Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Η απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στους δημοσιογράφους Maria Ressa και Dmitry Muratov είναι μια μεγάλη νίκη για την ελευθερία της έκφρασης. Σε μια εποχή όπου οι επιθέσεις στον Τύπο αυξάνονται, η Ressa και ο Muratov υπενθυμίζουν τον κρίσιμο ρόλο που παίζει η Τέταρτη Εξουσία στην προάσπιση της δημοκρατίας. Αλλά, η νίκη της Ressa έχει επίσης μια άλλη διάσταση: Είναι μια κατηγορία για τις αποτυχίες του Facebook.
Η Ressa, πρώην δημοσιογράφος του CNN, είναι συνιδρύτρια του Rappler, του πιο σημαντικού ανεξάρτητου ειδησεογραφικού πρακτορείου των Φιλιππίνων. Το Rappler ξεκίνησε τη ζωή του το 2011 ως σελίδα στο Facebook, πριν μετατραπεί σε έναν πλήρη ιστότοπο ειδήσεων. Όπως αρκετές άλλες χώρες στην περιοχή τους, οι Φιλιππίνες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στο Facebook για πρόσβαση στον διαδικτυακό κόσμο. Οι Φιλιππινέζοι είναι γνωστό ότι πιστεύουν πως το Facebook είναι για αυτούς, ουσιαστικά ισοδύναμο με το Διαδίκτυο.
Η Ressa είπε κάποτε ότι είχε προσπαθήσει να εξηγήσει στον Mark Zuckerberg πως η κυριαρχία της εταιρείας του στη χώρα της, φέρνει μαζί της μια τεράστια κοινωνική ευθύνη. Η του είχε επισημάνει ότι το 97 % των Φιλιππινέζων χρησιμοποιούσε το Facebook και τον κάλεσε στις Φιλιππίνες προκειμένου να κατανοήσει καλύτερα τα προβλήματα που προκύπτουν. Ο Zuckerberg φάνηκε να αγνοεί την πρόσκληση, εστιάζοντας αντίθετα στο πώς το Facebook θα μπορούσε να αυξήσει την κυριαρχία του στη χώρα. «Τι κάνει το άλλο 3%, Maria;», φέρεται να ρώτησε.
Μετά την άνοδο του Προέδρου Rodrigo Duterte, η Ressa έδωσε μια εύγλωττη φωνή σε μια ευρεία ανησυχία για τον ρόλο του Facebook. Επέκρινε όχι μόνο τον ενεργό ρόλο του στην εξάπλωση της παραπληροφόρησης αλλά και την προφανή έλλειψη ενδιαφέροντος για τις ευρύτερες επιπτώσεις των δραστηριοτήτων του στις μη δυτικές αγορές όπου ζει η πλειοψηφία των χρηστών του. Υπενθυμίζεται ότι το Facebook δέχτηκε εκτεταμένη κριτική για την αποτυχία του να επιβάλλει τις δικές του πολιτικές κατά της ρητορικής μίσους στην Ινδία και την έλλειψη ενδιαφέροντος σε βίαιο περιεχόμενο που προκάλεσε τη γενοκτονία των Rohingyas στη Μιανμάρ.
Η Ressa και η ομάδα των ατρόμητων δημοσιογράφων Rappler έχουν ερευνήσει τις εξωδικαστικές δολοφονίες του καθεστώτος Duterte και τον εκφοβισμό των αντιπάλων του. Μετά τις εκλογές που έφεραν τον Duterte στην εξουσία το 2016, η Ressa αποκάλυψε μια ομάδα λογαριασμών στο Facebook που διέδιδε παραπληροφόρηση σε 3 εκατομμύρια ανθρώπους. Διαβίβασε τα στοιχεία της στο Facebook – αλλά η εταιρεία δεν έκανε τίποτα. Όπως είπε η Ressa στην Kara Swisher των New York Times το 2019: «Το Facebook είναι τώρα ο μεγαλύτερος διανομέας ειδήσεων στον κόσμο και παρ’ όλα αυτά αρνήθηκε να είναι ο θεματοφύλακας – όταν το κάνεις αυτό, όταν αφήνεις τα ψέματα να παίζουν στο ίδιο επίπεδο του παιχνιδιού ως γεγονότα, αμαυρώνεται ολόκληρη η δημόσια σφαίρα».
Το Facebook απέτυχε επίσης να αποτρέψει την επίθεση κακοποίησης που αντιμετώπισαν η Ressa και η ομάδα της από τον Duterte και τους κακοποιούς του. Εκείνη και το προσωπικό της έχουν βιώσει βίαιες, απειλητικές και συχνά βιτριολικές σεξουαλικές επιθέσεις στο διαδίκτυο που απειλούν την αξιοπιστία τους, την προσωπική τους ασφάλεια και την ψυχική τους υγεία – μεγάλο μέρος της οργάνωσης από υποστηρικτές του Duterte πληρώθηκε για να λειτουργήσει ως «στρατός τρολ». Η κατάχρηση απηχούσε ενεργά και ενίσχυε τις προσπάθειες της κυβέρνησης Duterte να σιωπήσει την Ressa, συμπεριλαμβανομένων ποινικών κατηγοριών για φερόμενα αδικήματα από φοροδιαφυγή έως κυβερνο-συκοφαντία.
Η Ressa έχει περάσει νύχτες στη φυλακή και έχει αντιμετωπίσει άλλους περιορισμούς στην ελευθερία κινήσεών της. Σύμφωνα με έκθεση που κυκλοφόρησε φέτος από το Διεθνές Κέντρο Δημοσιογράφων και την UNESCO, για κάθε σχόλιο στο Facebook προς υποστήριξη της Ressa, άλλα 14 επιτίθενται και την υπονομεύουν. Την αποκαλούσαν «πόρνη του τύπου» και ζητούσαν τον βιασμό και τον αποκεφαλισμό της. Το Facebook έκανε ελάχιστα για να σταματήσει την επίθεση – η αδράνειά του είναι ακόμη πιο φρικτή λόγω των σαφών δεσμών μεταξύ της κατάχρησης και της ικανότητας του καθεστώτος Duterte στην οργάνωση διαδικτυακών τρολ. Παρόλο που οι Φιλιππίνες είναι μία από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον κόσμο για να είναι κανείς δημοσιογράφος, η Ressa λέει ότι η πλατφόρμα της είπε ότι δεν μπορούσε να κάνει κάτι για να την προστατεύσει λόγω της ιδιότητάς της ως δημοσίου προσώπου.
Το Facebook ισχυρίζεται ότι εργάζεται για την εξάλειψη τέτοιων καταχρήσεων, αν και τα εσωτερικά του έγγραφα δείχνουν ότι επιτρέπει στους χρήστες να ζητούν το θάνατο δημοσίων προσώπων όπως η Ressa. Κάπως έτσι οι επιθέσεις εναντίον της και των συναδέλφων της συνεχίζονται ουσιαστικά αμείωτες – όπως και η κρατική χρησιμοποίηση ψεύτικων λογαριασμών, χειραγώγησης των μέσων ενημέρωσης και εκστρατειών παραπληροφόρησης για να επηρεάσουν τον δημόσιο λόγο. Η Ressa συνέχισε – παρά την κακοποίηση, παρά τις ποινικές κατηγορίες και παρά τις βίαιες απειλές. Διατήρησε την πίεσή της στο καθεστώς Duterte και σε ένα άλλο καθεστώς μεγαλύτερο, πιο επιδραστικό και ίσως πιο επικίνδυνο: το ίδιο το Facebook.
Το βραβείο της Νορβηγικής Επιτροπής Νόμπελ στη Ressa είναι μια αναγνώριση του θάρρους της να αντισταθεί σε έναν ισχυρό άντρα, αλλά είναι επίσης ένα σημάδι εκτίμησης για όλα όσα έχει διδάξει στον κόσμο για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – και συγκεκριμένα το Facebook – να χρησιμοποιηθούν για να βλάψουν τη δημόσια ασφάλεια και τη δημοκρατία. Ξεκίνησε αυτή τη σταυροφορία πριν τα «fake news» γίνουν καθημερινή φράση και αξίζει την παγκόσμια αναγνώριση για τη διορατικότητα της.
Το Νόμπελ της είναι απλώς η αναγνώριση της σημασίας που έχει η δημοσιογραφία στην υποστήριξη της δημοκρατίας και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αλλά είναι επίσης ένα κατηγορητήριο για τον πόνο και την ταλαιπωρία που προκαλούνται από τις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μέσα από τη διάδοση επιβλαβούς παραπληροφόρησης και την αποτυχία τους να προστατεύσουν τις γυναίκες και άλλες περιθωριοποιημένες κοινότητες από τη διαδικτυακή κακοποίηση. Δίνοντας στην Ressa το βραβείο για την ειρήνη κάνει μια δήλωση που όλοι πρέπει να έχουμε υπόψη: Η παραπληροφόρηση απειλεί την ειρήνη.
Πηγή: The Washington Post
