Όπως σε κάθε επιστήμη, έτσι και στην ιατρική, ο κινητήριος τροχός που εξασφαλίζει τη συνεχιζόμενη εξέλιξη, τον εμπλουτισμό και την ανανέωση της επιστημονικής γνώσης είναι ο τομέας της έρευνας. Χάρη στην ιατρική έρευνα, μπορούμε οι γιατροί του σήμερα να λαμβάνουμε καθημερινά συνειδητές αποφάσεις για τη διαχείριση των ασθενών μας, με την πεποίθηση ότι όντως συντελούμε στην κατοχύρωση της καλής υγείας και της γρήγορης ανάρρωσής τους.
Στις μέρες μας, η ιατρική έρευνα έχει συστηματοποιηθεί. Υπάρχει πια ξεκάθαρη μεθοδολογία που πρέπει να ακολουθήσει κανείς, προκειμένου να διεκπεραιώσει μια μελέτη. Επίσης, από τη δεκαετία του ’90 και μετά, μια νέα ειδικότητα των μαθηματικών, η βιοστατιστική, είναι απαραίτητη για την παραγωγή αποτελεσμάτων που επιβεβαιώνουν με αριθμούς τα επιστημονικά ευρήματα της μελέτης.
Παρ’ όλα αυτά, ο εκμοντερνισμός διαμέσου μαθηματικοποίησης της ιατρικής έρευνας δεν επήλθε χωρίς τίμημα. Υπάρχουν αρκετά «σκοτεινά» σημεία στην αλυσίδα παραγωγής μια ιατρικής έρευνας, από τα οποία εμείς θα σχολιάσουμε τα δύο πιο συχνά και σημαντικά.
Στις περισσότερες ιατρικές μελέτες, συγκρίνονται δύο γκρουπ ατόμων, το ένα με κάποια πάθηση ή προδιάθεση ή που λαμβάνει κάποια πειραματική θεραπεία, ενώ το άλλο -ο λεγόμενος μάρτυρας ή control group- δεν έχει κάποια πάθηση ή προδιάθεση ή λαμβάνει απλώς εικονική θεραπεία – το λεγόμενο placebo. Οι διαφορές στην έκβαση των δύο γκρουπ υπολογίζονται με όρους στατιστικούς. Αν η στατιστική βγάλει κάποια αριθμητική διαφορά, τότε το αποτέλεσμα θεωρείται σημαντικό, επιβεβαιώνοντας τη διαφορά μεταξύ των δύο γκρουπ.
Από την άλλη μεριά, το γεγονός ότι η στατιστική επιβεβαιώνει κάποια διαφορά, δεν σημαίνει ότι η διαφορά αυτή είναι και ουσιαστική όσον αφορά στο υπό έρευνα ζήτημα. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: έστω ότι θέλουμε να ερευνήσουμε αν η καθημερινή λήψη ασπιρίνης ελαττώνει την εμφάνιση της μυωπίας σε νέους άνδρες. Φτιάχνουμε δύο γκρουπ ανδρών χωρίς προϋπάρχουσα μυωπία, με παρόμοια ηλικία και άλλα χαρακτηριστικά, δίνουμε στο ένα γκρουπ ασπιρίνη και στο άλλο placebo και τα παρακολουθούμε για αρκετά χρόνια. Στο τέλος, συγκρίνουμε αν οι άνδρες που πήραν ασπιρίνη είχαν περισσότερο ή λιγότερο συχνά μυωπία από τους άνδρες του control group.
Έστω ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ των γκρουπ και οι άνδρες που πήραν ασπιρίνη εμφάνιζαν 2% λιγότερο συχνά μυωπία. Αν και η βιοστατιστική έκρινε τη διαφορά του 2% να είναι σημαντική, πόσο ουσιαστική είναι αυτή η διαφορά στην ιατρική πράξη και πώς πρέπει να επηρεάσει τη μελλοντική μας άποψη σχετικά με τη χρησιμότητα της ασπιρίνης κατά της μυωπίας;
Αυτό που βρήκε η μελέτη είναι ότι πρέπει να δώσει κανείς ασπιρίνη σε καθημερινή βάση για πολλά χρόνια σε εκατοντάδες νέους, ώστε δύο από τους εκατό που θα εμφάνιζαν μυωπία, τελικά να μην την αναπτύσσουν. Τελικά, το όφελος της χρόνιας χορήγησης ασπιρίνης για την πρόληψη της μυωπίας είναι εξαιρετικά μικρό. Επιπλέον, προκειμένου να επιτευχθεί το μικρό τούτο όφελος, πολλοί νέοι άνθρωποι θα πρέπει να επιβαρυνθούν με τη χρήση ενός φαρμάκου για πολλά χρόνια και ενδεχομένως κάποιοι από αυτούς να εκδηλώσουν επιπλοκές πχ. γαστρορραγίες κ.ά..
Τελικά, πόσο χρήσιμη ήταν μια τέτοια μελέτη; Οι μαθηματικοί μάς διαβεβαιώνουν ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά. Αυτό συχνά αρκεί ώστε η έρευνα αυτή να δημοσιευθεί σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό. Πολλές εφημερίδες και περιοδικά υγείας φυσικά δεν θα παραλείψουν να επισημάνουν μια τέτοια έρευνα με τόσο πρωτότυπα ευρήματα. Παρόμοια θα αντιδράσουν και πολλά blogs που «χτενίζουν» το Διαδίκτυο, προκειμένου να βρίσκουν κάτι ενδιαφέρον να δημοσιεύσουν.
Η μελέτη αυτή, αν και παράγει αποτελέσματα εντυπωσιασμού προς το εκάστοτε κοινό-παραλήπτη, είναι απίθανο -και φυσικά δεν θα έπρεπε – να αλλάξει την ιατρική πρακτική. Ένας σημαντικός λόγος είναι ότι, στο υποθετικό μας παράδειγμα, το πραγματικό όφελος της ασπιρίνης είναι πολύ μικρό για να δικαιολογήσει την αθρόα, χωρίς περιορισμούς χρήση της σε υγιείς, νέους ανθρώπους, προκειμένου να προλάβει κανείς τη μυωπία!
Η παραπάνω ανάλυση εξέτασε τη διαφορά της κλινικής από τη στατιστική σημαντικότητα, μια από τις δύο παγίδες πολλών μοντέρνων ιατρικών δημοσιεύσεων.
(Συνεχίζεται…)
Το άρθρο υπογράφει ο Θάνος Παπαθανασίου MD (London) MRCOG FHEA
Μαιευτήρας Γυναικολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Λονδίνου
