Η Ουκρανία είναι το πεδίο μαχών όπου η Δύση, η Ρωσία και άλλοι σημαντικοί παίκτες πολεμούν για ένα γεγονός που θα αλλάξει τα δεδομένα: την πολυπολική μετάβαση .Στην πραγματικότητα ,δεν αφορούσε ποτέ την Ουκρανία. Ίσως ο πόλεμος στην Ουκρανία σημαίνει πόλεμο της Ουκρανίας μόνο για την μετά- ιστορική Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά αυτή η διένεξη έχει ένα διαφορετικό και βαθύτερο νόημα για τον υπόλοιπο κόσμο. Την κατάλυση της πολυπολικής μετάβασης για τη Ρωσία και τους συνεταίρους της. Την επιμήκυνση της μoνοπολικής στιγμής που πεθαίνει – για τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Οι ΗΠΑ προσπαθούν να αξιοποιήσουν έναν «λάθος υπολογισμό» της Ρωσίας, την αποκαλούμενη «στρατιωτική ειδική επιχείρηση», έτσι ώστε να τη «διώξουν» προς την Ασία, να εμποδίσουν την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και εξέλιξη με επιβληθείσες μακροχρόνιες – άνευ προηγουμένου-κυρώσεις ,και πολλά άλλα πράγματα-απόβαρα στον μετά -Σοβιετικό χώρο, δυσαρέσκεια μέσα στον εσωτερικό κύκλο του Πούτιν και άλλα- αλλά υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτό. Στην πραγματικότητα, ο στόχος της Προεδρίας του Μπάιντεν έχει να κάνει κατά πολύ με την Ευρωπαϊκή Ένωση, περισσότερο συγκεκριμένα με τον άξονα Βερολίνου – Παρισιού, ο οποίος αναμένεται να χτυπηθεί πολύ άσχημα από το καθεστώς αντί Ρωσικών κυρώσεων και των οποίων η διπλωματία και η στρατηγική αυτονομία πρόκειται να βγουν από αυτόν τον πόλεμο τρομερά αποδυναμωμένες και με αλλαγή μεγέθους. Δυο τρυγόνια ,η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ρωσία, με έναν σμπάρο (Ουκρανία).
Δεν θα είναι εύκολο για την διπλωματία και την στρατηγική αυτονομία να αναδειχθούν από τις στάχτες- πολλά θα εξαρτηθούν από τη δεύτερη Προεδρία του Μακρόν και από την μάχη στη Γερμανία μεταξύ Scholz- Πρασίνων και πιθανότατα δεν θα υπάρχει χώρος για διπλωματικές επαναρυθμίσει στα επόμενα χρόνια .Αυτό που είναι γνωστό, ωστόσο ,είναι ότι πολλές χώρες από τον Παγκόσμιο Νότο έχουν ταχθεί υπέρ της Ρωσίας καθ’ όλη τη διάρκεια του Ουκρανικού πολέμου με την ελπίδα να επισπεύσουν την πολυπολική μετάβαση. Η πολυπολική μετάβαση ,για τον απλό άνθρωπο, σημαίνει πολλά πράγματα ,ένα εκ των οποίων είναι η δημιουργία νέων πόλων, το τέλος της δολλαριοκρατίας, η ανακατανομή δύναμης και η εμφάνιση μιας παγκοσμιοποίησης που θα βασίζεται σε μία περιοχή και θα είναι πολλών ταχυτήτων.
Το ερώτημα είναι τι ρόλο θα παίξει η Ρωσία στην αυριανή παγκόσμια τάξη. Η απάντηση εξαρτάται από την αντίδραση της Ρωσίας στις σημερινές οικονομικές εχθροπραξίες. Επειδή αυτή η μεγάλης κλίμακας πολυτομική εχθροπραξία, που κυμαίνεται από την ενέργεια μέχρι τα χρηματοοικονομικά, έχει – ακούσια – μετατρέψει την Ρωσία σε εργοστάσιο ενός μοναδικού πειράματος, οι οικονομολόγοι του αύριο, ειδικοί και υπεύθυνοι για λήψεις αποφάσεων θα μελετήσουν πολύ προσεκτικά την αντίδραση της Ρωσίας στις οικονομικές εχθροπραξίες που έχουν σκηνοθετηθεί από τη Δύση με σκοπό να κατανοήσουν πώς να χτίσουν εθνικές οικονομίες που αντιστέκονται στις κυρώσεις. Και η Ρωσία η ίδια χρειάζεται να διδαχθεί από το παρελθόν, αν πραγματικά θέλει να περάσει αυτό το τεστ άγχους, καθώς το παρελθόν προσφέρει πολλά παραδείγματα και επιτυχημένης και αποτυχημένης οικονομικής αντοχής, αρχής γενομένης από την στρατηγική επιβίωσης του Ηνωμένου Βασιλείου κατά του Ευρωπαϊκού μπλοκ του Ναπολέοντα.
Kαταστρατήγηση,απομάκρυνση,διαίρεση
Στις 21 Νοεμβρίου του 1806 ο Ναπολέων, εκδίδοντας το διάταγμα του Βερολίνου (Berlin Decree), ξεκίνησε το μεγαλύτερο στην ιστορία του κόσμου εμπάργκο κατά του Ηνωμένου Βασιλείου. Το διάταγμα του Βερολίνου εδραίωσε το αποκαλούμενο ευρωπαϊκό ηπειρωτικό σύστημα, έναν ευρωπαϊκής κλίμακας αποκλεισμό, που απαγόρευε στις Ευρωπαϊκές χώρες που ήταν ευθυγραμμισμένες με τη Γαλλία να εισάγουν Βρετανικά αγαθά. Αρχικά, το εμπάργκο έμοιαζε να λειτουργεί: Οι Βρετανοί αποσύρθηκαν από την Ευρώπη και μέσα σε λίγους μήνες οι εξαγωγές στην ήπειρο έπεσαν κατά το ήμισυ. Αλλά με το πέρασμα του χρόνου, οι Βρετανοί βρήκαν τρεις τρόπους για να σπάσουν τη διεθνή απομόνωση: καταστρατήγηση, διαφοροποίηση και αντιπερισπασμό. Σε λίγα χρόνια το Ηνωμένο Βασίλειο μπόρεσε να αντικαταστήσει το εμπόριο με την Ευρώπη συσφίγγοντας τους δεσμούς του με αποικίες της αλλοδαπής και το υπόλοιπο του κόσμου. Μία πρόκληση εξαιρετικά απειλητική μετατράπηκε σε μία μοναδική ευκαιρία να δημιουργήσουν μία – ακόμα υπάρχει – συμβιωτική σχέση μητρόπολης –περιφερειών- δηλαδή το Commonwealth .
Ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο σταδιακά ξεπέρασε τον αποκλεισμό του, το Ευρωπαϊκό σύστημα – με κέντρο τη Γαλλία – υπέφερε ολοένα και περισσότερο εξαιτίας της τρομακτικής εξάρτησης της Ευρώπης από τα Βρετανικά προϊόντα, από υφάσματα μέχρι τεχνολογία. Οι οικονομικοί μπελάδες πυροδότησαν το λαθρεμπόριο, ενθαρρύνοντας τον Ναπολέοντα να επέμβει, ακόμη και στρατιωτικά, όπως συνέβη στην Ισπανία. Αλλά τελικά, το σαμποτάζ και η αυτοκρατορική υπερέκταση αποδυνάμωσαν την ικανότητα του Παρισιού να ελέγχει τη γηραιά ήπειρο και επέσπευσε την πτώση του Ναπολέοντα.
Το Ηνωμένο Βασίλειο βίωσε μία προ-σύγχρονη οικονομική περικύκλωση, μία προ-σύγχρονη μορφή περιορισμού και μετέτρεψε την απομόνωση από την Ευρώπη, η οποία ήταν ο κύριος εμπορικός συνεργάτης του Λονδίνου, σε μία ευκαιρία να επεκταθεί σε νέες αγορές, να δυναμώσει τις εθνικές βιομηχανίες και να διαμορφώσει το μελλοντικό ζωτικό του χώρο.
Οι επιθυμίες του Ναπολέοντα ποτέ δεν υλοποιήθηκαν. Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν βίωσε υψηλό πληθωρισμό, ούτε στασιμότητα, ούτε οικονομική κρίση ούτε χρεοκοπία. Αντιθέτως, το Ευρωπαϊκό σύστημα φάνηκε σημαντικό στην πυροδότηση της μοναδικής πολιτικής και οικονομικής ανάπτυξης του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα .
Τα πρώτα χρόνια
Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί ήταν ήδη σε πόλεμο, εμπορικά μιλώντας, πριν από το διάταγμα του Βερολίνου. Στην πραγματικότητα, τα πρώτα Ευρωπαϊκά λιμάνια ήταν κλειστά για τους Βρετανούς στις αρχές της δεκαετίας του 1860 και ένας αριθμός τιμωρητικών φόρων υπήρχε ήδη. Αμέσως μετά το διάταγμα του Βερολίνου οι Γάλλοι και οι υποτακτικοί τους απαγόρευσαν την εισαγωγή προϊόντων βαμβακιού που φτιάχνονταν από Άγγλους, όπως ρούχα και μουσελίνες ελπίζοντας να χτυπήσουν την Βρετανική βιομηχανία υφασμάτων – μία από τις μηχανές της βιομηχανικής επανάστασης – με σκοπό να προκαλέσουν τέτοιο ποσοστό ανεργίας για να δώσουν βήμα σε διαδηλώσεις που σχετίζονταν με την εργασία βραχυπρόθεσμα, αλλά αυτές οι επιθυμητές διαμαρτυρίες δεν έγιναν ποτέ.
• Τα Βρετανικά νησιά επίσημα κηρύχθηκαν υπό αποκλεισμό
• Οι Βρετανοί που ζούσαν σε περιοχές υπό την κατοχή των Γάλλων ανακηρύχθηκαν υπό σύλληψη και οι περιουσίες τους κατασχέθηκαν- μία προ-σύγχρονη μορφή παγώματος περιουσιακών στοιχείων
• Η εισαγωγή αγαθών και αποικιακών αγαθών από την Βρετανική αυτοκρατορία απαγορευόταν
• Η πρόσβαση στα ευρωπαϊκά λιμάνια σε οποιοδήποτε όχημα αποδεικνυόταν ότι έχει εμπορικές σχέσεις με τους βρετανούς απαγορευόταν – εξαιρετικά ενδιαφέρον, αν σκεφτούμε ότι το ίδιο μέτρο έχει εφαρμοστεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής από το 1960 για να αποθαρρύνει ξένες εταιρείες να συνάψουν εμπορικές σχέσεις με την Κούβα.
Το διάταγμα του Μιλάνου, το οποίο εκδόθηκε το Δεκέμβριο του 1807 δυνάμωσε περισσότερο τον αποκλεισμό αυξάνοντας την πίεση στα ουδέτερα οχήματα. Τον ίδιο ακριβώς μήνα ,η Αμερικανική κυβέρνηση ανακοίνωσε το Embargo Act με σκοπό να είναι ένα αντικειμενικό όργανο με το οποίο θα έμεναν έξω από τους πολέμους του Ναπολέοντα, όμως έπληξε περισσότερο τους Βρετανούς παρά τους Γάλλους καθώς οι πρώτοι είχαν ήδη διωχθεί από την Ευρώπη από τους δεύτερους.
Θεωρητικά ,ολόκληρη η γηραιά ήπειρος θα έπρεπε να έχει σταματήσει τις εμπορικές συναλλαγές με το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά οι φιλοδοξίες του Ναπολέοντα ήρθαν σε σύγκρουση σχεδόν αμέσως με τη δυσκολία να περιπολεί στις Ευρωπαϊκές ακτές και να βρει αξιόπιστους και μη διεφθαρμένους αξιωματικούς. Στη βόρεια Γερμανία, για παράδειγμα, οι έμποροι συνέχιζαν να συναναστρέφονται εμπορικά τους Βρετανούς σαν να μην είχε συμβεί τίποτα: 1,475 πλεούμενα που μετέφεραν 590.000 τόνους Αγγλικών αγαθών, κυρίως κάρβουνο, προσέγγισαν το Αμβούργο μεταξύ του Νοέμβρη του 1806 και του Μαΐου του 1807. Δεν καταγράφηκε καμία κατάσχεση.
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν περίπου στα μέσα του 1807, όταν ο Ναπολέων απέλυσε τους περισσότερους αξιωματικούς που είχαν έδρα τα Γερμανικά λιμάνια και τους αντικατέστησε με πιστούς και αφοσιωμένους σε αυτόν και εξέδωσε νέα διατάγματα για να κάνει πιο αυστηρό και τον αποκλεισμό και τις ποινές για όλους, όσους θα βρίσκονταν ένοχοι για λαθρεμπόριο.
Σε ένα τέτοιο φόντο μάχης κατά του λαθρεμπορίου, οι Γάλλοι είχαν άλλο ένα πρόβλημα να αντιμετωπίσουν : την αύξηση τιμής που προκλήθηκε από την επέκταση/διαφοροποίηση του παρόχου. Για παράδειγμα, το βαμβάκι της Βραζιλίας ήταν πολύ πιο ακριβό από το αγγλικό -10 με 15 φράγκα το κιλό αντί για 6,80 –7,30.Αλλά δεν ήταν μόνο το βαμβάκι : χοντρή τρίχα(κυρίως για βούρτσες),λινάρι, κλωστική κάνναβης, λιναρόσπορος, ζωτικό λίπος, πίσσα, ξυλεία και άλλα -η τιμή αυτών των αγαθών ήταν 10 φορές πιο υψηλή και επηρέασε και το Ηνωμένο Βασίλειο και το σύστημα του Ναπολέοντα. Σε κάθε περίπτωση, οι πρώτοι δέχτηκαν το πιο σκληρό χτύπημα – τουλάχιστον τα πρώτα δύο-τρία χρόνια του αποκλεισμού. Το 1808, η Αγγλία κατέγραψε την υψηλότερη μείωση εισαγωγών σε βαμβάκι, κλωστική κάνναβη και ζωτικού λίπους, οι οποίες έπεσαν αντίστοιχα στο 42%, 66% και 60%.Την ίδια χρονιά ο αριθμός των φτωχών διπλασιάστηκε στο Μάντσεστερ 44 μύλοι σταμάτησαν την παραγωγή, 31 δούλευαν το μισό χρόνο και μόνο 9 εξακολουθούσαν να δουλεύουν πλήρως.
Ο Ναπολέων ήταν έτοιμος να πληρώσει το τίμημα για την εμπορική εχθροπραξία αλλά σύντομα ανακάλυψε ότι οι σύμμαχοι του και οι υποτακτικοί του δεν ήταν- τα ερωτήματα είναι: είναι ο Μπάιντεν ο Ναπολέων του σήμερα; Μπορεί η Ρωσία να μάθει από τη Βρετανική εμπειρία? Πραγματικά, οι αυξήσεις λειτούργησαν αντίθετα από τον αποκλεισμό αφού ενθάρρυναν το λαθρεμπόριο και ως εκ τούτου βοήθησαν το Λονδίνο να ξεπεράσει γρήγορα το σοκ.
Για να λυθεί το πρόβλημα του λαθρεμπορίου ανάμεσα στο 1810 και το 1811, ο Ναπολέων προχώρησε στην προσάρτηση της Ολλανδίας και αρκετών άλλων Γερμανικών τσιφλικιών. Το συνολικό αποτέλεσμα ήταν φανερά καλό αλλά αντιπαραγωγικό πραγματικά ενώ είναι αλήθεια ότι ο Ναπολέων προσπάθησε να επεκτείνει την άμεση κυριαρχία του μέχρι τη Βόρεια θάλασσα και τη Βαλτική θάλασσα, δεν είχε προσωπικό να περιπολεί τις ακτές. Οι προσαρτήσεις οδήγησαν σε μία όχι σημαντική πτώση του λαθρεμπορίου στην Ολλανδία, την Πρωσία και την Σουηδία. Παρόμοια, το λαθρεμπόριο άνθισε στο μεγαλύτερο κομμάτι της βορειοανατολικής πλευράς της γηραιάς Ηπείρου, δηλαδή στη Βαλκανική Χερσόνησο.
Οι Βρετανοί εγκατέλειψαν τις νόμιμες οδούς αφού είχαν καταλάβει τη δυναμική του λαθρεμπορίου. Με αυτήν τη στρατηγική, η Γαλλία χτυπήθηκε δύο φορές: α) οι υποτακτικοί και σύμμαχοι της εξακολουθούσαν να λαμβάνουν αγαθά από τη Βρετανία ενώ το Παρίσι βίωσε ελλείψεις β) η ξαφνική εξαφάνιση των βρετανικών πλοίων στα λιμάνια οδήγησε σε μία τρομερή μείωση των τελωνειακών αποδείξεων – μία πολύ σημαντική πηγή εσόδων όπως φαίνεται από τους αριθμούς: το 1806 η Γαλλία εισέπραξε 51.200.000 φράγκα από τελωνειακές αποδείξεις ενώ το 1809 μόνο 11.600.000
Όχι μόνο λαθρεμπόριο
Το Ηνωμένο Βασίλειο ανέκαμψε πολύ γρήγορα από το οικονομικό σοκ επιδιώκοντας μία στρατηγική πολλαπλών σκοπών στοχεύοντας ταυτόχρονα α)στην αύξηση της εγχώριας παραγωγής β) στην καταστρατήγηση του αποκλεισμού μέσω νέων δρόμων και λαθρεμπορίου γ) δυναμώνοντας τις εισαγωγές-εξαγωγές με τις αποικίες δ) εκμεταλλευόμενο τη ναυτική κυριαρχία με σκοπό να δυσκολέψει τη Γαλλία να συνάψει εμπορικές σχέσεις με τους Αμερικανούς.
Το 1808 ήταν η πιο σημαντική στιγμή στην Αγγλο-Γαλλική αντιπαράθεση μετά το Βατερλό. Οι Βρετανοί χρηματοδότησαν μία εμπορική δομή αξίας 500.000 λιρών στην Heligoland, ένα μικρό αρχιπέλαγος στη Γερμανική βόρεια θάλασσα που αποτελείτο από ένα λιμάνι, κάστρα και αποθήκες. Θα λειτουργούσε σαν το κύριο κέντρο διανομής για τα αγαθά που έρχονταν στη Βόρεια Ευρώπη καλύπτοντας μέχρι το 1/6 των Βρετανικών εξαγωγών ετησίως. Με αυτό το φόντο, ο Ναπολέων ξεκίνησε την Αυστριακή καμπάνια, μετακινώντας στρατεύματα από άλλα μέρη, ενώ το Λονδίνο έξυπνα χρηματοδότησε μία αντί Γαλλική εξέγερση στην Ισπανία. Και τα δύο γεγονότα βοήθησαν τους Βρετανούς να ανακάμψουν από το οικονομικό τραύμα: το πρώτο διευκόλυνε το λαθρεμπόριο λόγω των μειωμένων περιπολιών και το δεύτερο άνοιξε τις αγορές της Λατινικής Αμερικής στο Ηνωμένο Βασίλειο .
Το Μάρτιο του 1809, η Βρετανική διπλωματία έπεισε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής να ανακαλέσουν την Πράξη Embargo Act εκδίδοντας την Πράξη Non-Intercourse Act, η οποία οδήγησε στη γρήγορη συνέχιση διμερούς εμπορίου και στην προώθηση αγαθών μέσω εναλλακτικών και μακρύτερων δρόμων. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ανέστειλαν το εμπάργκο τρεις μήνες αργότερα, το Ηνωμένο Βασίλειο παρήγγειλε μία εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα βαμβακιού για να φέρει τα εθνικά εργοστάσια πίσω στην παραγωγή.
Στο φόντο του λαθρεμπορίου και των προσπαθειών καταστρατήγησης, οι Βρετανοί μετέτρεψαν σε όπλο τη δυσαρέσκεια για τη Γαλλία στην Ευρώπη χρηματοδοτώντας ένοπλες εξεγέρσεις οποτεδήποτε οι προοπτικές επιτυχίας ήταν υψηλές. Περισσότερα από 32.000.000 λίρες εστάλησαν στην Ευρώπη μεταξύ του 1880 και του 1810 έτσι ώστε να διασπαστεί η προσοχή του Ναπολέοντα. Το μάθημα είναι αρκετά ξεκάθαρο: μερικές φορές χρειάζεται να ανάψεις φωτιά στην περιφέρεια αν θέλεις να αποσπάσεις την προσοχή του εχθρού σου από το κέντρο.
Η πιο αξιοσημείωτη επιτυχία της «στρατηγικής της διάσπασης» σημειώθηκε στην Ισπανία, όπου ξέσπασε μία βίαιη εξέγερση το 1808 η οποία έβαλε τέλος και στη Γαλλική κυριαρχία και στις αποικιακές φιλοδοξίες του Ναπολέοντα στη Λατινική Αμερική .Οι Βρετανοί αντικατέστησαν πολύ γρήγορα τους Γάλλους στο εμπόριο με τις ισπανικές αποικίες και αξιοποίησαν την ναυτική τους κυριαρχία για να πάρουν υπό την κυριαρχία τους όλες τις περιοχές Γαλλικής επικράτειας μέχρι το 1811.Από τότε και μετά το Ηνωμένο Βασίλειο εδραίωσε μία ισχυρή εμπορική παρουσία ,η οποία επρόκειτο να διαρκέσει δεκαετίες, κερδίζοντας πρόσβαση σε πολλές πεινασμένες αγορές όπως το Μεξικό, η Βραζιλία και η Αργεντινή. Εκτός από τη Λατινική Αμερική, το Ηνωμένο Βασίλειο επίσης άρχισε να επεκτείνεται εμπορικά στην βορειοανατολική Ασία και την Αφρική. Με λίγα λόγια τα θεμέλια του σύγχρονου commonwealth και της παράξενης πανεθνικής θέσης του Ηνωμένου Βασιλείου στην παγκόσμια οικονομία τέθηκαν κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων.
Η «βάση του κόσμου» και η αύξηση των εγχώριων παράνομων εργοστασίων που δραστηριοποιήθηκαν για την άνοδο των επιπέδων παραγωγής, απορρόφησαν και συνεπώς μηδένισαν τη ζημιά του αποκλεισμού. Ανάμεσα στο 1808 και το 1810, στηριζόμενες από την εξαιρετική απότομη άνθιση, κάποιες παραγωγές αυξήθηκαν μέχρι και 50% – η αξία εξαγωγής αυξήθηκε από £12,500,000 σε £18,400,000 – και άλλες περισσότερο από 100% – η τιμή εξαγωγής του νήματος αυξήθηκε από £470,000 σε £1,020,000. Και από το 1803 μέχρι το 1811, όπως θα αντιληφθείτε διαβάζοντας τον παρακάτω πίνακα, η σημασία των μη ευρωπαϊκών αγορών αυξήθηκε σημαντικά.
Τα λάθη της Γαλλίας
Ο Ναπολέων διέπραξε μία σειρά μοιραίων λαθών κατά τη διάρκεια του οικονομικού πολέμου με το Ηνωμένο Βασίλειο. Περισσότερο, υπερεκτίμησε την ικανότητά του να ελέγξει έναν αποκλεισμό σε κλίμακα ηπείρου, πολεμούσε ταυτόχρονα σε πολλά μέτωπα μέχρι που έφτασε στο σημείο που δεν έχει επιστροφή – επεκτατική εξάπλωση – δεν επέδειξε προσοχή και δεν αφιέρωσε πηγές στην αυτάρκεια και στην αντικατάσταση εισαγωγών, και τυφλώθηκε από αυτό που ο Αμερικανός υπεύθυνος χάραξης στρατηγικής Edward Luttwak όριζε ως τον «αυτισμό της Μεγάλης χώρας» δηλαδή την ιστορική ανικανότητα των μεγάλων δυνάμεων να διαβάσουν την πραγματικότητα αντικειμενικά και να την αποδεχτούν και να φροντίσουν τα συμφέροντα δύο μικρών αλλά σημαντικών συνεταίρων και των δορυφόρων τους.
Το πρώτο και πιο σοβαρό πρόβλημα του Ναπολέοντα είναι γνωστό σε όλους: μεγάλος στρατιωτικός ηγέτης πολύ κακός οικονομολόγος. Ποτέ δεν έκανε κατάλληλη χρήση των δεκάδων τόνων προϊόντων που φτιάχτηκαν στην Αγγλία τα οποία κατασχέθηκαν κατά τη διάρκεια χιλιάδων επιχειρήσεων ερευνών. Ποτέ δεν εκμεταλλεύτηκε τη γνώση των Άγγλων – που είχε στην κατοχή του – καμία προσπάθεια να μειώσει τα κόστη της διαφοροποίησης του παρόχου. Καμιά επένδυση, καμία προσοχή, κανένα ενδιαφέρον στις περιφέρειες της αυτοκρατορίας.
Στα Γαλλικά εργοστάσια αρχικά ζητήθηκε να αυξήσουν την παραγωγή αλλά καθόλου λόγος για αντικατάσταση εισαγωγών πριν από τη δεκαετία του 1810.Όταν ο Ναπολέων άλλαξε γνώμη ήταν πολύ αργά, οι Βρετανοί είχαν ανακάμψει από τον αποκλεισμό, οι συνεταίροι και σύμμαχοι λάμβαναν παράνομα τόνους αγγλικών προϊόντων ,το ευρωπαϊκό ηπειρωτικό σύστημα κατέρρεε.
Το πιο φιλόδοξο σχέδιο αντικατάστασης εισαγωγών περιλάμβανε το λουλάκι, καφέ και ζάχαρη αλλά δεν οδήγησε πουθενά. Η προοπτική της αντικατάστασής του Indigo (λουλάκι) της Ινδίας με φυτείες που είχαν τη βάση τους στη Γαλλία ήρθε σε σύγκρουση με την έλλειψη επενδύσεων και τη χαμηλή απόδοση των υπαρχόντων εργοστασίων. Το 1883 υπήρχαν τρία εργοστάσια επεξεργασίας Indigo στη Γαλλία τα οποία μαζί παρήγαγαν 6.000 κιλά. Τον επόμενο χρόνο, δύο από αυτά σταμάτησαν να λειτουργούν .Το ίδιο πράγμα συνέβη και με τη ζάχαρη.
Τελικά, ο Ναπολέων έκανε άλλο ένα σοβαρό και ανούσιο λάθος, δηλαδή να παρέχει στη Βρετανία τρόφιμα. Αν υπάρχει κάτι το οποίο θα μπορούσε να έχει φέρει τους Βρετανούς στο χείλος της κατάρρευσης θα ήταν ακριβώς η τροφή. Πραγματικά, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ένα θέμα σχετικά με την ασφάλεια της τροφής- όπως φαίνεται από τις επεισοδιακές ελλείψεις τροφίμων οι οποίες έλαβαν χώρα ανάμεσα στο 1795 και το 1812 – και η Γαλλία θα μπορούσε- και έπρεπε -να έχει χρησιμοποιήσει αυτή την τρωτότητα για να πλήξει τον ανταγωνιστή της, να τον κάνει να πεινάσει και να τον αναγκάσει να διαπραγματευτεί. Η ερώτηση είναι: είναι το Ρωσικό αέριο το ίδιο σημαντικό με την τροφή του Ναπολέοντα;
Το Ηνωμένο Βασίλειο ανησυχούσε ιδιαιτέρως για την εισαγωγή καλαμποκιού το οποίο κατασκευαζόταν στην Ευρώπη, αλλά τελικά δεν υπήρξε ποτέ εμπάργκο για αυτό. Αντίθετα, κατά τη διάρκεια της περιόδου αποκλεισμού η Γαλλία αύξησε τις εξαγωγές στο Ηνωμένο Βασίλειο προϊόντων σιτηρών όπως καλαμπόκι, σιτάρι και σπόρων, σύμφωνα με μία πολιτική merchantilist – inspiredfood – for – metals.
Συμπεράσματα
Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν πάρα πολύ εξαρτημένο εμπορικά από την Ευρωπαϊκή Ηπειρωτική χώρα και το αντίθετο. Οι πρώτοι εισήγαγαν είδη τροφίμων και οι δεύτεροι εισήγαγαν αποικιακά και συσκευασμένα αγαθά. Ο αποκλεισμός θα μπορούσε να είχε βλάψει το ίδιο και τις δύο χώρες αλλά κατέληξε να παίξει καταλυτικό ρόλο στην πτώση της Γαλλίας και να ενθαρρύνει το Βρετανικό οικονομικό θαύμα της μετά – Ναπολέοντα εποχής. Τέλος η στρατηγική του Λονδίνου η οποία βασιζόταν στην καταστρατήγηση, στον αντιπερισπασμό και τη διαφοροποίηση έθεσε τις βάσεις για την παγκόσμια εξάπλωση της Βρετανικής αυτοκρατορίας και την ανάπτυξη του σύγχρονου commonwealth.
Η Βρετανική αντεπίθεση στον οικονομικό πόλεμο του Ναπολέοντα χρειάζεται να ανακαλυφθεί και να διαβαστεί για αυτό που είναι, μία πηγή αειθαλών μαθημάτων στα οικονομικά και τη στρατηγική. Από τα πολλά μαθήματα τα οποία μπορούμε να αντλήσουμε από αυτό το ιστορικό επεισόδιο, 3 ξεχωρίζουν για την σημασία τους:
Οι Βρετανοί κατέληξαν την ίδια στιγμή, και με την ίδια δύναμη, στο λαθρεμπόριο και στις αντισυμβατικές επιχειρήσεις έτσι ώστε να αποσυντονίσουν τον Ναπολέοντα και να του στερήσουν πηγές. Μεταξύ του 1808 και του 1810, η Βρετανική κυβέρνηση χρηματοδότησε εξεγέρσεις σε όλη την γηραιά ήπειρο ξοδεύοντας περίπου 32 εκατομμύρια λίρες. Αυτές οι επιχειρήσεις αποδείχτηκαν θεμελιώδεις στην αποσταθεροποίηση του συστήματος της Ευρώπης- εκ των έσω – και δούλεψαν παράλληλα αλλά και συμπληρωματικά με το λαθρεμπόριο. Πώς το εξηγούμε διαφορετικά: οι οικονομικοί πόλεμοι έχουν να κάνουν περισσότερο με τον πόλεμο παρά με την οικονομία, πραγματικά ,μπορούν να κερδηθούν με το να παίξεις πιο έξυπνα.
Είναι θεμελιώδες ότι μία μεγάλη δύναμη αποφεύγει να πέσει στην παγίδα του «αυτισμού της Μεγάλης χώρας». Η δυσαρέσκεια μπορεί εύκολα να γίνει μέσο εκμετάλλευσης από έναν επιδέξιο ανταγωνιστή. Οι σφαίρες της επιρροής μπορούν να διαρκέσουν και να αντέξουν στις εξωτερικές πιέσεις μόνο εάν η μητρόπολη και οι περιφέρειες συνδέονται με σχέσεις εμπιστοσύνης.
Οι Βρετανοί αντιμετώπισαν την ξαφνική έλλειψη των ξένης προέλευσης αγαθών αυξάνοντας την εγχώρια παραγωγή αλλά πολύ σύντομα ο στόχος ήταν να αποκλειστούν από τον εξωτερικό κόσμο. Η διάθεση περισσότερων αγαθών έκαναν εφικτή την ικανοποίηση των παράνομων ζήτησης και από την Ευρώπη και από τις νέες αγορές. Είναι αυταπόδεικτο ότι οι οικονομικοί πόλεμοι μπορούν να είναι ταυτόχρονα πρόκληση ζωής και μία ανεπανάληπτη ευκαιρία-όλα εξαρτώνται από την αντίδραση του στόχου. Οι Βρετανοί βρήκαν λύτρωση ανάμεσα στους Αμερικανούς και το σημερινό Commonwealth, η Ρωσία ίσως τη βρει εκτός Δύσης.
