«Εξ ανομοίων η πόλις»
Αριστοτέλης
Όλοι οι άνθρωποι είμαστε, φύσει και νόμω, ίσοι. Όμως δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Τα συμφέροντα των ανθρώπων είναι ανόμοια, αντικρουόμενα, διαφορετικά. Όπως και οι ανάγκες τους είναι αντικρουόμενες και οι απόψεις τους πολυποίκιλες (ο καθένας έχει και από μία). Αναπόφευκτες είναι, επομένως, οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις μέσα στην κοινωνία.
Αυτήν την υπαρκτή και φυσική αντιθετική σχέση, ανάμεσα στο «ίδιον» συμφέρον του εγωισμού καθενός: «ξέρεις ποιος είμαι εγώ , ρε;» και το «κοινόν» συμφέρον του «έδοξε τω Δήμω», της Δημοκρατίας, καλείται το Κράτος, δια της εκάστοτε εκλεγμένης Κυβερνήσεως, η οποία είναι εργαλείο του (το Κράτος δεν ανήκει στην Κυβέρνηση, ούτε και είναι ταυτόσημο με αυτήν), να διευθετήσει. Να εναρμονίσει το «δίκιο-άδικο» το δικό μου και το δικό σου (ποτέ και κανείς και πάντα δεν έχει αποκλειστικά και μόνο δίκιο) με τον «δίκαιο-κανόνα» της πολιτικής κοινωνίας.
«Η γαρ δίκη πολιτικής κοινωνίας τάξις». (Αριστοτέλης).
Το Κράτος καλείται να διευθετήσει αυτήν τη συγκρουσιακή κατάσταση στην κοινωνία. Όχι να την καταργήσει. Διότι δεν καταργείται αυτή η σχέση, ως φύσει υπάρχουσα. Κατ’ αυτήν την έννοια η κυβερνητική πολιτική είναι μια συγκεκριμένη δραστηριότητα διευθέτησης συγκρούσεων. Και κύρια όπλα της είναι: η διαπραγμάτευση, ο συμβιβασμός, η εξομάλυνση.
Η πολιτική λύση ενός προβλήματος (η πολιτική, ως επιστήμη και μάλιστα κυριωτάτη, κατά τον πολιτικό Αριστοτέλη, είναι επίλυση πολιτικών προβλημάτων), προϋποθέτει τον ειλικρινή διάλογο, με σκοπό την επίλυση του προβλήματος. Με τον διάλογο, τα αντικρουόμενα συμφέροντα, στο συγκεκριμένο τους πλαίσιο, συμβιβάζονται και κάθε αντιπαρατιθέμενο μέρος απεκδύεται μέρος της εξουσίας του και μέρος των απαιτήσεών του, για να βρεθεί λύση χρήσιμη για το κοινό συμφέρον όλων των πολιτών.
Ο ειλικρινής διάλογος αποτελεί τον μόνο τρόπο επίλυσης προβλημάτων, σε πολιτισμένες και δημοκρατικές κοινωνίες. Όμως, συνήθως, και από τις δύο διαλεγόμενες πλευρές, αλλά, κυρίως, από την κυβερνητική μεριά, ο διάλογος είναι προσχηματικός και ωθεί το άλλο μέρος στα άκρα, ως αντίπαλο, πλέον, και όχι ως συζητητή, δηλαδή, συν-ζητητή, που αναζητά μαζί με τον άλλον εξεύρεση λύσης.
Κύριο χαρακτηριστικό του συνειδητοποιημένου πολίτη είναι η τάση προς συναίνεση, μάλλον, παρά η ασυμφιλίωτη σύγκρουση. Διότι, διαφορετικά, η βίαιη λύση καραδοκεί, με μεγάλες ζημιές και για τα δύο μέρη, σε αντίθεση με τα αμοιβαία οφέλη, έστω και μειωμένα, ως προς το μέγιστο επιδιωκόμενο όφελος ενός εκάστου, που συνεπάγεται ο συμβιβασμός.
Συνυφασμένη με την άσκηση της πολιτικής είναι η έννοια της εξουσίας. Δηλαδή, η δυνατότητα να επιτυγχάνει κάποιος το επιθυμητό αποτέλεσμα, χρησιμοποιώντας πρόσφορα μέσα για τον επιδιωκόμενο σκοπό.
Εδώ, εμφανίζεται η έννοια του Κράτους, που η σκιά του πέφτει πάνω σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα και επομένως και στην πολιτική. Παιδεία, εκπαίδευση, κοινωνική πρόνοια, υγεία, ασφάλεια και τάξη (στο εσωτερικό της χώρας), άμυνα (έναντι εξωτερικής επιβουλής)∙ όλες αυτές οι ζωτικές, για μια Πόλη-Κράτος-Χώρα, λειτουργίες οργανώνονται, επιβλέπονται και ρυθμίζονται από το Κράτος.
Πέραν όμως της ρυθμιστικής του λειτουργίας και για να την επιτέλεσή της, το Κράτος περιβάλλεται με την δύναμη να απαγορεύει και να επιβάλει. Μια δύναμη η οποία εκχωρείται από όλους τους πολίτες που το συγκροτούν και τους οποίους, όμως, ως έννοια, το Κράτος υπερβαίνει κυριαρχικά.
Τι είναι λοιπόν, αυτό το αόρατο πράγμα, το Κράτος, που όλοι το επικαλούμαστε όταν διαπιστώνουμε την ανάγκη της παρέμβασής του, σε στιγμές που το άτομο αισθάνεται αδύναμο; «Πού είναι το Κράτος», φωνάζουμε, σχεδόν κάθε μέρα, σ’ αυτό το Κράτος, που μας αναγκάζουν να ζούμε. «Δεν είναι Κράτος αυτό», κραυγάζουμε απελπισμένοι όταν αισθανόμαστε στο πετσί μας την σαδιστική του αδιαφορία.
Τι, τέλος πάντων, είναι αυτό το Κράτος που το επικαλούμαστε ως σωτήρα και το καταριόμαστε ως δήμιο; Σύνολο θεσμών; Εδαφικός χώρος; Όργανο καταπίεσης; Φιλοσοφική έννοια; Είναι όλα αυτά μαζί και το καθένα ξεχωριστά.
Το Κράτος, εκφράζει το σύνολο των πολιτικών θεσμών, που έχουν αναγνωρισμένη δικαιοδοσία, σε ένα συγκεκριμένο εδαφικό χώρο. Περιλαμβάνει ολόκληρο τον κυβερνητικό μηχανισμό και όλες τις σχετικές υπηρεσίες, που ευθύνονται για την λήψη και εφαρμογή αποφάσεων, οι οποίες, αποφάσεις, είναι προς το κοινό συμφέρον, αφορούν το κοινωνικό σύνολο και είναι υποχρεωτικές για κάθε μέλος του κοινωνικού συνόλου.
Είναι το Κράτος η νομιμοποιημένη, απρόσωπη αυθεντία, που εκφράζει τα μόνιμα και διαρκή και θεμελιώδη κοινωνικά συμφέροντα: διασφάλιση της τάξης (δικαιώματα και υποχρεώσεις όλων έναντι όλων και εκάστου ενός ξεχωριστά ) και της ανάπτυξης (αποκατάσταση και άμβλυνση των υπερβολών και αδικιών της αγοράς).
Σε αυτό το πλαίσιο, το Κράτος, υπερατομικό και υπεράνω ομάδων και συντεχνιών, ασκεί εξουσία και έχει το μονοπώλιο της «νόμιμης βίας» κατά τον Μαξ Βέμπερ, διασφαλίζοντας την τήρηση των νόμων και την τιμωρία των παραβατών. Διασφαλίζει, δηλαδή, την συνοχή της κοινωνίας και το ευ ζην των πολιτών.
Στην έννοια του κράτους περιλαμβάνεται η Κυβέρνηση, η εκτελεστική εξουσία, το Κοινοβούλιο, που εκφράζει τη δημοκρατική αντιπροσώπευση, η Δικαστική εξουσία, η Δημοσιοϋπαλληλική γραφειοκρατία, τα Σώματα Ασφαλείας, ο Στρατός και οποιοσδήποτε άλλος εξουσιοδοτημένος θεσμός.
Το Κράτος είμαστε όλοι μας, με την έννοια ότι δεν υπάρχει Κράτος χωρίς τον λαό που το κρατύνει. Όμως το Κράτος, υπερβαίνει, έναν έκαστο εξ ημών, στην εξουσιαστική του λειτουργία και την διεθνή του παρουσία.
Το Κράτος περιέχει την Κυβέρνηση αλλά δεν είναι ταυτόσημο με αυτήν. Το Κράτος δεν ανήκει στην Κυβέρνηση. Η Κυβέρνηση ανήκει στο Κράτος.
Και αυτή η ετεροβαρής σχέση διασφαλίζει ότι η κυβερνητική εξουσία δεν θα καταστήσει το Κράτος υποχείριό της.
Μη δυσανασχετείς αναγνώστη. Εδώ ομιλούμε για το τι είναι το Κράτος και όχι για το πώς το έχουν καταντήσει οι εκάστοτε κυβερνώντες και εμείς οι ίδιοι, όμως.
Αυτή είναι και η έννοια της Συνταγματικής Κυβέρνησης. Κυβέρνηση, δηλαδή, που λειτουργεί με θεσμικούς και νομικούς κανόνες, οι οποίοι περιορίζουν την κυβερνητική εξουσία στο νόμιμο πλαίσιό της και την ελέγχουν, όταν το παραβιάζει.
Κανόνες που διασφαλίζουν και προστατεύουν τις ατομικές ελευθερίες έναντι της κυβερνητικής αυθαιρεσίας.
Η Κυβέρνηση δεν μπορεί να πει, σαν άλλος Λουδοβίκος, «το Κράτος είμαι εγώ».
Εν ολίγοις, το Κράτος, σε αντίθεση με την Κυβέρνηση, περιλαμβάνει όλους τους δημόσιους θεσμούς και όλα τα άτομα που ευρίσκονται εντός της επικράτειάς του. Προφανώς, περιλαμβάνει, ως τμήμα του, και την Κυβέρνηση. Το Κράτος αποτελεί μια διαρκή και μόνιμη οντότητα αναλλοίωτη, από την ίδρυσή του, ενώ η Κυβέρνηση αλλάζει, αλλοιώνεται, έρχεται και παρέρχεται.
Το Κράτος είναι απρόσωπο στη λειτουργία του. Το προσωπικό της δημόσιας γραφειοκρατίας, των σωμάτων ασφαλείας, του στρατού, της δικαιοσύνης και όλων των δημοσίων υπηρεσιών, ανήκει στο Κράτος, αλλά ΟΧΙ στην Κυβέρνηση.
Έτσι διασφαλίζεται η ουδετερότητα του κρατικού μηχανισμού έναντι (κομματικών) κυβερνητικών παρεμβάσεων.
Το Κράτος εκπροσωπεί, διασφαλίζει και διαφυλάττει τα μόνιμα και πάγια συμφέροντα της κοινωνίας και ΟΧΙ τα καλά και συμφέροντα ενός εκάστου εξ ημών ή των ολίγων και ισχυρών, παρά μόνο στο μέτρο που αυτά εντάσσονται και συμπίπτουν με τα συμφέροντα του συνόλου.
Ως εργαλείο του, το Κράτος χρησιμοποιεί την Κυβέρνηση, η οποία μόνο στο προκαθορισμένο πλαίσιο, που ήδη έχει περιγραφεί, επιτρέπεται να κινείται και να δρα.
Το, φύσει, συγκρουσιακό κοινωνικό περιβάλλον, καθιστά απαραίτητη την ύπαρξη Κρατικής εξουσίας, προκειμένου να επιλύονται τα πολύπλοκα (και με συγκρουσιακή υφή) ανθρώπινα προβλήματα. Και νομιμοποιείται η κρατική εξουσία (επαναλαμβάνω το Κράτος δεν είναι ταυτόσημο με την Κυβέρνηση. Εργαλείο του είναι η Κυβέρνηση) να δράσει εξουσιαστικά, μόνον όταν ο άλλος, κακοπροαίρετα, αρνείται να κάνει αυτό που είναι αποδεδειγμένα ορθό και προς το κοινό συμφέρον.
Διαφορετικά, δεν πρόκειται περί πολιτικής, αλλά περί δεσποτείας. Και δεν είναι το ίδιο η δεσποτεία και η πολιτική.
«Ου ταυτόν έστι δεσποτεία και πολιτική.» (Αριστοτέλης).
Και η Πόλις των ελευθέρων πολιτών δεν μπορεί να είναι, ούτε δεσποτική, απολυταρχική, αλλά ούτε και έρμαιο της αναρχίας.
«Ου δεσποτούμενον ουδέ αναρχούμενον, η πόλις». (Αριστοτέλης).
Αυτό το «μέτρον» της Δημοκρατικής πολιτείας εκφράζει, πρέπει να εκφράζει, το Κράτος, η εκάστοτε κυβερνητική πολιτική και η πολιτική γενικότερα.
Διότι η πολιτική είναι αρχή ελευθέρων και ίσων ανθρώπων.
«Πολιτική ελευθέρων και ίσων αρχή». (Αριστοτέλης).
Και πάνω από όλους μας, πάνω από τα μικροσυμφέροντά μας, τις κουτοπονηριές μας, τον ατομισμό μας, τον φιλοτομαρισμό μας, είναι η Πόλη. Η Χώρα. Η Πατρίδα.
«Πόλις πρότερον, φύσει, ή έκαστος.» (Αριστοτέλης).
e-mail: impious@otenet.gr
FAX :210 6898025, 210 2775487
