Σχεδόν 25 χρόνια μετά τη ντε φάκτο κατάργησή του ο θεσμός των πειραματικών σχολείων αναβιώνει με το σχέδιο νόμου, που προωθεί το Υπουργείο Παιδείας. Και μαζί με την αναβίωση του θεσμού επανέρχεται ένα παλιό ερώτημα: Τι ήταν τα αυτά τα σχολεία; Κέντρα αριστείας της δημόσιας εκπαίδευσης, όπως υποστήριζαν οι θιασώτες του θεσμού, ή κυψέλες της ελίτ, όπως ισχυρίζονταν οι επικριτές του;
Τα πρώτα πρότυπα ή πειραματικά σχολεία, ιδρύθηκαν στις αρχές του περασμένου αιώνα, κυρίως από εθνικούς ευεργέτες και πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν απέκτησαν φήμη και κύρος, έγιναν συνώνυμα της καινοτομίας και της πρωτοπορίας στην εκπαιδευτική διαδικασία. Από τις τάξεις τους πέρασαν μαθητές, που στην ενήλικη ζωή τους καταξιώθηκαν κοινωνικά και επαγγελματικά και στις ίδιες τάξεις δίδαξαν σημαντικοί δάσκαλοι και καθηγητές. Τα πειραματικά, ή τουλάχιστον τα πιο φημισμένα από αυτά, συναγωνίζονταν σε ποιότητα εκπαίδευσης τα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία της χώρας. Το καλό επίπεδο των μαθητών διασφάλιζαν οι αυστηρές εξετάσεις εισαγωγής από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, ενώ το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, απαιτητικό ή και βασανιστικό για τους διδασκόμενους, επιβεβαίωνε την πεποίθηση ότι τα σχολεία αυτά ήταν για λίγους.
Ο θεσμός των πρότυπων σχολείων καταργήθηκε με τον νόμο 1566 του 1985 και μαζί έκλεισε μία ολόκληρη εποχή. Ο νόμος εκείνος προέβλεπε την κατάργηση των εξετάσεων εισαγωγής στο Γυμνάσιο. Επίσης, προέβλεπε την ίδρυση πειραματικών σχολείων, στα οποία υποτίθεται ότι θα εφαρμόζονταν νέες μέθοδοι διδασκαλίας και θα διδάσκονταν τα νέα βιβλία. Η διάρκεια ζωής τους είχε οριστεί στα πέντε χρόνια. Μετά την παρέλευση αυτού του διαστήματος, το πειραματικό θα επέστρεφε στο καθεστώς τού κανονικού δημόσιου σχολείου και τη σκυτάλη θα έπαιρνε ένα άλλο δημόσιο. Σκοπός ήταν η «διάχυση» του θεσμού των πειραματικών. «Στην πράξη ο νόμος αυτός δεν εφαρμόστηκε ποτέ», δηλώνει στο ΑΠΕ η πρόεδρος της ΕΛΜΕ Προτύπων, Λαμπρινή Παπατσίμπα.
Σύμφωνα με την κ. Παπατσίμπα, σήμερα σε όλη την Ελλάδα λειτουργούν περίπου 40 πειραματικά σχολεία. Κάποια από αυτά διατηρούν τη φήμη τους, αλλά ουδείς διαφωνεί ότι έχουν χάσει αρκετή από την παλιά τους αίγλη. «Έχουν διατηρήσει ένα επίπεδο εκπαίδευσης χάρις στο ενδιαφέρον των γονιών και των μαθητών», αναφέρει η πρόεδρος της ΕΛΜΕ Προτύπων. Αυτό το συνδικαλιστικό όργανο, που μετράει πέντε δεκαετίες ζωής και είναι ιδρυτικό μέλος της ΟΛΜΕ, περιλαμβάνει μόνο δύο (πρώην) πρότυπα σχολεία: Το Βαρβάκειο και το Πειραματικό του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον περασμένο χρόνο, στο πλαίσιο ειδικής ημερίδας, είχε καταθέσει σειρά προτάσεων για την αναβίωση του θεσμού των πειραματικών. Βασικοί άξονες ήταν η σύνδεση των πειραματικών με τα πανεπιστήμια, η σύνδεσή τους με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Όπως δηλώνει στο ΑΠΕ η εκπρόσωπος των καθηγητών των πειραματικών, πολλές από τις προτάσεις έγιναν δεκτές από το Υπουργείο και ενσωματώθηκαν στο σχέδιο νόμου.
Στα βασικά σημεία του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Παιδείας προβλέπεται την αξιολόγηση των ήδη υπαρχόντων πειραματικών, η σύνδεσή τους με παιδαγωγικές σχολές πανεπιστημίων, η επαναφορά των εξετάσεων για την εισαγωγή των μαθητών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, ο ορισμός διοικούσης επιτροπής από πανεπιστημιακούς εκπαιδευτικούς, απόφοιτους πειραματικών και εγνωσμένου κύρους προσωπικότητες και η δημιουργία ομίλων Μαθηματικών, Αρχαίων Ελληνικών, Φυσικών Επιστημών ή Τέχνης για παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες.
