Το 1975, οι φυλακές του Ωρωπού, ένας χώρος συνδεδεμένος με τη δίωξη πολιτικών φρονημάτων και την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων την περίοδο της χούντας, αλλά και τόπος κράτησης για σημαντικές προσωπικότητες, θα αποτελούσε θέμα και πηγή έμπνευσης για τον Μίκη Θεοδωράκη στο τραγούδι του «Μην ξεχνάς τον Ωρωπό», ένα τραγούδι αφιερωμένο στους αγώνες του ελληνικού λαού: «Ο πατέρας εξορία και το σπίτι ορφανό/ ζούμε μες στην τυραννία, στο σκοτάδι το πηχτό. Και εσύ λαέ βασανισμένε, μην ξεχνάς τον Ωρωπό».
Οι φυλακές του Ωρωπού, ένα κτιριακό συγκρότημα που έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη ως χώρος φυλάκισης πολιτικών κρατουμένων και έχει συνδεθεί με τους αγώνες για Δημοκρατία, χαρακτηρίστηκαν ομόφωνα ιστορικός τόπος από το κοινό όργανο του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, κατά την πρόσφατη συνεδρίασή του.
Από τις φυλακές του Ωρωπού, ο κρατούμενος Μίκης Θεοδωράκης θα επιχειρούσε στις 19 Δεκεμβρίου του 1969 να στείλει επιστολή διαμαρτυρίας προς τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Γράφει στην επιστολή: «Έχομεν την τιμή να σας αποστείλομε συνημμένως 28 αιτήσεις πολιτικών κρατουμένων του Στρατοπέδου Εκτοπισμένων Ωρωπού και σας παρακαλούμε θερμά να μεριμνήσετε δια την ικανοποίηση των αιτημάτων μας. Επίσης επισυνάπτομε πλήρη κατάλογο ημών των ιδίων, ως και τα ονόματα και τας διευθύνσεις των πλησιέστερων συγγενών μας για την περίπτωση που θα είχατε την ευγενή καλοσύνη να τους βοηθήσετε καθοιονδήποτε τρόπο. Μετά βαθύτατης τιμής δια τους πολιτικούς κρατούμενους του Στρατοπέδου. Μίκης Θεοδωράκης».
Ωστόσο, η διοίκηση των φυλακών δεν απέστειλε την επιστολή με το αιτιολογικό ότι «δεν συνεμορφώθη προς τα υποδείξεις», φράση που στη συνέχεια γίνεται τραγούδι από τον Μίκη.
Η κράτηση του Μίκη Θεοδωράκη στις φυλακές Ωρωπού είχε ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων διεθνώς, με αποτέλεσμα τον Φεβρουάριο του 1970 να ιδρυθεί από τον Δημήτρη Σοστακόβιτς διεθνής επιτροπή για την απελευθέρωσή του. Σε αυτή συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι Άρθουρ Μίλλερ, Λέοναρντ Μπερνστάιν, Έντουαρντ Άλμπι και Χάρι Μπελαφόντε. Υπό την πίεση της διεθνούς κατακραυγής απελευθερώνεται τελικά στις 13 Απριλίου του 1970.
Δεν ήταν, όμως, μόνο ο Μίκης Θεοδωράκης που κρατήθηκε εκεί. Την περίοδο της χούντας η φυλακή αποκτά αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα και φυλακίζονται εκεί εκατοντάδες πολιτικοί κρατούμενοι. Μεταξύ αυτών ήταν και οι Χαρίλαος Φλωράκης, Μανώλης Γλέζος και Ανδρέας Λεντάκης.
Η ιστορία του συγκροτήματος
Οι απαρχές της ιστορίας του συγκροτήματος συνδέονται με το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο Κορασίδων. Το 1897 ο Ανδρέας Συγγρός κληροδοτεί στο ίδρυμα την έκταση στον Ωρωπό. Εκεί χτίζονται το 1906 τα πρώτα κτίρια που λειτουργούν ως παράρτημα του Ορφανοτροφείου. Αρχικός στόχος ήταν το συγκρότημα του Ωρωπού να αποτελέσει νοσοκομείο για τα ορφανά κορίτσια. Το 1915 στεγάζονται εκεί προσωρινά προσφυγόπουλα από την Αρμενία, ενώ το 1922 η διοίκησή του το παραχωρεί για τη στέγαση παιδιών προσφύγων από τη Μικρά Ασία.
Από το 1926 στεγάζεται το Εμπειρίκειο Άσυλο Αρρένων ως το 1929, οπότε τα παιδιά μεταφέρονται στη Σύρο. Στη συνέχεια προσφέρει στέγη στο Αναμορφωτικό Σχολείο Αρρένων.
Το 1931 το Δημόσιο εξαγοράζει την εγκατάσταση και ένα χρόνο αργότερα ιδρύεται η «Επανορθωτική Φυλακή στη Σκάλα Ωρωπού». Αυτή την περίοδο στον χώρο συνυπάρχουν ενήλικες και ανήλικες φυλακισμένοι, παρά τις διεθνείς προδιαγραφές λειτουργίας των φυλακών.
Τον Μάρτιο του 1933 φυλακίζονται οι πρώτοι κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι. Σε δημοσιεύματα της εποχής αναφέρεται ότι στις φυλακές που είχαν χωρητικότητα 80 κρατούμενων φυλακίζονται 400 άτομα που κοιμούνται στο τσιμέντο.
Στις 20 Ιουλίου του 1938 έπειτα από σεισμό 6 ρίχτερ, τα κτίρια παθαίνουν σημαντικές βλάβες και την περίοδο του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταλείπονται.
Το 1952 ξεκινούν επισκευές στα κτίρια και το 1955 το συγκρότημα μετονομάζεται σε Ανοιχτό Σωφρονιστικό Κατάστημα.
Την περίοδο της χούντας κρατούνται 72 νεαροί πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ μεταφέρονται εκεί και περίπου 100 πολιτικοί κρατούμενοι από το Λακί της Λέρου.
Μετά το 1970 το συγκρότημα λειτουργεί ως αναμορφωτήριο ανηλίκων και το 1973 εγκαταλείπεται.
Το 1979 στεγάζεται εκεί το 1ο Γυμνάσιο και αργότερα σε ένα από τα κτίρια θα στεγαστεί το Ωδείο και σε λυόμενα κτίσματα το νηπιαγωγείο.
Το 1998 με κοινή υπουργική απόφαση το συγκρότημα παραχωρείται στην Κοινότητα της Σκάλας Ωρωπού για τη δημιουργία χώρων αναψυχής και τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Το συγκρότημα απαρτίζεται από τέσσερα κτίρια, το διοικητήριο, τα μαγειρεία, τα εργαστήρια και τους θαλάμους κράτησης. Όπως εξήγησαν κατά τη συνεδρίαση του κοινού οργάνου ΚΑΣ-ΚΣΝΜ μέλη της Διοίκησης του δήμου Ωρωπού, πρόθεση του δήμου είναι το κτίριο του διοικητηρίου να στεγάσει το μουσείο του Ωρωπού, όπου θα εκτίθενται αρχαιολογικά ευρήματα, και τα υπόλοιπα κτίρια να παρουσιάζουν την ιστορική διαδρομή του συγκροτήματος.
Μνημείο οι φυλακές Γυθείου
Μνημείο χαρακτηρίστηκαν κατά την ίδια συνεδρίαση και οι φυλακές Γυθείου, που βρίσκονται στην επαρχιακή οδό Γυθείου-Σπάρτης.
Η κατασκευή του συγκροτήματος τοποθετείται χρονικά στις αρχές του 20ου αιώνα και λειτούργησε ως φυλακές μέχρι το 1972. Το συγκρότημα απαρτίζεται από ένα κεντρικό κτίριο διώροφο, ένα κτίριο διοίκησης και μικρά βοηθητικά κτίσματα.
Η ιστορία των φυλακών συνδέεται με τη γερμανική Κατοχή και τον Εμφύλιο. Σημαντικές ιστορικές στιγμές από τη λειτουργία των φυλακών είναι οι εξής:
Στις 7 Δεκεμβρίου του 1943 οι Γερμανοί εκτέλεσαν 40 φυλακισμένους των φυλακών Γυθείου.
Στις 22 Μαρτίου 1947 παραστρατιωτικοί εισέβαλαν στις φυλακές και σκότωσαν 31 κρατούμενους ως αντίποινα για την εξόντωση του στρατιωτικού Πάνου Κατσαρέα. Είχε προηγηθεί η προσπάθεια να εισβάλουν τα Χριστούγεννα του 1946, την οποία απέκρουσαν οι 300 κρατούμενοι.
Στις 20-21 Φεβρουαρίου του 1948, 200 μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας εισήλθαν στο Γύθειο και απελευθέρωσαν 23 αντάρτες που κρατούνταν στις φυλακές. Το γεγονός γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα, καθώς αντίστοιχη επιχείρηση είχε προηγηθεί στις φυλακές της Σπάρτης (13 Φεβρουαρίου 1947).
Οι φυλακές σήμερα διατηρούνται σε πολύ κακή κατάσταση και για τον λόγο αυτό δίχασαν τα μέλη του κοινού οργάνου που αποφάσισαν τελικά κατά πλειοψηφία τον χαρακτηρισμό του κελύφους των δύο κύριων κτιρίων του συγκροτήματος (κτίρια κράτησης και διοίκησης), καθώς έκριναν ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από αρχιτεκτονική άποψη και κυρίως γιατί είναι συνδεδεμένα με την ιστορική μνήμη της περιοχής.
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ
