Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, σε ηλικία μόλις 24 ετών διοίκησε με τα αδέρφια του το Δεσποτάτο του Μορέως ως Δεσπότης του Μυστρά, το οποίο αναδιοργάνωσε και οχύρωσε ενόψει του τουρκικού κινδύνου. Διακρίθηκε για την αποφασιστικότητα και τις διοικητικές του ικανότητες. Δεσπότης του Μυστρά ορίστηκε το 1443 και έξι χρόνια αργότερα (6 Ιανουαρίου 1949) στέφθηκε στον Μυστρά αυτοκράτορας του Βυζαντίου, εξασφαλίζοντας και την άδεια-έγκριση του σουλτάνου Μουράτ. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ’ στέφθηκε Αυτοκράτορας στον Άγιο Δημήτριο , Μητρόπολη της καστροπολιτείας του Μυστρά στις 6 Ιανουαρίου 1449. Ήδη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε συρρικνωθεί πληθυσμιακά (100.000 κάτοικοι από ένα εκατομμύριο) και εδαφικά (Κωνσταντινούπολη, πόλεις της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου, Πελοπόννησος και μερικά νησιά).
Ο Γεώργιος Σφραντζής γραμματέας του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, πίστευε ότι το σχίσμα των δύο εκκλησιών, οδήγησε σιγά σιγά στην άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Η 29η Μαΐου 1453, έμελλε να είναι η”αποφράδα” μέρα του Ελληνισμού, η μέρα που η Κωνσταντινούπολη, η Βασιλεύουσα, έπεσε στα χέρια του σουλτάνου Μεχμέτ Β’ και των Οθωμανών.
Μπορεί η Βυζαντινή Αυτοκρατορία να είχε ήδη καταρρεύσει, τα εδάφη της να είχαν καταληφθεί από τους Τούρκους και να είχε συρρικνωθεί σε ένα διάστημα 4 αιώνων, όμως εκείνη η Τρίτη έμελλε να είναι μια από τις πιο σημαντικές ημέρες στην ευρωπαϊκή, αλλά και παγκόσμια Ιστορία. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος αν η Πόλη άντεχε. Αν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και οι λιγοστοί υπερασπιστές των τειχών είχαν καταφέρει να αποτρέψουν την τελευταία Άλωση.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ανέθεσε στον πιστό του γραμματέα, τον Γεώργιο Σφραντζή, να κάνει απογραφή των αντρών εκείνων που ήταν ικανοί να φέρουν όπλα. Συνολικά, 4.983 άντρες δήλωσαν πρόθυμοι να υπερασπιστούν τα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Όταν ο Κωνσταντίνος άκουσε τον αριθμό, απελπισμένος διέταξε τον Σφραντζή να τον κρατήσει μυστικό. Επίσης σημαντικό, ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν απόλεμοι.
Μόλις 4.983 άνδρες απέναντι σε μια τεράστια στρατιά.
Ένας αριθμός γύρω στις 180.000 είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Οι υπόγειες στοές, ο ναυτικός αποκλεισμός, οι αντιπερισπασμοί, όλα είχαν στόχο την εξουθένωση των υπερασπιστών που έπρεπε να υπερασπιστούν τείχη μήκους είκοσι χιλιομέτρων περίπου. Τον καιρό της βασιλείας του Παλαιολόγου είχε απομείνει μόνο η Κωνσταντινούπολη και κάποιες λίγες μικρές κτήσεις. Βέβαια, χωρίς την Κωνσταντινούπολη δεν θα μπορούσε να σταθεί ο Μεχμέτ και κατ’ επέκταση η Οθωμανική Αυτοκρατορία, δεν ισχύει απόλυτα ότι αν δεν έπεφτε τότε θα έπεφτε κάποια χρόνια μετά. Δεν ξέρουμε τι θα γινόταν. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος μπήκε στην έξαψη της μάχης, φέροντας στολή και εξάρτυση απλού στρατιώτη, με τρεις φίλους, τον υπέροχο λόγιο, ουμανιστή και άνθρωπο Θεόφιλο Παλαιολόγο,, τον καταπληκτικό πολεμιστή και με υπέροχη φωνή Ιωάννη Δαλμάτη, για τον οποίο οι ιστορικοί μας απαξίωσαν να τον μνημονεύσουν, έστω, ως φόρο τιμής, και τον υπέροχο τρελό, τον δον Φρανθίσκο ντε Τολέδο, Ισπανό ιππότη και μακρινό συγγενή του Κωνσταντίνου, από τους Κομνηνούς.
Το πτώμα του Αυτοκράτορα δεν αναγνωρίστηκε ποτέ και ούτε τάφος υπάρχει. Για χρόνια, ένας ρωμιός καφετζής, στο Βαφά Μεϊδάνι, άναβε ένα καντηλάκι, ισχυριζόμενος ότι εκεί είναι ο τάφος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά. Μετά το χαμό του , ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έγινε θρυλική μορφή της ελληνικής λαϊκής παράδοσης ως ο «Μαρμαρωμένος βασιλιάς».
Ο θρύλος του μαρμαρωμένου Βασιλιά δεν είναι απλά ένας θρύλος. Είναι το όνειρο, είναι η ελπίδα που δεν πεθαίνει ποτέ, η φαντασία, ο πόθος και τελικά η αλήθεια.
Θρύλοι αιώνων αναφέρουν ότι ο “Μαρμαρωμένος Βασιλιάς”, θα ξυπνήσει και θα πάρει πίσω την Πόλη, την Κωνσταντινούπολη ,την οποία άλωσαν οι Τούρκοι στις 29 Μαίου του 1453 και “εφόνευσαν” τον τελευταίο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ΙΓ΄.
Ο Γεώργιος Σφραντζής γραμματέας του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, πίστευε ότι το σχίσμα των δύο εκκλησιών, οδήγησε σιγά σιγά στην άλωση της Κωνσταντινούπολης. Το Σχίσμα δεν το προκάλεσε μία μόνο ενέργεια, μία πράξη που οδήγησε στη ρήξη των δύο Εκκλησιών, αλλά το δημιούργησε η σταδιακή απομάκρυνση των δύο Εκκλησιών, η αδυναμία κατανόησης της γλώσσας του ενός από τον άλλο (Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ ο Γ’, το 864, αναφερόμενος στην λατινική γλώσσα τη χαρακτήριζε «βάρβαρη», ανίκανη να εκφράσει τα βάθη της θεολογίας). Πρόκειται για μία προοδευτική αποξένωση, οι ρίζες της οποίας εντοπίζονται, ναι μεν σε γεγονότα ιστορικά, αλλά και σε γεγονότα «ψυχωτικά», τέτοια που σήμερα, κάνουν τη δυτική ιστοριογραφία να μιλάει για «ψυχολογικό σχίσμα».
Η διάσπαση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε δύο τμήματα είναι αναμφίβολα ένας από τους βασικούς λόγους που οδήγησαν σ’ αυτήν την αποξένωση. Δεν αφορούν απλά σε ένα ιστορικό γεγονός, όπως είναι η δημιουργία μίας νέας πρωτεύουσας στο Βυζάντιο, στις αρχές του 4ου αιώνα, αλλά σε ένα σύνολο ιδεών και πρακτικών που χαρακτηρίζουν τη σχέση ανάμεσα στην Εκκλησία και στην Αυτοκρατορία.
ΟΙ ΘΡΥΛΟΙ μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης:
Όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη στους Τούρκους, ένα πουλί ανέλαβε να πάει ένα γραπτό μήνυμα στην Τραπεζούντα στην Χριστιανική Αυτοκρατορία του Ποντου για την Άλωση της Πόλης. Μόλις έφτασε εκεί πήγε κατευθείαν στη Μητρόπολη που λειτουργούσε ο Πατριάρχης και άφησε το χαρτί με το μήνυμα πάνω στην Άγια Τράπεζα. Κανείς δεν τολμούσε να πάει να διαβάσει το μήνυμα. Τότε πήγε ένα παλλικάρι, γιός μιας χήρας, και διάβασε το άσχημο μαντάτο “Πάρθεν η Πόλη, Πάρθεν η Ρωμανία”.
Το εκκλησίασμα και ο Πατριάρχης άρχισαν τον θρήνο, αλλά ο νέος τους απάντησε.
“Κι αν η Πόλη έπεσε, κι αν πάρθεν η Ρωμανία, πάλι με χρόνους και καιρούς, πάλι δικά μας θα’ ναι”.
Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς:
Ο λαοφιλέστερος θρύλος έχει να κάνει με το τελευταίο αυτοκράτορα που μαρμάρωσε μέσα στο ναό της Αγίας Σοφίας. Η παράδοση πέρασε από στόμα σε στόμα αμέσως μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Ο παπάς της Αγίας Σοφίας:
Ένας άλλος θρύλος ιδιαίτερα αγαπητός είναι ο θρύλος του παπά της Αγίας Σοφίας. Η παράδοση λέει ότι την ώρα που οι Τούρκοι έμπαιναν στην εκκλησία, ο παπάς διέκοψε τη λειτουργία και κρύφτηκε πίσω από το ιερό. Σε εκείνο το σημείο που κρύφτηκε ενώ υπήρχε μία πόρτα, “ως δια μαγείας” η πόρτα έγινε τοίχος τον οποίο κανείς και ποτέ δεν κατάφερε να σπάσει από τότε. Ούτε οι Τούρκοι, ούτε οι Έλληνες μάστορες τους οποίους έφερναν για αυτό το σκοπό δεν μπόρεσαν να γκρεμίσουν τον τοίχο.
Η κρύπτη της Αγίας Σοφίας:
Eνα «μυστικό» δωμάτιο στην Aγία Σοφία της Kωνσταντινούπολης αποκαλύπτεται τώρα ως «θυρανοίξια» του κρυφού ιερού όπου είχε καταφύγει στις 29 Mαΐου 1453 ο βυζαντινός ιερέας για να συνεχίσει τη θεία λειτουργία που είχε διακοπεί στον κύριο Nαό της Aγίας Σοφίας.
Η Αγία Τράπεζα:
Η Αγία Τράπεζα ήταν κατασκευασμένη από χρυσό. Από πάνω της κρέμονταν 30 στέμματα των αυτοκρατόρων, ανάμεσα τους και αυτό του Μ. Κωνσταντίνου. Και λέγεται ότι αυτό γινόταν για να θυμίζουν στους χριστιανούς την προδοσία του Ιούδα. Τα τριάκοντα αργύρια.
Σύμφωνα με την παράδοση πριν ο Μωάμεθ ο Β΄ καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, ο αυτοκράτορας Κων/νος διέταξε να μεταφέρουν την αγία τράπεζα και όλα τα κειμήλια της Αγίας Σοφίας μακριά από την πόλη για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Τρία καράβια Ενετικά λοιπόν ξεκίνησαν από την πόλη γεμάτα με όλα αυτά τα κειμήλια, όπως λέει και ο θρύλος, αλλά το τρίτο από αυτά που μετέφερε την αγία τράπεζα βυθίστηκε στα νερά του Βοσπόρου στην περιοχή του Μαρμαρά.
“Το ποτάμι που σταμάτησε να κυλάει“:
Οι περισσότεροι τοπικοί θρύλοι για την άλωση της Κωνσταντινούπολης μοιάζουν σε ένα σημείο: όλοι δείχνουν ότι ο χρόνος σταμάτησε με την κατάληψη της ιερής πόλης της Ορθοδοξίας από τους άπιστους Τούρκους και ότι η τάξη στον κόσμο θα επανέλθει με την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας από τους Έλληνες. Έτσι, και στην Ήπειρο υπάρχει μιααντίστοιχη λαϊκή δοξασία. Συγκεκριμένα, ένα πουλί φέρνει την αναγγελία της πτώσης της Πόλης σε μια ομάδα βοσκών που εκείνη τη στιγμή ποτίζουν τα κοπάδια τους σε ένα ποτάμι, Ο θρύλος λέει ότι στο άκουσμα της φοβερής είδησης τα νερά του ποταμίου σταμάτησαν να κυλάνε, αφού και το φυσικό στοιχείο θεώρησε ότι η πτώση της Κωνσταντινούπολης ήταν κάτι το ανήκουστο. Το ποτάμι θα συνεχίσει και πάλι να κυλάει, μόλις απελευθερωθεί η Πόλη, συνεχίζει ο λαϊκός θρύλος….
“Τα ψάρια του καλόγερου“:
Κάποιος καλόγερος είχε ψαρέψει σε ένα ποτάμι ψάρια και τα τηγάνιζε κοντά στην όχθη του ποταμού. Τη στιγμή εκείνη ακούστηκε από ένα πουλί το μήνυμα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης στους Τούρκους. Ο καλόγερος σάστισε και αμέσως τα μισοτηγανισμένα ψάρια πήδησαν από το τηγάνι και ξαναβρέθηκαν στο ποτάμι. Εκεί ζουν αιώνια μέχρι τη στιγμή της απελευθέρωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, οπότε και θα ξαναβγούν για να συνεχιστεί το τηγάνισμα τους.
“Ο Πύργος της Βασιλοπούλας”:
Στα κάστρα του Διδυμότειχου ένας κυκλικός πύργος, ο ψηλότερος ονομάζεται “πύργος της βασιλοπούλας”. Η παράδοση λέει πως κάποτε ο βασιλιάς διασκέδαζε κυνηγώντας και στη θέση του άφησε την κόρη του. Όταν τον ειδοποίησαν ότι έρχονται οι Τούρκοι είχε τόση εμπιστοσύνη στην οχυρότητα του κάστρου ώστε είπε: “αν σηκωθεί από τη χύτρα ο κόκορας και λαλήσει, θα πιστέψω ότι κυριεύτηκε η πόλη.”. Οι Τούρκοι όμως χρησιμοποίησαν δόλο και έδειξαν το χρυσοκέντητο μαντήλι του βασιλιά στην κόρη του. Αυτή μόλις το είδε, τους παρέδωσε το κλειδί του κάστρου κι έγινε αιτία της άλωσης. Όταν κατάλαβε πως την ξεγέλασαν, δεν άντεξε την ντροπή και αυτοκτόνησε πέφτοντας από τον πύργο. Από τότε ο πύργος λέγεται της βασιλοπούλας.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΤΟ 1919:
Στις 19 Ιανουαρίου του 1919, 466 χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης, ένας ηρωικός ιερέας από τις Αλώνες Ρεθύμνου, ο παπα-Λευτέρης Νουφράκης, κατάφερε και τέλεσε τη Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία μπροστά στα έκπληκτα μάτια Τούρκων και Ελλήνων της Πόλης που βρισκόταν εκείνη την ημέρα στον μεγάλο ναό. Η ιστορία του παπά Λευτέρη Νουφράκη, του τολμηρού Κρητικού ιερέα, που τέλεσε την τελευταία θεία λειτουργία στην Αγία Σοφία το 1919, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
Ο Ρεθυμνιώτης Αρχιμανδρίτης, με την κρητική κουζουλάδα, το πείσμα και την επιμονή του, και κόντρα στους κινδύνους ακόμα και για την ίδια του τη ζωή, κατάφερε να λειτουργήσει στο παγκόσμιο σύμβολο του χριστιανισμού και να ολοκληρώσει τη θεία λειτουργία, που όπως λέει η παράδοση, διεκόπη βίαια στην Άλωση το 1453. Ο παπα-Λευτέρης Νουφράκης υπηρετούσε ως στρατιωτικός ιερέας στη Β’ Ελληνική Μεραρχία, μια από τις δυο Μεραρχίες πού συμμετείχαν στις αρχές του 1919 στο «συμμαχικό» εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία. Η Μεραρχία αυτή ,στο δρόμο προς την Ουκρανία στάθμευσε για λίγο στην Κωνσταντινούπολη, την Πόλη των ονείρων του ελληνικού λαού, η οποία την εποχή εκείνη βρισκόταν υπό «συμμαχική επικυριαρχία», ύστερα από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Μια ομάδα Ελλήνων αξιωματικών με επικεφαλής τον γενναίο Κρητικό και μαζί του τον ταξίαρχο Φραντζή, τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη, το Λοχαγό Σταματίου και τον Υπολοχαγό Νικολάου αγνάντευαν από το πλοίο την πόλη και την Αγια Σοφιά, κρύβοντας βαθιά μέσα στην καρδιά τους το μεγάλο μυστικό τους, τη μεγάλη απόφαση πού είχαν πάρει το περασμένο βράδυ, ύστερα από πρόταση και έντονη επιμονή του τολμηρού Κρητικού παπα-Λευτέρη Νουφράκη. Έτσι κατάφεραν να λειτουργήσουν εντός της Αγιά Σοφιάς και να αιφνιδιάσουν τους Τούρκους.
Οι διωγμοί των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και η μετατροπή της Αγιά Σοφιάς σε τζαμί:
Ο διωγμός των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης το 1964 με 1965, ήταν μια σειρά κρατικών εκτοπισμών και μαζικής απέλασης από τις αρχές της Τουρκίας με στόχο την αναγκαστική εκδίωξη των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης.
Με την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρομ της νύχτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, εξ ου και η ονομασία, που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη, όταν καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων (Ρωμιοί) και των Αρμενίων ,πλην όμως Τούρκων υπηκόων, καθώς και άλλων μη μουσουλμανικών μειονοτήτων, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και βεβηλώνοντας εκκλησίες ακόμα και νεκροταφεία δημιουργώντας τρομοκρατία και ανασφάλεια για τις υφιστάμενες μειονότητες. Η εφαρμογή του εθνικού Κτηματολογίου της Τουρκίας , οδήγησε στην απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των ελληνικών περιουσιών που καταχωρήθηκαν αυθαίρετα στο Τουρκικό Δημόσιο.
Η Συνθήκη της Λωζάνης δεν εφαρμόστηκε ποτέ από την Τουρκία και η Τουρκία δεν σεβάστηκε ποτέ τα ανθρώπινα δικαιώματα των ελληνικών μειονοτήτων στην Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο. Όπως είναι γνωστό, με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), εξαιρέθηκαν από τις ανταλλαγές οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου όπως και οι, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, Έλληνες πολίτες της Δυτικής Θράκης. Το 1925, υπήρχαν στην Κωνσταντινούπολη 250.000 Έλληνες (το 1/3 του συνολικού τότε πληθυσμού της).
Λίγο μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, το νέο καθεστώς της Τουρκίας, μαζί με τον εκτουρκισμό της οικονομίας, επιβάλλει και σημαντικούς περιορισμούς στην πολιτιστική ζωή των Ελλήνων.
Το 1914 τα ελληνικά Σχολεία της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης και της Κωνσταντινούπολης ήταν 2.500 και με ελληνικό πληθυσμό στις περιοχές αυτές που υπερέβαινε τα 2.5 εκατομμύρια ανθρώπους. Σύμφωνα με τις οθωμανικές στατιστικές οι Ελληνικοί πληθυσμοί συνέβαλαν στην οικονομία της χώρας σε ποσοστό 60% σε κεφάλαιο, αλλά και εργατικό δυναμικό. Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453 , σήμανε και το τέλος της λειτουργίας του μνημείου ως χριστιανικού ναού, και τη μετατροπή του σε ισλαμικό τέμενος.
Το 1934 ο Κεμάλ Ατατούρκ μετέτρεψε τον ναό σε μουσείο, ωστόσο το καλοκαίρι του 2020 με μια απόφαση που ήγειρε πολλές αντιδράσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετέτρεψε ξανά το μνημείο σε λειτουργικό ισλαμικό τέμενος. Η πρόσφατη εκ νέου μετατροπή σε τζαμί της Μονής της Χώρας, της δεύτερης εμβληματικής βυζαντινής εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, είναι μια άκρως συμβολική απόφαση που αντανακλά την επιθυμία του Ερντογάν να επιτεθεί στην κοσμικότητα και στην κεμαλική κληρονομιά της χώρας του. Αλλά πέρα από αυτό, αποτελεί πάνω απ’ όλα μέρος ενός εθνικού σχεδίου για τον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας της Τουρκίας ως μουσουλμανικής χώρας, όπου η κοινωνική κουλτούρα είναι η άσκηση του Ισλάμ.
