Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Μια έρευνα σε άλλες πόλεις που έχουν καταργήσει τα εισιτήρια δείχνει ότι τα προγράμματα μπορεί να έχουν επιτυχία – που όμως εξαρτάται από τους στόχους.
Την πρώτη της μέρα ως δήμαρχος της Βοστώνης, η (πρόσφατα ορκισμένη) Michelle Wu ζήτησε από το Δημοτικό Συμβούλιο της Βοστώνης 8 εκατ. δολ. για να κάνει δωρεάν τρεις γραμμές αστικών λεωφορείων, για δύο χρόνια. Η ιδέα της δημόσιας συγκοινωνίας χωρίς εισιτήριο μπορεί να αιφνιδιάζει, ιδιαίτερα για όσους έχουν παρατηρήσει ότι οι τιμές τους αυξάνονται σταθερά – καθώς τα μέσα μεταφοράς δυσκολεύονται με τους ετήσιους επιχειρησιακούς προϋπολογισμούς τους (μια τάση που έχει επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η οποία αποδεκάτισε την επιβατική κίνηση σε πολλές πόλεις του κόσμου).
Ωστόσο, η δωρεάν δημόσια συγκοινωνία δοκιμάζεται σε όλο και περισσότερες πόλεις παγκοσμίως – καθώς και στις ΗΠΑ. Περίπου 100 πόλεις σε όλο τον κόσμο, κυρίως στην Ευρώπη, έχουν κάποια πολιτική δωρεάν ναύλων και όλο και περισσότερες δοκιμάζουν την ιδέα. Η πρόταση της Wu βασίζεται σε πιλοτική δράση που τέθηκε σε εφαρμογή από την προκάτοχό της, Kim Janey, η οποία έκανε μια μεγάλη λεωφορειακή γραμμή δωρεάν, για ένα διάστημα τεσσάρων μηνών. Η ιδέα πίσω από τις περισσότερες από αυτές τις πολιτικές είναι να αυξηθεί η επιβατική κίνηση και να απομακρυνθούν οι άνθρωποι από τα αυτοκίνητά τους – για πόλεις που ελπίζουν να μειώσουν την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τις εκπομπές ρύπων. Πώς λειτούργησαν όμως στο παρελθόν;
Το 2013, το Ταλίν, πρωτεύουσα της Εσθονίας, έκανε δωρεάν όλα τα μέσα μαζικής μεταφοράς για τους περίπου 430.000 κατοίκους του (για να εξαιρεθούν από τους ναύλους, έπρεπε να έχουν εγγραφεί ως κάτοικοι – δηλαδή να πληρώνουν δημοτικά τέλη). Έναν χρόνο αργότερα, μια μελέτη διαπίστωσε ότι η χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς αυξήθηκε κατά 14%, αλλά το μερίδιο χρήσης αυτοκινήτων μειώθηκε μόνο κατά 5%. Επίσης, η απόσταση της μέσης διαδρομής με αυτοκίνητο έγινε μεγαλύτερη κατα 31%. Η έρευνα βρήκε ότι τελικά οι άνθρωποι δεν (αντ)άλλαξαν ακριβώς τα ταξίδια τους με το αυτοκίνητο με αυτά με τρόλεϊ ή τρένο, αλλά επέλεγαν να περπατούν λιγότερο – το ποσοστό των ταξιδιών με τα πόδια μειώθηκε κατά 40%.
Το Ταλίν συνέχισε, ωστόσο, και εξακολουθεί να προσφέρει δωρεάν μεταφορά μέχρι σήμερα με ορισμένες βελτιώσεις: Το 2019 μια έρευνα διαπίστωσε ότι το 44% των κατοίκων χρησιμοποιούν κυρίως τη δημόσια συγκοινωνία για να μετακινηθούν (από 40% το προηγούμενο έτος) και το 38% χρησιμοποιεί κυρίως αυτοκίνητα (μείωση από 46% το 2018). Άλλες πόλεις ακολούθησαν το παράδειγμα του Ταλίν, σε διάφορες μορφές. Το Τσενγκντού της Κίνας ξεκίνησε τη δημόσια συγκοινωνία χωρίς εισιτήρια σε ορισμένες γραμμές λεωφορείων κατά τις πρωινές ώρες (αν και αυτό δεν φαινόταν να δελεάζει τους κατοίκους να ξεκινήσουν τα ταξίδια τους νωρίτερα, και ως αποτέλεσμα, ορισμένοι επιβάτες που χρησιμοποιούσαν δωρεάν λεωφορεία, τελικά προτίμησαν λεωφορεία επί πληρωμή). Αυτό που έκανε τη διαφορά, ωστόσο, ήταν ο συνδυασμός δωρεάν ναύλων με περιορισμούς κυκλοφορίας βάσει των αριθμών πινακίδων, κάτι που οδήγησε το 70% των επιβατών των οχημάτων με απαγορευτικό να στραφούν στα δωρεάν λεωφορεία.
Ορισμένες πόλεις έχουν δοκιμάσει τη δωρεάν μετακίνηση για άτομα κάτω από μια ορισμένη ηλικία – στο Παρίσι, όσοι είναι κάτω των 18 ετών ταξιδεύουν δωρεάν. Αυτό ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2020, μια χρονική στιγμή που τα παιδιά επιστρέφουν στο σχολείο και θεωρείται ένα μεγάλο βήμα για να προσφέρει τελικά η πόλη ένα δίκτυο δωρεάν συγκοινωνίας. Το Παρίσι ξεκίνησε μια μελέτη το 2018 για να διερευνήσει τη δωρεάν μετακίνηση. Μια έκθεση του 2019 ανέφερε ότι η δωρεάν μεταφορές δεν ήταν «το άλφα και ωμέγα της πολιτικής της μετακίνησης». Το Κάνσας Σίτι του Μιζούρι, στις ΗΠΑ, προσφέρει επίσης δωρεάν συγκοινωνία αλλά σταδιακά, εστιάζοντας πρώτα σε φοιτητές και συνταξιούχους με ένα σταθερό δρομολόγιο λεωφορείου. Άλλοι έχουν εφαρμόσει ολόκληρο το πακέτο: ξεκινώντας τον Μάρτιο του 2020, το Λουξεμβούργο έκανε δωρεάν όλες τις δημόσιες συγκοινωνίες, μια από τις πρώτες τέτοιες πολιτικες σε μια ολόκληρη χώρα.
Είναι δύσκολο να διατυπωθούν γενικοί ισχυρισμοί σχετικά με το πόσο επιτυχημένες είναι αυτές οι κινήσεις, ακριβώς επειδή η επιτυχία κάθε φορέα μεταφορών εξαρτάται από τις δικές του συνθήκες, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των επιβατών που είχαν πριν τη θέσπιση της δωρεάν μεταφοράς ή πόσο προσιτές ήταν αρχικά οι τιμές των εισιτηρίων – και πόσο καλά σχεδιασμένο και προσβάσιμο στο κοινό – είναι το σύστημα (το Εθνικό Γραφείο Ελέγχου της Εσθονίας για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι το δίκτυο λεωφορείων του Ταλίν δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες μετακίνησης των ανθρώπων). Επίσης, πολύ σημαντικό είναι το ποσοστό του προϋπολογισμου αυτής της υπηρεσίας που προέρχεται από τους ναύλους (στο Λουξεμβούργο π.χ. οι ναύλοι καλύπτουν μόνο το 10% του λειτουργικού κόστους).
Επίσης, υπάρχουν και διάφοροι ορισμοί της επιτυχίας. Ένα βιβλίο του National Academies Press του 2012 σημείωσε ότι οι πιλοτικές εφαρμογές δωρεάν ναύλου, όπως μια τέτοια στο Ντένβερ τη δεκαετία του 1970 και στο Όστιν τη δεκαετία του 1990, προκάλεσαν «αρνητική εντύπωση» τους ανθρώπους, λόγω παρενεργειών όπως υπερπλήρη λεωφορεία και μικρότερη αξιοπιστία δρομολογίων. Επιπλέον, τα ποσοστά των νέων μετακινήσεων που πραγματοποιήθηκαν από άτομα που άλλαξαν από ιδιωτικά οχήματα σε λεωφορεία «δεν ήταν τόσο μεγάλα όσο θα περίμεναν οι φορείς». Αυτό που κατάφεραν, ωστόσο, αυτού του είδους τα πιλοτικά προγράμματα ήταν να αυξήσουν τη χρήση των μέσων από τον πληθυσμό που δεν είχε αυτοκίνητο. Μια έκθεση για ένα πρόγραμμα δωρεάν μετακίνησης στο Άσβιλ της Βόρειας Καρολίνας σημείωσε ότι «υπάρχει αυξημένη ζήτηση για μετακινήσεις, ιδιαίτερα μεταξύ των ατόμων νεαρής ηλικίας και αυτών με χαμηλό εισόδημα».
Αυτή η πτυχή της δωρεάν δημόσιας συγκοινωνίας -προσέγγιση κατοίκων χαμηλού εισοδήματος που μπορεί να δυσκολεύονται να μετακινηθούν στις πόλεις τους- ήταν το κίνητρο για πολλά νεότερα πιλοτικά προγράμματα, συμπεριλαμβανομένου αυτού που θεσπίστηκε στη Βοστώνη από την προηγούμενη δήμαρχο. «Σκεφτείτε ποιος χρησιμοποιεί τα λεωφορεία μας: είναι κατα πλειοψηφία μαύροι πολιτες και άνθρωποι που ζουν σε κοινότητες όπου υπάρχει βαθιά συγκέντρωση φτώχειας», είπε η Janey στους New York Times το 2020, όταν ήταν πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου της Βοστώνης.
Αυτή η ίδια πτυχή μπορεί να είναι μέρος αυτού που παρακίνησε την Wu να επεκτείνει το δίκτυο των γραμμών λεωφορείων με δωρεάν εισιτήρια. Στις γραμμές που πρότεινε, περισσότερο από το 59% των επιβατών ήταν χαμηλού εισοδήματος και περισσότερο από το 96% έγχρωμοι, σύμφωνα με μια έκθεση του 2019. Σε μια μελέτη που αξιολογούσε το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα δωρεάν λεωφορείων, η εξοικονόμηση ναύλων επιβατών υπολογίστηκε σε 1,01 εκατ. δολ. ετησίως, «επικεντρωμένη στα νοικοκυριά με το χαμηλότερο εισόδημα της Βοστώνης».
Υπήρχαν επίσης κοινωνικά οφέλη, όπως η μείωση της μοναξιάς και της κατάθλιψης λόγω της αύξησης της επικοινωνίας μεταξύ των ηλικιωμένων, των ατόμων με αναπηρία και των οικογενειών με χαμηλότερο εισόδημα (το πρόγραμμα εξάλειψε επίσης σχεδόν 2.800 καθημερινές βόλτες με αυτοκίνητο). Για να θέσουμε αυτό το 1,01 εκατ. δολ. στο γενικό πλαίσιο, η MBTA – η οποία είναι υπεύθυνη για τις δημόσιες συγκοινωνίες στην ευρύτερη περιοχή της Βοστώνης, προέβλεπε να εισπράξει έσοδα 200 εκατ. δολ. από ναύλους το οικονομικό έτος 2022, την ίδια χρονιά που ενέκρινε έναν προκαταρκτικό προϋπολογισμό 2,35 δισ. δολ.
Για την δήμαρχο Wu, η δωρεάν δημόσια συγκοινωνία μπορεί να συμβάλει στη μείωση της χρήσης αυτοκινήτου – αν και υπάρχουν άλλα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι πόλεις σε συνδυασμό, όπως η τιμολόγηση της κυκλοφοριακής συμφόρησης ή οι ζώνες χαμηλών εκπομπών ρύπων. Το ότι απευθύνεται στο αίσθημα δικαίου μπορεί να είναι ακόμη πιο σημαντικό, ειδικά καθώς η πόλη προσπαθεί να ανακάμψει από τις οικονομικές επιπτώσεις του κορονοϊού. «Η κατάργηση της είσπραξης ναύλων στα δρομολόγια των λεωφορείων θα επιταχύνει την εξυπηρέτηση, θα μειώσει τις φυλετικές ανισότητες στην πρόσβαση στη συγκοινωνία, θα εξυπηρετήσει τους κλιματικούς μας στόχους και θα προωθήσει την οικονομική δικαιοσύνη», δήλωσε η Wu. «Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή οικονομικής, κοινωνικής και συναισθηματικής ανάκαμψης, πρέπει να κάνουμε κάθε βήμα για να ενισχύσουμε τη φυλετική ισότητα, να εξαλείψουμε τα εμπόδια στις ευκαιρίες για ολους και να επενδύσουμε σε προσβάσιμες, δίκαιες, αξιόπιστες υπηρεσίες σε κάθε κοινότητα», κατέληξε.
Πηγη: Fast Company
