Σύνταξη-Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Ένας από τους πιο παραπλανητικούς στην τρέχουσα πραγματικότητα είναι ο όρος «δεύτερο κύμα». Κατ’ αρχάς ο παγκόσμιος αριθμός των νέων κρουσμάτων κορωνοΐού δεν έχει σταματήσει να αυξάνεται. Σταθεροποιήθηκε δύο φορές από τον Μάρτιο, πρώτα σε περίπου 80.000 καθημερινά νέα κρούσματα, στα τέλη της άνοιξης και μετά στις περίπου 250.000 στα τέλη του καλοκαιριού.
Αυτοί οι αριθμοί κρύβουν όμως μια σειρά από τοπικές ιδιαιτερότητες. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Ινδία και η Ινδονησία, οι αριθμοί αυξήθηκαν σχεδόν γραμμικά, ενώ σε άλλες, συμπεριλαμβανομένων της Βραζιλίας, της Σουηδίας και της Ρωσίας, παρουσίασαν πλατό και μετά ελαφρά πτώση. Οι ΗΠΑ ακολούθησαν την παγκόσμια τάση δύο ανόδων και δύο πλατό. Μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία φαίνεται να ακολουθούν ένα πραγματικό μοτίβο δύο κυμάτων.
Παρ΄ όλα αυτά, ο κόσμος έχει φτάσει σίγουρα σε μια «δεύτερη φάση» της πανδημίας. Η εξάπλωση του ιού μπορεί να είναι άνιση -και μπορεί να παραμείνει έτσι-, όμως η ανθρωπότητα είχε πλέον περισσότερο από μισό χρόνο για να συνηθίσει τον κορωνοϊό. Και όπως περιγράφουν οι συντάκτες του New Statesman σε αναφορές από όλο τον κόσμο, η ίδια για όλους πραγματικότητα έχει σφυρηλατήσει μια σειρά κοινών εμπειριών σε πολύ διαφορετικές κοινωνίες.
Μεγάλο μέρος του κόσμου βρίσκεται στην παράξενη φάση μεταξύ του σοκ των πρώτων μηνών της πανδημίας και της διακοπής των γνωστών συνηθειών (των προηγούμενων εποχών). Ένα είδος κανονικότητας έχει επιστρέψει. Τα αυστηρά lockdowns της πρώιμης κρίσης έχουν αρθεί σε μεγάλο βαθμό, τα γραφεία και τα καταστήματα έχουν ανοίξει ξανά και οι οικογένειες και οι φίλοι έχουν επανενωθεί. Ωστόσο αυτό που θεωρείται σήμερα καθημερινή ζωή απέχει πολύ από την κανονικότητα που ξέραμε: πρόσωπα πίσω από μάσκες, συναυλίες και πολιτικές συγκεντρώσεις που ακυρώνονται ή περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό, μια άνευ προηγουμένου οικονομική επιβράδυνση, αίθουσες διδασκαλίας και αίθουσες διαλέξεων που ξανανοίγουν ως σιωπηλές, διαχωρισμένες εκδοχές του πρώην εαυτού τους.
Ο φόβος της συνύπαρξης με τον ιό έχει σταδιακά υποχωρήσει και έχει αντικατασταθεί από τις συνέπειες των περιορισμών που επιβλήθηκαν. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι άνθρωποι αισθάνονται άρρωστοι από τον περιορισμό, τη μοναξιά και την παραβίαση της ατομικής ελευθερίας. Όμως οι περισσότεροι απαιτούν την επιστροφή στην ομαλότητα λόγω υπαρξιακής και οικονομικής ανάγκης, επειδή το βάρος των παρατεταμένων lockdowns έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα όσα μπορούν να επωμιστούν άτομα και κυβερνήσεις. Τα κυβερνητικά προγράμματα στήριξης εργασίας δεν μπορούν να συνεχιστούν επ’ αόριστον. Η κυβερνητική υποστήριξη για όσους δεν μπορούσαν να εργαστούν στο Νότιο Ημισφαίριο ήταν ελάχιστη ή ανύπαρκτη από την αρχή και δεν έκανε απολύτως τίποτα για το 60% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού (περίπου 2 δισεκατομμύρια άτομα) που εργάζεται στην άτυπη οικονομία.
Σε χώρες όπου οι αριθμοί των κρουσμάτων αυξάνονται πάλι ή συνεχίζουν να αυξάνονται, οι κυβερνήσεις επιδιώκουν πιο περιορισμένα lockdowns από αυτά που επιβλήθηκαν την άνοιξη: ιεράρχηση απαγορεύσεων σε μεγάλες συγκεντρώσεις, προστασία για τους ευάλωτους και εκτεταμένη χρήση tests προκειμένου να επιτευχθεί ένα υψηλότερο επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό φαίνεται μέχρι στιγμής να λειτουργεί. Σε ορισμένες χώρες το ποσοστό θνησιμότητας έχει μειωθεί και το καθημερινό παγκόσμιο ποσοστό θανάτων παραμένει, σε μεγάλο βαθμό, στο εύρος των 3.000-6.000 από την άνοιξη και μετά.
Ωστόσο, η πίεση για ένα εμβόλιο είναι έντονη και οι κυβερνήσεις σπεύδουν να διασφαλίσουν τα σημαντικά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη της άμεσης διάθεσης ενός εμβολίου. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ήδη παρουσιάσει ένα αμφίβολο αποτελεσματικό εμβόλιο. Υπάρχουν εικασίες ότι ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να προσπαθήσει να μετατρέψει την προεκλογική εκστρατεία του στις ΗΠΑ με μια «έκπληξη του Οκτωβρίου», υποσχόμενος ένα επικείμενο εμβόλιο και μια επακόλουθη επιστροφή στην κανονικότητα.
Υπάρχει όμως ένα κοινό χαρακτηριστικό αυτής της δεύτερης φάσης που είναι πιο διαδεδομένο από τα άλλα. Σε όλο τον κόσμο, σε κάθε είδος κοινωνίας, η πανδημία έχει αποκαλύψει τους πιο αδύναμους δεσμούς. Ο κορωνοϊός αποκάλυψε πράγματα που κάποια ισχυρά πολιτικά στελέχη δεν θα ήθελαν να συζητήσουν. Στη Βραζιλία, έδειξε μια κατάσταση ανισότητας και πολιτικής δυσλειτουργίας. Στην Ινδία, τα τρωτά σημεία των εκατομμυρίων εσωτερικών μεταναστών εργαζομένων της χώρας, στον Λίβανο το χειρότερο πρόσωπο της ενδημικής διαφθοράς της χώρας.
Η πανδημία κατέδειξε επίσης την παρανοϊκή αδιαφάνεια της κινεζικής κυβέρνησης και την εξάρτηση οικονομιών, όπως της Νιγηρίας, από τα (αυτή την εποχή) φθηνά προϊόντα όπως το πετρέλαιο. Στις ΗΠΑ έχει εκθέσει φυλετικές διαφορές και συγκρούσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ξεδίπλωσε την αδυναμία του κράτους. Ακόμα και μεταξύ των παγκόσμιων πρωταθλητών δημόσιας υγείας εμφανίστηκαν αδυναμίες. Η Γερμανία μείωσε τις μολύνσεις, αλλά τα τοπικά κρούσματα στα σφαγεία αποκάλυψαν την άσχημη πλευρά της βιομηχανίας φθηνών κρεάτων. Στην υποδειγματική Σιγκαπούρη, η προσοχή επικεντρώθηκε στις άθλιες συνθήκες ζωής των μεταναστών εργατών της. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ζήσαμε ένα καλοκαίρι αναταραχών: άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, από τη Μινεάπολη έως τη Μπραζίλια, και τη Βηρυτό έως το Μίνσκ, διαδήλωσαν στους δρόμους, καθώς οι κοινωνίες δοκιμάστηκαν και βρέθηκαν απροετοίμαστες.
Αυτό το μοτίβο κυριάρχησε όχι μόνο εντός των χωρών αλλά και μεταξύ τους. Ο κορωνοϊός επέστησε την προσοχή στους πιο αδύναμους κρίκους του διεθνούς συστήματος. Στο επίκεντρο βρίσκονται στρατόπεδα προσφύγων και ζώνες πολέμου, περιοχές με καταστροφές λόγω κλιματικής αλλαγής και κράτη σε κατάρρευση. Επιπρόσθετα, ο ιός έχει αποκαλύψει τις ανεπάρκειες μιας παγκόσμιας τάξης που στερείται ισχυρών πολυμερών θεσμών που απαιτούνται για την αντιμετώπιση τέτοιων παγκόσμιων κρίσεων.
Στις 9 Σεπτεμβρίου ο επικεφαλής της ανθρωπιστικής βοήθειας του ΟΗΕ Mark Lowcock ανέφερε: «Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, οι πιο αδύναμες, πιο ευάλωτες και πληγείσες από συγκρούσεις χώρες θα είναι αυτές που θα επηρεαστούν περισσότερο από τον κορωνοϊό». Ο Lowcock προειδοποίησε επίσης ότι οι πρώτοι λιμοί της εποχής του κορωνοϊού θα μπορούσαν σύντομα να εμφανιστούν στην Υεμένη, το Νότιο Σουδάν, τη βορειοανατολική Νιγηρία και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Στον βαθμό που ο ιός λειτουργεί ως προάγγελος των καταστροφικών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής που έχουμε μπροστά μας, θα πρέπει να τρομοκρατηθούμε.
Η εικόνα σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ότι οι πλούσιοι και οι τυχεροί προστατεύονται στους περιφραγμένους κήπους τους, κλειδώνοντας διπλά τις πόρτες προτού ασχοληθούν με εκείνους που βρίσκονται απ´ έξω. Ο μεγάλος φόβος των εμπειρογνωμόνων είναι ότι αυτό θα ισχύσει και για το εμβόλιο. Οι πλούσιες κυβερνήσεις, με τις συμφωνίες τους με φαρμακευτικές εταιρείες, θα δώσουν προτεραιότητα στην επιστροφή των δικών τους πληθυσμών στη κανονικότητα πριν προσφέρουν εμβόλια στα μέρη του κόσμου που τα χρειάζονται περισσότερο.
Και αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα με την ορολογία ενός «δεύτερου κύματος». Η εμμονή για τον ακριβή αριθμό θυμάτων της πανδημίας, λοιμώξεις και θανάτους δεν καταγράφει τα αποτελέσματά της. Κάθε δείκτης υποδηλώνει ότι μεγάλο μέρος της ζημιάς που προκαλεί ο κορωνοϊός θα είναι έμμεσο: η οικονομική ύφεση, οι προτεραιότητες που έχει μετατοπίσει, οι συμπεριφορές που αλλάζει. Νέα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από τη Social Progress Imperative, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, δείχνουν ότι η πανδημία θα μπορούσε να αναστείλει την πρόοδο προς τους στόχους της αειφόρου ανάπτυξης του ΟΗΕ (που περιλαμβάνουν την εξάλειψη της φτώχειας, τη βελτίωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση και τη δράση για την αλλαγή του κλίματος) κατά μία ολόκληρη δεκαετία. Οι επισημάνσεις αυτές δημοσιοποιούνται καθώς πλησιάζει η εξ αποστάσεως ετήσια Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Εάν αυτές οι αλήθειες δεν χρησιμεύσουν ως εκκωφαντική προειδοποίηση για την παγκόσμια κοινότητα, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι θα μπορούσε.
Πηγή: New Statesman
