Σύνταξη-Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Είναι πιθανό ότι ο κορωνοϊός δεν πρόκειται να φύγει ποτέ. Με τον καιρό, οι άνθρωποι θα συνηθίσουν να ζουν παράλληλα με τον ιό. Μετά από μήνες άγνοιας για το πως θα τελειώσει η πανδημία, έχουμε τώρα μερικές απαντήσεις. Τα εμβόλια που ήρθαν (ακόμα πιο γρήγορα από ότι υπολογιζόταν) και λειτουργούν ακόμη καλύτερα από το αναμενόμενο, είναι το φως στο τέλος αυτής της πολύ σκοτεινής, μακράς σήραγγας – η αρχή του τέλους είναι ορατή.
Αλλά ο ιός είναι απίθανο να εξαφανιστεί για πάντα. Η παγκόσμια προσπάθεια για τον εμβολιασμό, όσο το δυνατόν, περισσότερων ανθρώπων θα οδηγήσει σε μια νέα φάση του αγώνα εναντίον του, αλλά υπάρχει μικρή πιθανότητα να καταφέρει του δώσει ένα τελικό χτύπημα νοκ άουτ. Μακροπρόθεσμα, αυτό που ξεκίνησε ως πανδημία μπορεί να γίνει ένα ακόμη παράδειγμα της ανθρωπότητας που μαθαίνει να ζει παράλληλα με έναν θανατηφόρο ιό.
Το τέλος της πανδημίας δεν θα συμβεί ταυτόχρονα για όλους. Ενώ μερικές χώρες υποδέχτηκαν τα εμβόλια με ανοιχτές αγκάλες – στο Ηνωμένο Βασίλειο περισσότερο από το 10% του πληθυσμού έχει λάβει τουλάχιστον μία δόση και στο Ισραήλ κοντά στο 50% – άλλα μέρη του κόσμου έχουν ήδη μείνει πολύ πίσω στον αγώνα προμήθειας των εμβολίων. Υπό το βάρος των θανάτων και των πολλών κρουσμάτων της πανδημίας, οι πιο ανεπτυγμένες χώρες έχουν ήδη ξεκινήσει τον εμβολιασμό.
Σύμφωνα με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το Παγκόσμιο Κέντρο Καινοτομίας Υγείας στο Πανεπιστήμιο Duke στη Βόρεια Καρολίνα, οι χώρες με υψηλό εισόδημα έχουν αγοράσει πάνω από 4,2 δισεκατομμύρια δόσεις, σε σύγκριση με τις χώρες χαμηλού εισοδήματος που έχουν εξασφαλίσει μόλις 270 εκατομμύρια. Μερικά από τα πλουσιότερα έθνη του κόσμου έχουν προπαραγγείλει αρκετά για να προστατεύσουν τους πληθυσμούς τους αρκετές φορές, ενώ ορισμένα άτομα σε χώρες με χαμηλό εισόδημα ίσως χρειαστεί να περιμένουν μέχρι το 2023 ή το 2024 για να εμβολιασθούν.
Προκειμένου να επιτευχθεί η ανοσία της αγέλης σε μια χώρα, εκτιμάται ότι πρέπει να εμβολιαστεί το 60% – 70% του πληθυσμού. Λαμβάνοντας υπόψη τη διπλή δόση που απαιτείται για τα εμβόλια που έχουν εγκριθεί επί του παρόντος (άλλα εμβόλια υπό ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένου αυτού της Johnson & Johnson, θα δοθούν εφάπαξ), υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 11 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων παγκοσμίως.
Πόσος χρόνος θα χρειαστεί μέχρις ότου τεθεί σε εφαρμογή σε κάθε χώρα πρόγραμμα εμβολιασμού; «Πολύς καιρός», λέει ο Toby Peters, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ. Ο Peters είναι ειδικός στην εφοδιαστική αλυσίδα για τη μεταφορά εμβολίων από τον κατασκευαστή στο κοινό, υπό χαμηλές θερμοκρασίες. Αρκετά εμβόλια είναι ευαίσθητα: πρέπει να διατηρούνται σε συγκεκριμένες θερμοκρασίες, συχνά μακριά από το φως – το εμβόλιο της Pfizer/BioNTech, για παράδειγμα, χρειάζεται αποθήκευση στους -70C σε εξειδικευμένους καταψύκτες. Οποιοδήποτε πρόβλημα αυτής της αλυσίδας θα μπορούσε να καταστήσει τα εμβόλια άχρηστα.
Το κύριο ζήτημα είναι ότι πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δεν διαθέτουν αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ή υποδομή για να διατηρήσουν τα εμβόλια σε ψυγεία. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Συμμαχία για Εμβόλια και Ανοσοποίηση (GAVI), μόνο το 10% των εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης στις φτωχότερες χώρες, διαθέτουν αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ σε ορισμένες χώρες, λιγότερο από το 5% των κέντρων υγείας διαθέτουν ψυγεία κατάλληλα για αποθήκευση εμβολίων.
Η COVAX, μια πρωτοβουλία που ανέλαβε ο GAVI, σχεδιάζει να παραδώσει δύο δισεκατομμύρια εμβόλια σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος έως το τέλος του τρέχοντος έτους. Έχει θέσει ως στόχο τον εμβολιασμό του 20% του πληθυσμού σε φτωχές χώρες μέχρι το τέλος του 2021. Αυτό όμως είναι πολύ χαμηλότερο από ότι απαιτείται για την ανοσία της αγέλης. Ίσως, σε ένα ή δύο χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου να έχει ανοσία στον ιό, αλλά οι φτωχότερες χώρες θα μείνουν πίσω.
Η λύση είναι «η συνεργασία των χωρών για τη δημιουργία συστημάτων εφοδιασμού για τη διάθεση των εμβολίων όσο το δυνατόν γρηγορότερα», λέει ο Peters. Μέχρι τότε, ο κορωνοϊός θα παραμένει μεγάλο πρόβλημα σε κάποιες περιοχές. «Η προσέγγιση – εγώ πρώτος – αφήνει τους φτωχότερους και πιο ευάλωτους πληθυσμούς στον κόσμο σε κίνδυνο, αλλά αποτελεί και αυτό – ήττα», δήλωσε ο Tedros Adhanom Ghebreyesus, γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, σε πρόσφατη δημόσια ομιλία του .«Τελικά, αυτές οι ενέργειες θα παρατείνουν την πανδημία, τους περιορισμούς που απαιτούνται για την αντιμετώπισή της και τον ανθρώπινο και οικονομικό πόνο», πρόσθεσε.
Ακόμα κι αν μπορέσουμε να παράσχουμε ένα εμβόλιο σε όλους τους ανθρώπους στον κόσμο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όλοι θα προστατεύονται το ίδιο και για πάντα. Αυτό θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά ο ιός, τι είδους ανοσία θα προσφέρουν τα εμβόλια και πόσο καιρό θα διαρκέσει αυτή η ανοσία .
Οι ιοί μεταλλάσσονται συνεχώς, προκειμένου να αποφύγουν την ανοσία. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της γρίπης, νέα στελέχη του ιού προκύπτουν με τέτοια ταχύτητα που πρέπει να αναπτύσσουμε νέο εμβόλιο για κάθε εποχή γρίπης.
Πρόβλεψη για το πώς ο κορωνοϊός θα αντιδράσει στα εμβόλια μακροπρόθεσμα, είναι δύσκολο να γίνει, αλλά ο Danny Altmann, καθηγητής ανοσολογίας στο Imperial College London, πιστεύει ότι είναι απίθανο ο ιός να εξελιχθεί σε μια μορφή στην οποία τα τρέχοντα εμβόλια μας, θα είναι αναποτελεσματικά. Ο ιός φαίνεται να μεταλλάσσεται με πιο αργό ρυθμό από τον αυτόν της γρίπης. «Είναι αρκετά αργός ιός», λέει ο Altmann.
Είναι πιθανό, επίσης, ο ιός να μην μπορέσει να «ξεγλιστρήσει» καθόλου από τα εμβόλια – τελικά, δεν έχει εμφανιστεί ποτέ κανένα στέλεχος του ιού της ιλαράς που να μπορεί να νικήσει την ανοσία που προκαλείται από το εμβόλιο ιλαράς. Αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 1960 και έκτοτε εξακολουθεί να λειτουργεί εξίσου αποτελεσματικά μέχρι σήμερα.
Παρόλο που νέες παραλλαγές του ιού έχουν αρχίσει να εμφανίζονται σε όλο τον κόσμο, όπως το πιο μεταδοτικό στέλεχος B1.1.7 που βρέθηκε για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο, ή η νεότερη παραλλαγή της Νότιας Αφρικής ή η ακόμη νεότερη παραλλαγή της Βραζιλίας, η έρευνα μέχρι στιγμής δείχνει ότι οι νέες παραλλαγές δεν φαίνεται να εξασθενίζουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων (αν και υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για μία από τις μεταλλάξεις που βρέθηκαν στη Νότια Αφρική και τη Βραζιλία, που ονομάζεται E484K, καθώς φαίνεται ότι μπορεί να τους επιτρέψει να αποφύγουν σε κάποιο βαθμό τα προστατευτικά αντισώματα).
Και τα τρία εμβόλια που έχουν εγκριθεί για χρήση, αναπτύχθηκαν για να στοχεύουν αυτό που ονομάζεται ακίδα πρωτεΐνης του ιού: το μέρος του ιού που του επιτρέπει να προσκολλάται και να εισέρχεται στα κύτταρα – ξενιστές. Τα εμβόλια λειτουργούν προκαλώντας εξουδετερωτικά αντισώματα που προσδένονται σε διαφορετικά μέρη της πρωτεΐνης ακίδας. Οι νέες μεταλλάξεις του ιού δεν φαίνεται να αλλάζουν την ακίδα πρωτεΐνη αρκετά για να εξουδετερώσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Στην πραγματικότητα, η Pfizer ανακοίνωσε πρόσφατα ότι το εμβόλιο της βρέθηκε να είναι αποτελεσματικό έναντι ιού που έφερε μια κοινή μετάλλαξη τόσο στις παραλλαγές του Ηνωμένου Βασιλείου όσο και της Νότιας Αφρικής.
Το αν ο ιός θα εξελιχθεί για να ξεφύγει από τα εμβόλια, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αν θα του επιτραπεί να συνεχίσει να εξαπλώνεται εκτεταμένα – όσο περισσότερο κυκλοφορεί, τόσο περισσότερο μπορεί να μεταλλαχθεί και τόσο πιο επικίνδυνος μπορεί να γίνει. «Νομίζω ότι θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι ο ιός είναι σχεδόν ανεξάρτητος από την κοινωνία», λέει ο Deenan Pillay, καθηγητής ιολογίας στο University College London.
Επίσης, δεν είναι ακόμη γνωστό εάν τα εμβόλια θα είναι σε θέση να σταματήσουν τη μετάδοση του ιού, όπως κάνει το εμβόλιο κατά της ιλαράς. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε να σκεφτούμε τα εμβόλια ως έναν μόνο τρόπο αντιμετώπισης της πανδημίας», λέει ο Pillay. Οι αυστηρές παρεμβάσεις για τη δημόσια υγεία, όπως η χρήση μάσκας προσώπου, οι κοινωνικές αποστάσεις, οι καραντίνες, οι περιορισμοί στα σύνορα και ούτω καθεξής, επιβραδύνουν το ρυθμό με τον οποίο μεταλλάσσεται ο κορωνοϊός, δίνοντας του λιγότερες πιθανότητες αναπαραγωγής μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα.
Μια άλλη σημαντική αλλά, άγνωστη παράμετρος είναι για πόσο καιρό το εμβόλιο θα προστατεύει τους ανθρώπους. «Ίσως χρειαστεί να κάνουμε ενισχυτικές δόσεις για να διατηρήσουμε την ανοσία, κάθε χρόνο ή κάθε άλλο χρόνο, όπως με την γρίπη. Ή μπορεί να παρέχει μακροπρόθεσμη ανοσία, όπως το εμβόλιο της ιλαράς ή της πολιομυελίτιδας, λόγω του γεγονότος ότι αυτοί οι ιοί δεν μεταλλάσσονται τόσο εύκολα όσο ο ιός της γρίπης.
Μπορεί να έχουμε το σενάριο ότι σε 18 μήνες ή περισσότερο, παρακολουθώντας τα επίπεδα αντισωμάτων του πληθυσμού, να διαπιστώσουμε ότι τα επίπεδα έχουν μειωθεί σημαντικά. Σε αυτή την περίπτωση, επιστρέφουμε και επανεκτιμούμε την κατάσταση, για να δούμε αν πρέπει να εφαρμόσουμε πρόγραμμα εμβολιασμού τον επόμενο χρόνο που να στοχεύει μια ελαφρώς διαφορετική παραλλαγή του ιού», λέει ο Altmann. «Αυτό γίνεται κάθε χρόνο με τη γρίπη, όπου το εμβόλιο τροποποιείται ελαφρά ώστε να συμβαδίζει με τις νέες μεταλλάξεις», συμπληρώνει.
«Δεν νομίζω ότι η ανοσία θα διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, με βάση αυτά που ξέρουμε για άλλους κορωνοϊούς», λέει ο Pillay. Υπάρχουν έξι άλλοι κορωνοϊοί που προσβάλλουν τον άνθρωπο, τέσσερις από τους οποίους (HKU1, NL63, OC43 και C229E) βρίσκονται σε κυκλοφορία και πιστεύεται ότι προκαλούν ένα μεγάλο μέρος όλων των κοινών κρυολογημάτων. Οι υπόλοιποι δύο γνωστοί κορωνοϊοί, που προκάλεσαν την επιδημία Sars το 2009 και Mers (Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής) που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2012, ήταν και οι δύο πολύ πιο θανατηφόροι, αλλά δεν είχαν την ίδια ικανότητα να εξαπλωθούν τόσο ευρέως. Τα σώματά μας «ξεχνούν» την ανοσία σε μερικούς από αυτούς τους κορωνοϊούς σε περίπου ένα χρόνο, και συνεπώς είναι λογικό να υποθέσουμε ότι θα μπορούσε να συμβεί το ίδιο και με τον Covid-19. «Νομίζω ότι πρέπει να σκεφτούμε πως θα είναι πολύ, πολύ δύσκολο να τον εξαλείψουμε», λέει ο Pillay.
Τα αποτελέσματα μιας νέας μελέτης, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science στις 12 Ιανουαρίου, υποδηλώνουν ότι από τη στιγμή που αρκετά άτομα έχουν αποκτήσει ανοσία στον κορωνοϊό – είτε μέσω εμβολιασμού είτε με φυσική λοίμωξη – ο ιός θα μπορούσε να μην είναι πιο μολυσματικός από το κοινό κρυολόγημα στο μέλλον, με αποτέλεσμα γίνει ο πέμπτος ενδημικός ανθρώπινος κορωνοϊός. Στη μελέτη, οι ερευνητές συνέκριναν τον ιό με τους άλλους κορωνοϊούς και προέβλεψαν ότι θα μοιάζει με αυτούς, αφού μόλις εκτεθεί κανείς σε αυτόν στην παιδική του ηλικία, θα νοσεί μόνον ήπια ή καθόλου στο μέλλον – κάτι σαν το κοινό κρυολόγημα.
Στην περίπτωση εκείνων που έχουν νοσήσει και επέζησαν του κορωνοϊού, η έρευνα δείχνει ότι η ανοσία τους θα μπορούσε να διαρκέσει έως και οκτώ μήνες (αν και έχουν αναφερθεί μερικές περιπτώσεις επαναμόλυνσης). «Όπως και με τους άλλους κορωνοϊούς, φαίνεται ότι η φυσική μόλυνση δεν προκαλεί μακροχρόνια ανοσία, οπότε ακόμη και αν κάποιος έχει μολυνθεί από τον ιό, πρέπει να εμβολιαστεί», λέει ο Altmann – και αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο γιατί η άποψη του να πετύχει κανείς ανοσία της αγέλης μέσω της φυσικής λοίμωξης, παραμένει αμφιλεγόμενη.
«Φαίνεται πολύ πιθανό ότι ο κορωνοϊός θα μετατραπεί σε ενδημικό κορωνοϊό – ένα κανονικό μέρος του τοπίου των αναπνευστικών ιών που κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο», λέει η Rosalind Eggo, μοντελίστρια μολυσματικών ασθενειών στο London School of Health and Tropical Medicine. Μια ενδημική νόσος είναι αυτή που κυκλοφορεί συνεχώς. Άλλες ασθένειες σε ενδημική κατάσταση περιλαμβάνουν την ελονοσία, η οποία συνεχίζει να προκαλεί καταστροφικές επιδημίες σε φτωχότερα μέρη του κόσμου.
Μερικές μολυσματικές ασθένειες, όπως η γρίπη, επελαύνουν κάθε χειμώνα, ενώ άλλες διεισδύουν αθόρυβα στο παρασκήνιο και αναδύονται κάθε τόσο. Ο Altmann προβλέπει ότι ο κορωνοϊός θα βρεθεί κάπου στο μεταξύ. Θα μπορούσε να μειωθεί σε εποχιακά κρούσματα όπως η γρίπη ή μπορεί να γίνει ασυνήθης, ακόμη και σπάνιος.
Δεν θα τον ξεφορτωθούμε, αλλά θα τον ανεχτούμε, σε διάφορους βαθμούς. «Μπορεί να εισέλθουμε σε μια εποχή κατά την οποία, τουλάχιστον έως ότου τεθεί σε εφαρμογή ένα πιο ισχυρό πρόγραμμα μακροχρόνιου εμβολιασμού, κάθε χειμώνα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα χρειαστούν νοσηλεία σε νοσοκομεία ή θα πεθάνουν από τον κορωνοϊό», λέει ο Altmann. Ο κόσμος «θα το αποδεχτεί ως ένα είδος κοινωνικού κόστους», προσθέτει.
«Ακριβώς πόσο μεγάλο θα είναι, ή πόσο συχνά θα προκύπτει, αυτό το κοινωνικό κόστος, θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες», λέει η Eggo «και περιλαμβάνει το πόσο διαρκεί η ανοσία (τόσο από τη νόσο όσο και το εμβόλιο), πόσο επηρεάζεται η μετάδοση από την αλλαγή των εποχών και πώς – και εάν – η γενετική του ιού αλλάζει για να ξεφύγει από την ανοσία της αγέλης», συνεχίζει. «Αυτά τα μεγάλα ερωτήματα θα αντιμετωπιστούν από τους επιστήμονες τους επόμενους μήνες και χρόνια», προσθέτει, «και θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε, να σχεδιάσουμε και να μετριάσουμε τα επόμενα κύματα», καταλήγει.
Η ισπανική γρίπη, η οποία εμφανίστηκε το 1918 και επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο, ήταν ένα από τα χειρότερα κρούσματα ασθένειας στην ιστορία. Μόλυνε 500 εκατομμύρια ανθρώπους και σκότωσε 50 -100 εκατομμύρια – ή 5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η πανδημία έληξε μόνο όταν αρκετοί από αυτούς που ανέκαμψαν ανέπτυξαν ανοσία. Έκτοτε, υπήρξαν άλλες πανδημίες γρίπης, αν και καμία δεν ήταν τόσο καταστροφική. Το 1968, ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν από τη γρίπη του Χόνγκ Κόνγκ. Το 2009, εμφανίστηκε ένα νέο στέλεχος του ιού H1N1, γνωστό ως γρίπη των χοίρων, το οποίο οδήγησε σε πανδημία.
Η κληρονομιά αυτών των εστιών παραμένει μέχρι σήμερα. Οι απόγονοι αυτών των στελεχών μεταμορφώθηκαν σε ένα εποχιακό στέλεχος γρίπης, το οποίο επανέρχεται, χρόνο με το χρόνο. Ο κορωνοϊός θα μπορούσε να συμπεριληφθεί σε αυτά τα στελέχη, κάποια μέρα.
Πηγή: Wired
