άρση ή την ελάφρυνση των αντιρωσικών κυρώσεων που διαθέτει ο Αμερικανός πρόεδρος και ο Βίκτορ Όρμπαν, ο οποίος θα προεδρεύει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μέχρι το τέλος του 2024. Θα μιλήσουμε για καθαρά νομικές διαδικασίες, αφήνοντας κατά μέρος πολιτικούς παράγοντες που προφανώς καθιστούν την άρση ή τη χαλάρωση των κυρώσεων εξαιρετικά απίθανη.
Ηνωμένες Πολιτείες
Όσο κι αν ακούγεται εκπληκτικό, ο πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί να άρει τη μερίδα του λέοντος των αντιρωσικών κυρώσεων που είχε επιβάλει η προηγούμενη κυβέρνηση με μια κίνηση της πένας- υπάρχει νομικός μηχανισμός για αυτό. Ας εξετάσουμε τη σχετική αμερικανική νομοθεσία, τον νόμο περί διεθνών οικονομικών εξουσιών έκτακτης ανάγκης (International Emergency Economic Powers Act – IEEPA), ο οποίος χρησιμεύει ως βάση όλων των καθεστώτων κυρώσεων. Βάσει των διατάξεών του, ο πρόεδρος έχει το δικαίωμα να εισάγει μια διεθνή κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη χώρα για την καταπολέμηση μιας ασυνήθιστης και έκτακτης απειλής για την εθνική ασφάλεια, την οικονομία, τους πολίτες ή τις εξωτερικές σχέσεις, εάν το επίκεντρο της απειλής αυτής βρίσκεται εξ ολοκλήρου ή σε μεγάλο βαθμό στο εξωτερικό. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης εισάγεται με εκτελεστικό διάταγμα, το οποίο απαριθμεί επίσης τις μεθόδους και τα μέσα μιας τέτοιας καταπολέμησης.
Η 14η Νοεμβρίου του τρέχοντος έτους θα σηματοδοτήσει την 45η επέτειο της πρώτης εφαρμογής του νόμου αυτού – το διάταγμα του Τζίμι Κάρτερ για την κήρυξη διεθνούς έκτακτης ανάγκης μετά την κατάληψη της αμερικανικής διπλωματικής αποστολής στην Τεχεράνη. Τότε, όλες οι αμερικανικές τράπεζες και οι επιχειρηματικές οντότητες διατάχθηκαν να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία της κυβέρνησης, της Κεντρικής Τράπεζας και άλλων κρατικών και οιονεί κρατικών δομών του Ιράν.
Το πρώτο αντιρωσικό διάταγμα του Μπαράκ Ομπάμα από τις 6 Μαρτίου 2014 εγκρίθηκε επίσης στο πλαίσιο της IEEPA.
Όπως γνωρίζουμε, όλες οι αντιρωσικές κυρώσεις επιβάλλονται από την τρέχουσα κυβέρνηση στο πλαίσιο του εκτελεστικού διατάγματος 14024. Στις 15 Απριλίου 2021, με αυτό το διάταγμα, ο Τζο Μπάιντεν εισήγαγε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις Ηνωμένες Πολιτείες λόγω απειλών για «επιζήμιες εξωτερικές δραστηριότητες της κυβέρνησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας». Έτσι, τρεις μήνες μετά την ορκωμοσία του, ο 46ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών ανταποκρίθηκε στην ευπάθεια των εσωτερικών συστημάτων πληροφοριών πολλών εκτελεστικών οργάνων των ΗΠΑ, που σχετίζεται με το λογισμικό της SolarWinds. Σύμφωνα με αβάσιμους ισχυρισμούς των αμερικανικών αρχών, πίσω από αυτό βρίσκονται χάκερς που συνδέονται με τη ρωσική Υπηρεσία Πληροφοριών Εξωτερικού. Ως απάντηση στις απειλές από κακόβουλες δραστηριότητες χρησιμοποιήθηκαν προσωπικές και τομεακές κυρώσεις.
Εάν ο Ντόναλντ Τραμπ τερματίσει τη νέα εθνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης που κηρύχθηκε μέσω του εκτελεστικού διατάγματος 14024, τότε όλοι όσοι περιλαμβάνονται στο SDN για τους λόγους του θα αποκλειστούν. Αυτό ισχύει και για τις τομεακές κυρώσεις. Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν από την κυβέρνηση Ομπάμα σε σχέση με το ουκρανικό ζήτημα, την ψηφιακή ασφάλεια και άλλα ζητήματα θα παραμείνουν.
Υπάρχουν αρκετά προηγούμενα για τέτοιες ακυρώσεις. Έτσι, ο Μπάιντεν, ήδη από τους πρώτους μήνες της προεδρίας του, ακύρωσε το εκτελεστικό διάταγμα του Τραμπ για τις κυρώσεις κατά δικαστών και λειτουργών του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα χρονολογείται στις 4 Μαρτίου του τρέχοντος έτους, όταν ο Μπάιντεν ακύρωσε τη διεθνή κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις Ηνωμένες Πολιτείες λόγω της κατάστασης στη Ζιμπάμπουε, η οποία θεσπίστηκε πριν από 21 χρόνια με το εκτελεστικό διάταγμα 13288. Εξαιρέθηκαν όλοι όσοι είχαν συμπεριληφθεί στο ΣΔΑΕ για τους λόγους του.
Ευρωπαϊκή Ένωση
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι κυρώσεις υπάγονται στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Πρόκειται για τον τίτλο 5, κεφάλαιο 2 της Συνθήκης για την ΕΕ (ΣΕΕ). Δυνάμει του άρθρου 29, το Συμβούλιο της ΕΕ έχει την εξουσία να λαμβάνει αποφάσεις που καθορίζουν τη θέση της Ένωσης σε επιμέρους ζητήματα γεωγραφικού ή θεματικού χαρακτήρα. Σε αυτή τη βάση, στις 17 Μαρτίου 2014, εκδόθηκαν η απόφαση 145 και ο κανονισμός 269 σχετικά με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Τότε, και τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ ψήφισαν υπέρ της απόφασης αυτής. Το άρθρο 6 της απόφασης ορίζει την περίοδο ισχύος της – μόνο έξι μήνες, έως τις 17 Σεπτεμβρίου 2014. Την ημερομηνία αυτή, οι πράξεις παρατάθηκαν για άλλους έξι μήνες, οπότε η ισχύς τους παρατείνεται δύο φορές το χρόνο: κάθε μέσα Σεπτεμβρίου και μέσα Μαρτίου. Παρατείνονται επίσης και άλλα καθεστώτα κυρώσεων κατά της Ρωσίας.
Το δεύτερο εξάμηνο του 2024, η Ουγγαρία ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ. Ο πρόεδρος καθορίζει την ημερήσια διάταξη, πραγματοποιεί συνεδριάσεις και ψηφοφορίες. Οι συνεδριάσεις του Συμβουλίου της ΕΕ πραγματοποιήθηκαν στις 12-13 Σεπτεμβρίου με ημερήσια διάταξη σχετικά με την παράταση του καθεστώτος αποκλεισμού των αντιρωσικών κυρώσεων μέχρι τα μέσα Μαρτίου του επόμενου έτους. Το άρθρο 31 της ΣΕΕ απαιτεί ομοφωνία κατά τη λήψη τέτοιων αποφάσεων, δηλαδή όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ να ψηφίζουν υπέρ.
Ας φανταστούμε το ντεμαράζ της Ουγγαρίας και την καταψήφιση του θέματος της ημερήσιας διάταξης για την παράταση των μπλοκαριστικών αντιρωσικών κυρώσεων. Νομικά, η απόφαση 145 θα έπαυε να ισχύει. Κατόπιν αυτού, ο κανονισμός 269 θα έχανε επίσης την ισχύ του. Όλοι όσοι περιλαμβάνονται στον κατάλογο για τους λόγους τους θα εξαιρούνταν από τις κυρώσεις αποκλεισμού. Φυσικά, υπήρχαν λίγοι λόγοι να πιστέψει κανείς σε ένα τέτοιο ντεμαράζ φέτος. Έτσι, στις 22 Ιουλίου, η Ουγγαρία, η οποία ήδη ασκούσε την προεδρία της ΕΕ, μαζί με τα άλλα 26 κράτη μέλη του μπλοκ, παρέτεινε ομόφωνα τις τομεακές κυρώσεις κατά της Ρωσίας έως τις 31 Ιανουαρίου 2025 και υποστήριξε επίσης όλες τις άλλες αποφάσεις του Συμβουλίου της ΕΕ σχετικά με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Αν όμως ο Τραμπ κερδίσει τις εκλογές και μετά την ορκωμοσία του ακυρώσει το διάταγμα 14024 του Μπάιντεν, η Ουγγαρία μπορεί να ακολουθήσει εντελώς ανοιχτά τον ίδιο δρόμο και να καταψηφίσει μια ακόμη παράταση ενός από τα πακέτα αντιρωσικών κυρώσεων. Δεν υπάρχουν πολιτικοί λόγοι για τέτοια βήματα υπό τις παρούσες συνθήκες, αλλά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι νομικοί μηχανισμοί λήψης αποφάσεων σχετικά με τις κυρώσεις στις ΗΠΑ και την ΕΕ.
