ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ-ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ
ΑΜΙΣΘΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Α. ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΕΙΟΥ Γ. Ν. ΝΕΑΣ. ΙΩΝΙΑΣ
Τηλ. 210 2775487, 210 2776612 (εσ. 637),
FAX :210 6898025, 210 2775487
e-mail: impious@otenet.gr
Προσφάτως είδαμε τον Υπουργό Υγείας, κύριο Δημήτρη Αβραμόπουλο, να «χειρίζεται» το υπερσύγχρονο ρομπότ της ρομποτικής χειρουργικής, σε νοσοκομείο του ΕΣΥ. Του ευχόμεθα, ανάλογο εκσυγχρονιστικό χειρισμό να επιτύχει για όλο το ΕΣΥ. Αλλά περί αυτού, προσεχώς.
Το όνειρο της, εν ζωή, αιώνιας ζωής κυνηγάει τον θνητό άνθρωπο από τη γέννησή του. Σε τούτον τον καινούργιο θαυμαστό κόσμο της υπερτεχνολογίας, που ζούμε, το θαύμα της αιωνιότητας μοιάζει αληθινό.
Ο «βιονικός» άνθρωπος είναι ήδη εδώ. Με τεχνητά μέλη, με τεχνητή καρδιά, με τεχνητή όραση και σύντομα με τεχνητή, ψηφιακή νόηση (;), μ’ ένα «τσιπάκι» εμφυτευμένο στον εγκέφαλο.
Η ζωή παρατείνεται και ξανακερδίζεται μέσα στους αναπνευστήρες.
Η ρομποτική χειρουργική δείχνει τις δυνατότητές της.
Με φάρμακα ξαναζωντανεύει το σβησμένο ερωτικό και όχι μόνον σφρίγος.
Και η ψυχή ακόμη, με φάρμακα, ξαναβρίσκει (;) την ισορροπία της.
Και μέσα σ’ όλα αυτά, λαμπερή, ευφάνταστη, αλαζονική, η γονιδιακή μηχανική φέρνει μαζί της την πρόληψη ασθενειών και την υπόσχεση της ριζικής τους θεραπείας.
Όμως, υπάρχει και η αθέατη πλευρά της σελήνης, κρυμμένη μέσα στον χρυσοποίκιλτο μανδύα της σύγχρονης υπερτεχνολογίας.
Είναι το υψηλό της κόστος και τα ηθικά διλήμματα που προκαλεί.
Οι δαπάνες για την φροντίδα της υγείας του συνόλου του πληθυσμού είναι υπέρογκες. Και τα πλουσιότερα ακόμη κράτη της γης, βογκούν κάτω από το βάρος αυτών των δαπανών και προσπαθούν να τις περιορίσουν.
Προσεγγίζουμε το σημείο όπου, εάν δεν μειωθεί η κατασπατάληση των διαθεσίμων πόρων για την φροντίδα της υγείας και δεν αυξηθούν, ορθολογικά, οι δαπάνες γι αυτήν, η παροχή ιατρικής υψηλής τεχνολογίας, σε όλους όσους την έχουν ανάγκη, θα είναι αδύνατη. Θα αναγκασθούμε, ως κοινωνία, να λάβουμε αποφάσεις προτεραιοτήτων και περιοριστικές. Με κύριο κριτήριο το οικονομικό κόστος. Rationing: Κουπόνι! Τι, Πόσο, Πότε, σε Ποιον.
Ήδη διάφορες κυβερνήσεις, υπαγορεύουν στους γιατρούς λήψη αποφάσεων, βάσει οικονομικών κριτηρίων.
Ενώ, με σκοπό τον περιορισμό του κόστους, αρχίζει να διαμορφώνεται μια λογικοφανής, αλλά απάνθρωπη αντίληψη άρνησης παροχής ιατρικής βοήθειας σε αρρώστους, οι οποίοι, αυτοί οι ίδιοι, είναι κατά κάποιον τρόπο, υπεύθυνοι για την αρρώστια τους.
Άγγλοι γιατροί καταγγέλλονται ότι δεν χορηγούν το ένα ή το άλλο είδος θεραπείας, σε υπερηλίκους αρρώστους, με μόνο κριτήριο την ηλικία τους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, αρνούνται να χειρουργούν αρρώστους με στεφανιαία νόσο, οι οποίοι εξακολουθούν να καπνίζουν.
Από την άλλη μεριά οι άρρωστοι διεκδικούν, και δικαίως, την καλύτερη δυνατή ιατρική φροντίδα, ανεξαρτήτως κόστους.
Η διάσταση μεταξύ του ατομικού συμφέροντος και του συμφέροντος του κοινωνικού συνόλου είναι εμφανής.
Και εδώ προκύπτουν, αναγκαστικά, ηθικά διλήμματα που επιζητούν λύση.
Η παράταση της ζωής με μηχανική υποστήριξη, σχεδόν καθημερινά οδηγεί στο δίλημμα: να διασωληνωθεί ο ογδοντάχρονος; Και τι θα γίνει με τον εικοσάχρονο πολυτραυματία, εν όψει περιορισμένου αριθμού κλινών ΜΕΘ, που ποτέ δεν θα επαρκούν για έναν πληθυσμό, που χαρακτηρίζεται από συνεχή αύξηση ηλικιωμένων ανθρώπων, οι οποίοι και συχνότερα έχουν ανάγκη εντατικής θεραπείας. Το δίλημμα καθίσταται εφιαλτικό.
Το ζήτημα της ευθανασίας έχει, ήδη, τεθεί και σε ορισμένα κράτη η ευθανασία έχει νομιμοποιηθεί. Η παράταση της ζωής με μηχανικά μέσα και σε «φυτική κατάσταση», μήπως δεν είναι παράταση ζωής, αλλά μαρτύριο από το οποίο μπορεί ν’ απαλλαγεί ο άρρωστος και οι συγγενείς του;
Κι όμως, ποιος θα πει, πως δεν πρόκειται για μια ακόμη περίπτωση Quinland, που «ξύπνησε» από «διαπιστωμένο» εγκεφαλικό θάνατο;
Ποιος θα αποφασίσει, σε μια κοινωνία της ελεύθερης (ασύδοτης) αγοράς, η οποία είναι ηθικά αδιάφορη, επιτρέπουσα και ελευθεριάζουσα;
Σε μια κοινωνία όπου υπέρ της ευθανασίας προβάλλονται τα επιχειρήματα του τύπου:
«Εάν υπάρξει μια λογική πολιτική προγραμματισμένου θανάτου, το όφελος για την κοινωνία θα είναι ανυπολόγιστο»! [Κατάθεση κατά τη δίκη του Kevorkian στο δικαστήριο του Michigan ( Oakland Circuit Court, 9 June 1990)].
«Άρρωστοι με τελικού σταδίου ανίατες ασθένειες έχουν το καθήκον να πεθάνουν και να φύγουν από την μέση (get out of the way)». (Θέση του Κυβερνήτη του Colorado των ΗΠΑ. 1984).
Και τι εικόνα σχηματίζει κανείς για μια κοινωνία, η οποία αποδέχεται τη λογική ότι, επειδή κάποια μέλη της δεν είναι, πλέον, παραγωγικά, περισσεύουν; Μια κοινωνία, που μετράει την ανθρώπινη ζωή και υγεία με την παραγωγικότητα ή την προσδοκία είσπραξης φόρων;
Για τον ανάπηρο, σωματικά ή νοητικά, τον υπέργηρο, τον πάσχοντα από ανίατη νόσο, η αξία της ζωής δεν είναι υποδεέστερη της αξίας που έχει η ζωή για τον νέο και τον υγιή.
Η γενετική και η γονιδιακή μηχανική, με τις θαυμαστές και, κατά ορισμένους, εφιαλτικές τους δυνατότητες, θέτουν τις σύγχρονες κοινωνίες και τον γιατρό ενώπιον βασανιστικών ηθικών διλημμάτων.
Η ιδέα είναι θαυμάσια. Με την ανάλυση του ανθρωπίνου γονιδιώματος θα είμαστε ικανοί να διαγνώσουμε παθήσεις, όπως ο καρκίνος, καρδιοαγγειακά νοσήματα, νοητικές ανεπάρκειες και πληθώρα άλλες, σε πολύ πρώιμο στάδιο, που θα μας επιτρέψει προληπτική παρέμβαση.
Όμως, η ειδυλλιακή εικόνα έχει και τη σκοτεινή της πλευρά. Η έρευνα σε αυτόν τον τομέα, τρέχοντας, πριν ακόμη μάθει να περπατάει, δεν έχει ερευνήσει τις κοινωνικές, συναισθηματικές, ψυχολογικές και άλλες επιπτώσεις των εφαρμογών της.
Η γνώση, ότι μια γυναίκα, π.χ. είκοσι ετών, κινδυνεύει να αναπτύξει καρκίνο του μαστού στα πενήντα της, το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να έχει –– εφ’ όσον δεν μπορούμε, ακόμη, να εγγυηθούμε την αποτροπή του γεγονότος –– είναι να καταστήσει έναν άνθρωπο υγιή, μέχρι τώρα, άρρωστο, πριν ακόμη αρρωστήσει (εάν αρρωστήσει).
Παράγουμε γνώση που δεν έχουμε σκεφθεί πως θα την χειρισθούμε.
Ο κίνδυνος να αναγεννηθεί η ευγονική θεωρία του βιολογικού ντετερμινισμού, που υποστηρίζει ότι τα γονίδιά μας μάς προκαθορίζουν, είναι, για ορισμένους, υπαρκτός.
«Η Αμερική πρέπει να παραμείνει Αμερικανική. Οι βιολογικοί νόμοι δείχνουν ότι οι Βόρειοι (Nordics, σ.σ. ευρωπαϊκός φυλετικός τύπος υψηλός, με γαλανά μάτια και ξανθά μαλλιά) …χειροτερεύουν όταν αναμειγνύονται με άλλες φυλές». (Λόγια του Αμερικανού Προέδρου, Calvin Coolidge).
Ύστερα ήρθαν οι ευγονικοί κανιβαλισμοί του τρίτου Ράιχ.
Δεν μπορούμε να στρουθοκαμηλίζουμε άλλο. Αυτά τα προβλήματα είναι ήδη μαζί μας. Ποιος, λοιπόν, θα λάβει τις αποφάσεις;
Αποφάσεις για να περιορισθεί το υπέρογκο κόστος των υπηρεσιών υγείας, που ενέχουν και συγκρουσιακή παράμετρο: το ατομικό συμφέρον έναντι του συμφέροντος του συνόλου.
Αποφάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που θέτει η αύξηση του γηράσκοντος πληθυσμού.
Αποφάσεις για την παροχή ακριβής, υψηλής τεχνολογίας, ιατρικής στον καθένα, ανάλογα με τις ανάγκες του και όχι μόνο ανάλογα με το πορτοφόλι του.
Αποφάσεις για την αντιμετώπιση των ηθικών-ιατρικών-νομικών διλημμάτων που θέτει η ευθανασία.
Αποφάσεις για τον χειρισμό της γνώσης που προκύπτει από τις εξελίξεις της γενετικής και της γονιδιακής μηχανικής.
Το ιατρικό σώμα δεν δικαιούται και δεν μπορεί να λάβει τέτοιες αποφάσεις, διότι και η υπάρχουσα επιστημονική γνώση και το υπάρχον ηθικό πλαίσιο δεν επαρκούν.
Πέραν αυτού, ούτε το συμβόλαιο εμπιστοσύνης, που ισχύει ως άγραφος νόμος, μείζων του γραπτού, μεταξύ γιατρού και αρρώστου (ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να ενεργεί αποκλειστικά και μόνον προς όφελος και προς το συμφέρον του αρρώστου του), το επιτρέπει, ούτε και ο όρκος του.
Η ιατρική δεν έχει φθάσει σε τέτοιο επίπεδο γνώσης για να αναλάβει τέτοιες ευθύνες.
Επομένως ποιος θα αποφασίσει;
Οι δυνάμεις της αγοράς ή οι κυβερνητικές επιτροπές;
Και με ποια κριτήρια;
Είναι επιτακτική ανάγκη πολιτεία, γιατροί, δικαιοσύνη, εκκλησία, και πολίτες, σε δημόσια συζήτηση και με ουσιαστική αντιπαράθεση –– τα προβλήματα δεν είναι μονοσήμαντα –– να προσεγγίσουμε τη νέα πραγματικότητα με ανθρωπιά και ευαισθησία.
Οι όποιες αποφάσεις πρέπει να είναι αποτέλεσμα συναίνεσης και τα κριτήρια σαφώς καθορισμένα.
Είναι γεγονός ότι η γενετική γνώση θα αποδείξει ότι, μερικοί είναι τυχεροί και έχουν καλά γονίδια, ενώ άλλοι είναι άτυχοι και ευρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν βαριές αρρώστιες, πλησιάζοντας την μέση ηλικία.
Σε κοινωνίες, όπου η φροντίδα υγείας των πολιτών αποτελεί υποχρέωση της πολιτείας και θεωρείται κοινωνικό αγαθό και στις οποίες υπάρχει πρόβλεψη για την αξιοποίηση και χειρισμό της γονιδιακής γνώσης, τα ανακύπτοντα ηθικά διλήμματα μπορεί να αντιμετωπισθούν με ανθρωπιά.
Σε κοινωνίες, όπου η φροντίδα υγείας βασίζεται, κυρίως, στην χρησιμοθηρική αρχή: οικονομικό κόστος/όφελος, η φροντίδα υγείας θα προσδιορίζεται και από το «τι φέρνει η ζαριά» της γενετικής: καλό ή κακό γονίδιο ή από την ηλικία του ανθρώπου.
Στην περίπτωση αυτή θα έχουμε μια κοινωνία …
«…που φαγώθηκε από τα μαλάματα (σ.σ. της τεχνολογίας) το πρόσωπό της.
…Θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονικά;» Γ. Σεφέρης
