Τι αλλάζει στον δικαστικό χάρτη της χώρας

Την ερχόμενη Τρίτη, 23 Απριλίου, εισάγεται προς επεξεργασία στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης με τίτλο «Ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης και άλλες διατάξεις».

Το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή το βράδυ της Παρασκευής, 19 Απριλίου.

Με το νομοσχέδιο εισάγονται – μεταξύ άλλων – διατάξεις που αφορούν στην ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων και στη χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων της χώρας.

Επίσης, επέρχεται αναδιάρθρωση των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων πρώτου βαθμού και ορίζονται οι έδρες πρωτοδικείων, οι παράλληλες και οι περιφερειακές έδρες των πρωτοδικείων κάθε περιφερειακής ενότητας, καθώς και η κατά τόπο αρμοδιότητά τους.

Οι αλλαγές θα ξεκινήσουν με το νέο δικαστικό έτος, στις 16 Σεπτεμβρίου.

Οι αλλαγές που έρχονται με τον νέο δικαστικό χάρτη

Τι ισχύει σήμερα:

• Συνολικός χρόνος έκδοσης τελεσίδικης απόφασης στην Ελλάδα 1482 ημέρες ενώ αντίστοιχος χρόνος στις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης (CoE) οι 637.
• Λειτουργούν 154 ειρηνοδικεία και 63 πρωτοδικεία. Τα 63 από τα 154 ειρηνοδικεία λειτουργούν στις έδρες των 63 πρωτοδικείων. Συνολικά στον α’ βαθμό υπάρχουν 217 δικαστικοί σχηματισμοί.
• Οι συνολικά 916 Ειρηνοδίκες σε όλη την Ελλάδα δικάζουν μόνο αστικές υποθέσεις έως 20.000€, ενώ δεν δικάζουν καθόλου ποινικές υποθέσεις (ιδίως από το 2019 που καταργήθηκαν τα πταίσματα με τον νΠΚ).
• Οι 1.200 Πρωτοδίκες δικάζουν αστικές υποθέσεις από 20.001€ και άνω, καθώς και όλες τις ποινικές υποθέσεις πρώτου βαθμού.
• Μία απόφαση ειρηνοδικείου κοστίζει κατά μέσο όρο επτακόσια εξήντα (760) ευρώ, ενώ κάθε απόφαση πρωτοδίκη κοστίζει μόλις τριακόσια ογδόντα (380) ευρώ.

Οι βασικοί άξονες του νομοσχεδίου

• Ενοποίηση Πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας
• Διαμόρφωση Χωροταξικού Σχεδιασμού (Κεντρικές, Παράλληλες, Περιφερειακές Έδρες, Οργανικές Θέσεις, καταργήσεις μικρών σχηματισμών)
• Μεταφορά διαχειριστικών-διοικητικών αρμοδιοτήτων των Προϊσταμένων Δικαστών στο ΤΑ.Χ.ΔΙ.Κ. (Ταμείο Χρηματοδοτήσεως Δικαστικών Κτιρίων)

Με την προτεινόμενη ενοποίηση του α’ βαθμού δικαιοδοσίας:

• Ορίζονται 56 κεντρικά Πρωτοδικεία και 7 παράλληλες έδρες αυτών.
• Καταργούνται τα 63 Ειρηνοδικεία που βρίσκονται στις έδρες των 63 Πρωτοδικείων (56 Ειρηνοδικεία των κεντρικών εδρών και 7 Ειρηνοδικεία των παράλληλων εδρών). Τα κτίριά τους θα χρησιμοποιούνται ως χώροι του Πρωτοδικείου.
• Από τα εναπομείναντα 91 Ειρηνοδικεία, τα 48 αναβαθμίζονται σε περιφερειακές έδρες Πρωτοδικείου και τα υπόλοιπα 43 καταργούνται τελείως (κλείνουν και σαν κτίρια).
• Θα επέλθει διπλασιασμός των Δικαστών Πρώτου Βαθμού (περίπου 2.000 Δικαστές α’ βαθμού),
• Ταχύτερη διεκπεραίωση υποθέσεων
• Ισοκατανομή της ύλης

Ως προς τη χωροταξική διαμόρφωση των δικαστικών σχηματισμών:

Βασικός κανόνας Ι: Ένα Κεντρικό Πρωτοδικείο για κάθε Περιφερειακή Ενότητα (πρώην νομός)

Βασικός Κανόνας ΙΙ: Σύνορα και νησιά για εθνικούς λόγους δεν επηρεάζονται

Στις Περιφερειακές Ενότητες όπου υπάρχουν 2 ή 3 Πρωτοδικεία, οι έδρες των Πρωτοδικείων (πλην της κεντρικής) μετατρέπονται σε παράλληλες με πλήρη καθ’ ύλην αρμοδιότητα. Συγκεκριμένα, στις Περιφερειακές Ενότητες:

1. Μεσσηνίας (παράλληλη έδρα η Κυπαρισσία)
2. Λακωνίας (παράλληλη έδρα το Γύθειο)
3. Ηλείας (παράλληλη έδρα η Αμαλιάδα)
4. Αχαΐας (παράλληλες έδρες το Αίγιο και τα Καλάβρυτα) ε) Αιτωλοακαρνανίας (παράλληλη έδρα το Μεσολόγγι) στ) Βοιωτίας (παράλληλη έδρα η Θήβα)

Στις Περιφερειακές Ενότητες:

1. Έβρου διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Αλεξανδρούπολης και Ορεστιάδας,
2. Πέλλας διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Έδεσσας και Γιαννιτσών,
3. Κυκλάδων διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Σύρου και Νάξου και
4. Δωδεκανήσου διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Ρόδου και Κω.

• Οι οργανικές θέσεις Δικαστών, Εισαγγελέων και δικαστικών υπαλλήλων κάθε περιφερειακής ενότητας, μεταφέρονται στο Κεντρικό Πρωτοδικείο.
• Στις Παράλληλες Έδρες εξακολουθεί να δικάζεται το σύνολο των υποθέσεων, όπως σήμερα.
• Στις Περιφερειακές Έδρες δικάζονται:α) όλες οι αστικές υποθέσεις αρμοδιότητας Μονομελούς Πρωτοδικείου (Τακτική- Ειδική διαδικασία) που αποτελούν το 80% της δικαστικής ύλης,
  β) όλες οι ποινικές υποθέσεις αρμοδιότητας Μονομελούς Πλημμελειοδικείου με την προϋπόθεση να υπάρχει κατάλληλη υποδομή (κυρίως αίθουσες ακροατηρίων).

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ (ΑΘΗΝΑ-ΠΕΙΡΑΙΑΣ)

• Τίθεται σε εφαρμογή ο διαχωρισμός του Πρωτοδικείου Αθηνών (υπό ενιαία διοίκηση) σε Ποινικό, που θα στεγαστεί στην Ευελπίδων, και Πολιτικό με έδρα στη Λουκάρεως, στο κτίριο που στεγάζονται σήμερα το Ειρηνοδικείο Αθηνών και τμήμα του Πρωτοδικείου.
• Στην Αθήνα θα λειτουργήσουν από 16/9/2024 τρία (3) περιφερειακά Πρωτοδικεία με έδρες το Μαρούσι, το Κορωπί και το Περιστέρι με πλήρη αρμοδιότητα από 01/01/2026. Μέχρι τότε θα λειτουργούν ως περιφερειακές έδρες Πρωτοδικείων με την καθ’ ύλην αρμοδιότητα των πρώην Ειρηνοδικείων (20.000 ευρώ). Αντίστοιχα στον Πειραιά θα λειτουργήσουν δύο (2) περιφερειακά Πρωτοδικεία με έδρα την Καλλιθέα και τα Μέγαρα.

Ως προς την επετηρίδα:

• Δημιουργία παράλληλης ειδικής επετηρίδας όπου οι Ειρηνοδίκες -δικαστές πρώτου βαθμού πλέον – εξελίσσονται έως τον βαθμό του Προέδρου Πρωτοδικών.
• Από την ειδική επετηρίδα προβλέπεται, κατόπιν αίτησής του, η μετακίνηση δικαστή (πρώην ειρηνοδίκη) στο τέλος της γενικής επετηρίδας μετά από θέσπιση συγκεκριμένων κριτήριων, αξιολόγηση και απόφαση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου.
• Μισθολογικά, όλοι λαμβάνουν τον ίδιο μισθό με τους συναδέλφους τους της γενικής επετηρίδας, ανάλογα με τα έτη υπηρεσίας στο δικαστικό σώμα.
• Καταργείται η κατεύθυνση Ειρηνοδικών στην Εθνική Σχολή Δικαστών και στο εξής προκηρύσσονται εξετάσεις αποκλειστικά για παρέδρους Πρωτοδικείου.
• Όλοι οι Ειρηνοδίκες θα επιμορφωθούν στην ΕΣΔι (ιδίως σε ζητήματα ποινικού δικαίου), προκειμένου να είναι έτοιμοι για τα νέα τους καθήκοντα.

Ως προς τα καθήκοντα των προϊσταμένων Δικαστηρίων:

• Οι υποχρεώσεις του Προϊσταμένου ενός Δικαστηρίου διακρίνονται στις υπηρεσιακές-δικαιοδοτικές(ανάθεση υπηρεσιών στους δικαστές, γραμματείς, πειθαρχικά κλπ.) και διοικητικές-διαχειριστικές(συντήρηση κτιρίων, προμήθειες κλπ.)
• Προβλέπεται η αποδέσμευση των Προϊσταμένων από τα διαχειριστικά τους καθήκοντα και η αποκλειστική τους ενασχόληση με τα υπηρεσιακά- δικαιοδοτικά
• Διοικητικά-διαχειριστικά καθήκοντα αναλαμβάνει το ΤΑ.Χ.ΔΙ.Κ. σε έκαστη Εφετειακή Περιφέρεια, πάντα υπό την εποπτεία του Συμβουλίου Διευθύνσεως του κάθε δικαστικού σχηματισμού

Αποτελέσματα:

• Ισοκατανομή της ύλης του Πρώτου Βαθμού: θα σταματήσει το φαινόμενο όπου το 50% των δικαστών αναλαμβάνει το 80% της ύλης.
• Ρυθμίζεται η ανακολουθία των δύο δικαιοδοσιών στον Πρώτο Βαθμό
• Δημιουργία παραγωγικών και αποτελεσματικών Δικαστηρίων, με αριθμό υπηρετούντων δικαστών μεγαλύτερο από 15.
• Πιο προσιτή δικαιοσύνη στον πολίτη, με λιγότερο κόστος γι’ αυτόν.
• Σημαντική μείωση του χρόνου της έκδοσης αποφάσεων στον Α’ Βαθμό
• Εξοικονόμηση πόρων (σε συνδυασμό με τη χωροταξία).
• Βελτίωση αναλογίας δικαστικών υπαλλήλων προς δικαστή α΄ βαθμού.
• Η παραγωγικότητα των (πρώην) ειρηνοδικών και πρωτοδικών -πλέον Δικαστών πρώτου βαθμού- θα αυξηθεί μέχρι 17%.
• Το ποσοστό εκκαθάρισης των πρωτοδικείων (ο λόγος των διεκπεραιωθεισών προς τις εισερχόμενες υποθέσεις κάθε δικαστή πρώτου βαθμού) αναμένεται να αυξηθεί μέχρι 24%.
• Η συνδυαστική εφαρμογή του Δικαστικού Χάρτη και του προσφάτως ψηφισθέντος Ν. 5095/2024 για την ενίσχυση της δικηγορικής ύλης, αναμένεται να μειώσει τον χρόνο έκδοσης τελεσίδικης απόφασης, από τις 1482 ημέρες, στις 900.