Η κορύφωση του Θείου Πάθους

Ημέρα πένθους για όλη την Ορθοδοξία η Μεγάλη Παρασκευή. Οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα στις εκκλησίες ανά την ελληνική επικράτεια, καθώς η ημέρα αυτή σηματοδοτεί την κορύφωση του Θείου Δράματος. Ο Xριστιανισμός, από άκρη σε άκρη, συμμετέχει με πόνο ψυχής, στα πλούσια θρησκευτικά δρώμενα. Οι πιστοί γίνονται μάρτυρες της Αποκαθήλωσης και ακολουθούν -λίγες ώρες αργότερα- τον Επιτάφιο.

​Καθώς κορυφώνεται το θείο δράμα, η νηστεία γίνεται ακόμα πιο αυστηρή (απαγορεύεται ακόμα και η κατανάλωση λαδιού), καθώς ο πιστός προετοιμάζεται ψυχή τε και σώματι για το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης και τη Θεία Κοινωνία

Τις βραδινές ώρες τελείται ο όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου με την υμνολογία να είναι σχετική με την ταφή του Κυρίου και την πορεία του στον θάνατο (όπου αργότερα βγαίνει θριαμβευτής μέσω της Αναστάσεώς Του). Μόλις πραγματοποιηθεί ο όρθος, ακολουθεί σε κάθε ενορία, σε κάθε γειτονιά, η περιφορά του επιταφίου και του σταυρού, ενώ ψάλλονται σε τρεις στάσεις τα Εγκώμια του Επιτάφιου Θρήνου, τα οποία είναι μικρά τροπάρια.

• «Η ζωή εν τάφω κατετέθης, Χριστέ, και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο, συγκατάβασιν δοξάζουσαι την σήν».

• «Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;».

Καθώς κορυφώνεται το Θείο Δράμα, η νηστεία γίνεται ακόμα πιο αυστηρή (απαγορεύεται ακόμα και η κατανάλωση λαδιού), καθώς ο πιστός προετοιμάζεται ψυχή τε και σώματι για να δεχτεί τη Θεία Κοινωνία και να διαδώσει το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης του Κυρίου.

Τα έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής

Συνηθίζεται την ημέρα αυτή πολλοί πιστοί να επισκέπτονται τους τάφους αγαπημένων τους προσώπων για να ανάψουν το καντήλι και το θυμιατό.

​Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας φτιάχνεται ένα ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο είτε καίγεται είτε πυροβολείται και εν συνεχεία ρίχνεται στην πυράΤα έθιμα της Μ. Παρασκευής είναι αρκετά και συνδέονται με τον θρήνο για τη Σταύρωση του Ιησού. Από τη Θράκη έως την Ήπειρο και από τη Μακεδονία έως την Κρήτη, υπάρχει πλήθος λαογραφικών εκδηλώσεων που συνδέονται με τη σημαντικότερη εορτή της Χριστιανοσύνης.

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας φτιάχνεται ένα ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο είτε καίγεται είτε πυροβολείται και εν συνεχεία ρίχνεται στην πυρά.

Μακεδονία

Στο Λιτόχωρο Πιερίας, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, γίνεται στο παζάρι η συνάντηση των Επιταφίων, που συνοδεύονται από χορωδίες Λιτοχωριτών.

Στη Θεσσαλονίκη, όπως κάθε χρόνο έτσι και εφέτος, ο πρώτος Επιτάφιος που βγήκε στους δρόμους της πόλης ήταν αυτός του Άγιου Μηνά, προκειμένου να περάσει από τα καταστήματα της περιοχής.

Κεντρική Ελλάδα

Στο Αιτωλικό, πολλοί προσκυνητές επισκέπτονται το Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου βρίσκεται ο Επιτάφιος, ιστορικό κειμήλιο του 13ου – 14ου αιώνα.

Στη Ναύπακτο, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, πλήθος κόσμου, ντόπιοι και επισκέπτες, ακολουθούν την περιφορά του Επιταφίου σχηματίζοντας πομπές, οι οποίες διέρχονται από το λιμάνι, όπου είναι αναμμένες δάδες ειδικά τοποθετημένες στις τάπες του Κάστρου, γύρω από το λιμάνι. Στο μέσο της εισόδου του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν μεγάλο σταυρό που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι, παρουσιάζοντας μία φαντασμαγορική εικόνα.

Το έθιμο συνδυάζει τη θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει τη τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό.

Στο Αγρίνιο η συνάντηση των Επιταφίων αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες κάθε χρόνο, ανήμερα της Μ. Παρασκευής.

Στη Λαμία η πρώτη απογευματινή περιφορά του Επιταφίου στο Νοσοκομείο Λαμίας είναι ξεχωριστή. Εφέτος, πραγματοποιήθηκε στο εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, παρουσία πλήθους κόσμου, ασθενών και εργαζομένων στο νοσηλευτικό ίδρυμα, επισήμων και με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής.

Ήπειρος

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και εφέτος, ανήμερα της Μεγάλης Παρασκευής αναβίωσε στην Κοπάνη Ιωαννίνων ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη των χρόνων.

Πρόκειται για το «Μοιρολόι της Παναγιάς». Από τις πρώτες πρωινές ώρες, άνδρες, γυναίκες και μικρά παιδιά, φορώντας παραδοσιακές στολές, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες και με κυπριά και κουδούνια, τραγούδησαν πένθιμα τα κάλαντα της Μ. Παρασκευής, πόρτα – πόρτα, σε όλα τα σπίτια του οικισμού. Οι νοικοκυραίοι τούς φίλεψαν αβγά και κουλούρια, καθώς και χρήματα για την ενίσχυση του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου. Και οι τρεις ομάδες, αφού έψαλλαν το μοιρολόι της Μεγάλης Παρασκευής, γνωστό και ως «Μοιρολόι της Παναγιάς», σε όλα τα σπίτια της Κοπάνης, συγκεντρώθηκαν στις 12.00 το μεσημέρι στην κεντρική πλατεία του χωριού και είπαν για τελευταία φορά όλοι μαζί τα κάλαντα έξω από την εκκλησία, παρουσία πλήθους πιστών. Παράλληλα, μοίρασαν στον κόσμο «σταυροκάρβελα».

Το «Μοιρολόι της Παναγιάς» περιγράφει με λεπτομέρεια όλα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια της Ταφής του Θεανθρώπου. Όπως θυμούνται οι παλαιότεροι, το έθιμο ξεκινούσε το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, μετά τη Θεία Λειτουργία, και διαρκούσε όλη τη νύχτα.

Θράκη

Τη Μεγάλη Παρασκευή, στις Μέτρες της Θράκης, η πομπή του Επιταφίου σταματά έξω από ένα παρεκκλήσι, εκεί όπου βρίσκεται έτοιμη η φωτιά για να καεί ο Ιούδας. Τη στιγμή που ο ιερέας διαβάζει το Ευαγγέλιο, παιδιά ανάβουν τη φωτιά και καίνε το ομοίωμα. Αργότερα, παίρνουν μια χούφτα από εκείνη τη στάχτη και τη ρίχνουν στα μνήματα.

Κυκλάδες

Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως τις ημέρες του Πάσχα. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη, ο Επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον Ιερό Ναό Ευαγγελιστών, οι Επιτάφιοι των Ορθοδόξων από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και τη Μητρόπολη της Μεταμορφώσεως. Κατά την περιφορά τους συναντώνται στην κεντρική πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση.

Στην Πάρο, η περιφορά του Επιταφίου της Μάρπησσας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς κατά τη διάρκειά της γίνονται 15 περίπου στάσεις. Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.

Στη Νάξο, τη Μεγάλη Παρασκευή οι κοπέλες καθαρίζουν τις εκκλησίες, στολίζουν τον Επιτάφιο και μετά ακολουθεί η περιφορά. Στο πασχαλινό τραπέζι ξεχωρίζει το παραδοσιακό «μπατούδο», κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο.

Επτάνησα

Στην Κέρκυρα, ο Επιτάφιος αρχίζει από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φρούριο. Μέχρι της 21.30 το βράδυ, από κάθε εκκλησία βγαίνει ο Επιτάφιος με την απαραίτητη μπάντα της ενορίας, τις χορωδίες, τους πιστούς. Τελευταίος βγαίνει ο μεγαλοπρεπέστατος Επιτάφιος της Μητρόπολης. Στις 09.00 το πρωί του Μ. Σαββάτου γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα, καθώς το 1574 οι Βενετσιάνοι απαγόρευσαν στους Ορθοδόξους την περιφορά του τη Μεγάλη Παρασκευή, και από τότε οι Κερκυραίοι πραγματοποιούν την περιφορά μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου. Είναι η πιο παλιά και πιο κατανυκτική Λιτανεία που βγαίνει σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον κερκυραϊκό λαό από την σιτοδεία.

Στη Ζάκυνθο, η κατανυκτική ατμόσφαιρα και οι ιδιαιτερότητες του «Ζακυνθινού Πάσχα» με τα ιδιόμορφα «αντέτια» (έθιμα) το κάνουν να είναι ξεχωριστό. Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, πλήθος πιστών συμμετείχε στην περιφορά του Εσταυρωμένου που διασχίζει όλη την πόλη. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας, ο Δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια ενώ από το καμπαναριό πετούν στον δρόμο πήλινα δοχεία, όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους.

Στη Λευκάδα, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, γίνεται στον κεντρικό δρόμο της πόλης, με κατάληξη την παραδοσιακή, ενετική, κεντρική πλατεία, η περιφορά των Επιταφίων των ενοριών, συνοδεία Φιλαρμονικής.