Έχουν περάσει κιόλας 23 χρόνια, από όταν ο Μπορίς Γιέλτσιν αναδεικνυόταν πλέον ως ο κυρίαρχος πρωταγωνιστής μιας φθίνουσας Σοβιετικής Ενωσης. Μιας χώρας ηγέτιδας δύναμης που όλα έδειχναν πως βρισκόταν χωρίς φρένα στην κατηφόρα. Κατόρθωσε πάντως, από ηγέτης του ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος να γίνει ο ιδρυτής της καπιταλιστικής Ρωσίας.

Οι τρεις μέρες 19,20,21 του Αυγούστου του 1991, όταν σημειωνόταν το «πραξικόπημα οπερέτα» και αποτύγχανε, είχαν σημάνει την απαρχή του τέλους της αλήστου μνήμης πια Σοβιετικής Ένωσης.

Στις 22 Αυγούστου Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, επέστρεφε από τη Κριμαία, όπου είχε παραμείνει αποκλεισμένος από τους πραξικοπηματίες, και υποχρεωνόταν να διαλύσει το Κομμουνιστικό Κόμμα. Έτσι άρχισαν να πέφτουν και οι τίτλοι τέλους για την φιλόδοξη πολιτική του καριέρα, με κύρια συνθήματα «περεστρόικα» (ανασυγκρότηση) και «γκλάσνοστ» (διαφάνεια).

Τα γεγονότα έτρεχαν πια με μεγάλη ταχύτητα. Στις 8 Δεκεμβρίου 1991 οι πρόεδροι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας με επίσημη δήλωσή τους τόνισαν ότι «η Σοβιετική Ενωση ως υποκείμενο της διεθνούς νομιμότητας και ως γεωπολιτική πραγματικότητα δεν υφίσταται πλέον».

Την παραμονή των Χριστουγέννων της χρονιάς εκείνης, ο Γκορμπατσόφ υπέβαλε την παραίτησή του ως τελευταίος πρόεδρος της ΕΣΣΔ. Και από την επομένη ΕΣΣΔ δεν υπήρχε πια.

Για να γίνει περίγελως …μέχρι και σε διαφήμιση της Πίτσα Χατ τον χρησιμοποίησαν. Κι όταν τόλμησε να πολιτευθεί ξανά, πήρε… κάπου 1%.

Έξι χρόνια παρέμεινε επικεφαλής της Σοβιετικής Ενωσης ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ Ήταν ο έκτος και τελευταίος ηγέτης μιας χώρας που ιδρύθηκε επίσημα το 1922. Έκλεισε την πόρτα και έφυγε. Έτσι απλά.

Κάπως έτσι έκλεινε μια μεγάλη ιστορική  περίοδος για όλο τον κόσμο. Σήμερα, η Ρωσία εξακολουθεί να πληρώνει κάποιες συνέπειές του, προσπαθώντας να τις εξαλείψει.

Το αποτυχόν πραξικόπημα (19-21 Αυγούστου 1991)είχε προκληθεί από μια έντονη εσωτερική διαμάχη ανάμεσα στους σκληροπυρηνικούς κύκλους στα υψηλά κλιμάκια της σοβιετικής εξουσίας, και τους μεταρρυθμιστές του τότε ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Γεγονός πάντως, παραμένει ότι ήταν η απαρχή για την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, τη μετάβαση στην «οικονομία της αγοράς» και την απαγόρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ, καθώς και τις σαρωτικές αλλαγές στις κρατικές δομές και την οικονομία.

Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν μια από τις δραματικές συνέπειες του πραξικοπήματος του Αυγούστου 1991, όταν η μέλη του κομματικού «απαράτους» είχαν επιχειρήσει να ανατρέψουν τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ από πρόεδρο της ΕΣΣΔ. Ήταν τότε, η παραμονή της προγραμματισμένης για τις 20 Αυγούστου υπογραφής της νέας συνθήκης, η οποία προέβλεπε την ανακατανομή των εξουσιών στην ηγεσία της χώρας και την απομάκρυνση των περισσότερων υπουργών.

Στη «συνωμοσία» συμμετείχαν σχεδόν όλα τα μέλη της τότε σοβιετικής κυβέρνησης. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είχε παραμείνει αποκλεισμένος σε βίλλα στην Κριμαία, όπου βρισκόταν για θερινές διακοπές. Τότε, ανακοινώθηκε η αντικατάστασή του λόγω ασθένειας και η κήρυξη της ΕΣΣΔ σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Κάτι που σήμαινε την απαγόρευση πολιτικών ελευθεριών και της ελευθερίας του λόγου. Οι «συνωμότες»  είχαν δημιουργήσει μια «Kρατική Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης».

Στους πραξικοπηματίες είχε εναντιωθεί  ο εκλεγείς δύο μήνες νωρίτερα πρόεδρος της Ρωσίας, Μπορίς Γέλτσιν, ο οποίος χαρακτήρισε το γεγονός «αντιδραστικό αντισυνταγματικό πραξικόπημα».

Έξω από τον «Λευκό Οίκο» (τη ρωσική Βουλή) στη Μόσχα, όπου ήταν η έδρα του Γέλτσιν, συγκεντρώθηκαν δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές του. Οι άντρες των ειδικών δυνάμεων που εστάλησαν για να συλλάβουν τον Γέλτσιν, δεν υπάκουσαν στις εντολές, φοβούμενοι αιματοχυσία. Ύστερα από αυτό και οι ίδιοι οι πραξικοπηματίες, μετέβησαν στην Κριμαία για να συνομιλήσουν με τον Γκορμπατσόφ, αλλά επέστρεψαν από εκεί για να συλληφθούν από τις δυνάμεις που παρέμειναν πιστές στον Γιέλτσιν.

Μόνος κερδισμένος ο Γιέλτσιν

Η αποτυχία του πραξικοπήματος, προκαθόρισε τη νίκη του Γέλτσιν και στη μάχη για την εξουσία εναντίον Γκορμπατσόφ. Ήδη από τις 23 Αυγούστου του 1991, ο Γέλτσιν με Διάταγμά του ανέστειλε τη δραστηριότητα του Κομμουνιστικού Κόμματος, ενώ στις 6 Νοεμβρίου 1991 το ΚΚ της ΕΣΣΔ τέθηκε υπό απαγόρευση και η περιουσία του κρατικοποιήθηκε. Έπαψε έτσι να υφίσταται το κόμμα που συνέδεε τη χώρα και αριθμούσε περίπου 20 εκατομμύρια μέλη.

Στις 8 Δεκεμβρίου 1991, ο Γέλτσιν μαζί με τους ηγέτες της Ουκρανίας και Λευκορωσίας κατάργησαν την ΕΣΣΔ, ιδρύοντας στη θέση της την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ). Από την 1η Ιανουαρίου 1992, η ρωσική κυβέρνηση κατήργησε τη ρύθμιση περί καθορισμού των τιμών από το κράτος, ανοίγοντας το δρόμο για την «οικονομία της αγοράς».

Από τότε, ως σήμερα η Ρωσία υπό το βαλόμενο από τη Δύση καθεστώς Πούτιν, η Ρωσία, πέρασε «δια πυρός και σιδήρου». Ιδιαίτερα την δεκαετία του ’90, οπότε βίωσε μια σειρά από κρίσεις:

#  Ένα δεύτερο αποτυχημένο πραξικόπημα και τον βομβαρδισμό του Κοινοβουλίου (Λευκού Οίκου) από άρματα μάχης, τον Οκτώβριο του 1993, όταν ο πρόεδρος Γέλτσιν διέλυσε τη Βουλή και οι βουλευτές σε απάντηση ανακοίνωσαν την καθαίρεση του Γέλτσιν.

# Ακολούθησε η χρεοκοπία του Αυγούστου του 1998, όταν η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποπληρώσει τα χρέη της, πολλές Τράπεζες χρεοκόπησαν και η συναλλαγματική αξία του ρουβλίου έπεσε τρεις φορές σε σχέση με  το δολάριο.

# Έξι πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες -μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ- βρέθηκαν να πολεμούν μεταξύ τους. Ανάμεσά τους και η Ρωσία που προσπαθούσε να ξαναπάρει υπό τον έλεγχό της την αποσχισθείσα Τσετσενία. Αυτό είχε παίξει καθοριστικό ρόλο, ώστε να αλλάξει τη στάση των Ρώσων για τα γεγονότα του Αυγούστου του 1991.

Όσοι συμμετείχαν  στο πραξικόπημα του Αυγούστου 91, αμνηστεύτηκαν τον Φεβρουάριο του 1994 από τη ρωσική Δούμα με αποφαση που είχε έτσι βάλει τελεία στην πολιτική αντιπαράθεση των αρχών της δεκαετίας του ΄90. Προηγουμένως πάντως, οι πρωταγωνιστές των γεγονότων εκείνων δεν έκρυβαν τη λύπη τους επειδή δεν είχαν  ενεργήσει με αρκετή σκληρότητα και δεν κατάφεραν να πετύχουν τους στόχους τους.

Οι πραξικοπηματίες θα μπορούσαν να τα είχαν καταφέρει αν είχαν υιοθετήσει άλλα συνθήματα και αν είχαν καταφέρει να προβάλλουν κάποιον χαρισματικό ηγέτη.

Κώστας Μπετινάκης

Πληροφορίες από Novyie Izvestia