Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν αποδεκατίσει τις καλλιέργειες και τα εισοδήματα στη βόρεια Ινδία. Για να κατευνάσουν το άγχος τους, οι εργάτες γης στρέφονται στον καπνό και το αλκοόλ.
Η Kamal Sonavane ήξερε ότι θα λιποθυμούσε αν μασούσε καπνό άλλη μια φορά. Ήταν ένα καυτό απόγευμα του Απριλίου εν μέσω ενός άγριου καύσωνa της Ινδίας και – χωρίς δουλειά όπως ήταν – η αγρότισσα είχε ήδη μασήσει καπνό πέντε φορές εκείνη την ημέρα. «Ακόμη και ένα εθισμένο άτομο αποφεύγει να το κάνει αυτό σε υπερβολική ζέστη γιατί υπάρχει κίνδυνος λιποθυμίας», λέει η ίδια.
Ωστόσο, η Sonavane επανέλαβε το γνωστό τελετουργικό, προσθέτοντας το σβησμένο λάιμ στα φύλλα καπνού και μετά βάζοντας το μείγμα στο στόμα της. «Θα είχα καταρρεύσει ούτως ή άλλως, είτε λόγω του καύσωνα είτε λόγω του αυξανόμενου άγχους», λέει, καθισμένη στο (δυο δωματίων) σπίτι της στο Bhadole, στην ινδική πολιτεία Μαχαράστρα. Ανήσυχη για την έλλειψη εργασίας και χρημάτων και την υπερβολική ζέστη, στράφηκε για άλλη μια φορά στον καπνό.
Η κλιματική αλλαγή δυσχεραίνει τη γεωργία στη Μαχαράστρα. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει τους μεροκαματιάρηδες, οι οποίοι προσλαμβάνονται όταν χρειάζεται βοήθεια για γεωργικές εργασίες. «Κάθε λίγους μήνες, οι αγρότες αναφέρουν απώλειες που προκαλούνται από κύματα καύσωνα ή πλημμύρες», λέει η εργαζόμενη στον τομέα της υγείας της κοινοτητας Shubhangi Patil, η οποία εξυπηρετεί την περιοχή Kolhapur όπου ζει η Sonavane. Όταν οι καλλιέργειες αποτυγχάνουν, τα έσοδα γίνονται πιο επισφαλή και οι αγρότες «καταφεύγουν στη χρήση ουσιών για να ξεχάσουν τα προβλήματά τους», λέει η Patil. Είναι ένα ζήτημα που κυριαρχεί σε όλη την περιοχή.
Είναι επίσης ένα φαινόμενο που δεν περιορίζεται στην Ινδία – ή μόνο σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Έρευνα από άλλες περιοχές έχει βρει ομάδες που ανταποκρίνονται στις πιέσεις της κλιματικής αλλαγής αυξάνοντας την κατανάλωση αλκοόλ και άλλων ουσιών, με δυνητικά επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία τους.
Ακτήμονας εργάτρια στα 60 της, η Sonavane εργάζεται στα χωράφια της Kolhapur για περισσότερα από 25 χρόνια. Μια δεκαετία νωρίτερα, λέει, δεν μασούσε καπνό. «Το περιφρονούσα», δηλώνει. «Σήμερα δεν μπορώ να μείνω ούτε λίγες ώρες χωρίς αυτό».
Ο καιρός, άρχισε να χειροτερεύει στη δυτική Μαχαράστρα το 2019. «Αυτή η περιοχή έχει δει δύο πλημμύρες, αφόρητη ζέστη, αδιάκοπες βροχοπτώσεις, χαλαζοθύελλες και ξηρασία» – όλα τα τελευταία τρία χρόνια, λέει η Sonavane. Οι αγρότες αντιμετώπισαν τεράστιες απώλειες: 36 εκατομμύρια εκτάρια ζαχαροκάλαμου, κρεμμυδιών, ρυζιού και άλλων καλλιεργειών χάθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια, σύμφωνα με το τμήμα γεωργίας της Μαχαράστρα. «Οι εργαζόμενοι στα αγροκτήματα δυσκολεύονται επί του παρόντος να δουλέψουν ακόμη και οκτώ ημέρες το μήνα επειδή οι ζημιές στις καλλιέργειες είναι τόσο συχνές», προσθέτει η Sonavane. Χωρίς πόρους για να αντιμετωπίσει το άγχος της έλλειψης εργασίας, η Sonavane βρήκε τη λύση να καταπραΰνει το άγχος της με καπνό, που κοστίζει μόλις 10 ρουπίες (0,12 δολ) το πακέτο. Όπως τα τσιγάρα και τα ατμίσματα, ο καπνός για μάσημα περιέχει νικοτίνη, ένα διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι χρήστες λένε ότι ανεβάζει τη διάθεσή τους, βελτιώνει τη συγκέντρωση και ανακουφίζει από τον θυμό, την ένταση και το άγχος. «Απενεργοποιούν τη θλίψη και την αρνητικότητα για λίγο», λέει ο κλινικός ψυχολόγος Shalmali Ranmale Kakade, αναφερόμενος στον καπνό και άλλες ουσίες, όπως το αλκοόλ.
Όμως η νικοτίνη είναι επίσης εξαιρετικά εθιστική και στους βαρείς χρήστες καπνού, αυτά τα θετικά αποτελέσματα μπορεί απλώς να είναι οι συνέπειες της πρόληψης των συμπτωμάτων στέρησης. Το επανειλημμένο μάσημα καπνού προκαλεί επίσης πολλούς τύπους καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων αυτών του στόματος, του οισοφάγου, του στομάχου και της ουροδόχου κύστης.
Η Sonavane έχει συνηθίσει τόσο πολύ να χρησιμοποιεί καπνό που πλέον έχει καθορισμένες ώρες μέσα στην ημέρα για να το κάνει. Όταν όμως είναι ιδιαίτερα αγχωμένη, τον μασάει πιο συχνά. «Αφού το δοκιμάσουν μερικές φορές, οι άνθρωποι αρχίζουν να συνδέουν το ποτό, τον καπνό ή οποιαδήποτε μορφή κατάχρησης με ανακούφιση, η οποία τελικά γίνεται βρόχος», λέει ο Ranmale Kakade. Η εργαζόμενη στον τομέα της υγείας Patil λέει ότι έχει δει ανθρώπους να χρησιμοποιούν ουσίες για να διαχειριστούν το κλιματικό στρες σε τουλάχιστον 200 χωριά στην περιφέρειά της.
Η κλιματική κρίση έχει πολλούς τρόπους να ωθήσει τους ανθρώπους στη χρήση ουσιών που αλλάζουν τη διάθεση. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Perspectives on Psychological Science σημειώνει ότι οι άνθρωποι μπορεί να ανησυχούν για την ίδια την κλιματική αλλαγή ή να αισθάνονται άγχος για την αποσταθεροποιητική επίδραση που μπορεί να έχει οικονομικά και κοινωνικά. Οι αλλαγές στον καιρό – ιδίως πολλές μέρες υπερβολικής ζέστης – μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων, οδηγώντας τους στην αυτοθεραπεία με ουσίες στις οποίες μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση. Ένα μεταβαλλόμενο κλίμα έχει επίσης τη δύναμη να αλλάξει τα καθιερωμένα πρότυπα συμπεριφοράς των ανθρώπων, τα οποία θα μπορούσαν να επιτρέψουν το σχηματισμό νέων, ανθυγιεινών συνηθειών.
Όμως η Ινδία δεν είναι η μόνη χώρα όπου συμβαίνει αυτό. Το 2019 και το 2020, η Αυστραλία βίωσε σοβαρές πυρκαγιές που έκαψαν 190 εκατομμύρια στρέμματα γης και πάνω από 3.000 σπίτια, σκοτώνοντας περισσότερα από 56.000 ζώα. Μια εργασία που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος, η οποία αξιολόγησε την ψυχική υγεία 746 Αυστραλών ηλικίας 16-25 ετών, βρήκε «περισσότερες περιπτώσεις κατάθλιψης, άγχους, στρες, συμπτωμάτων διαταραχής προσαρμογής, κατάχρησης ουσιών και ανησυχίας για την κλιματική αλλαγή», ακόμη και μεταξύ των συμμετεχόντων που δεν εκτέθηκαν άμεσα στις πυρκαγιές.
Μια άλλη εργασία που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο στο Journal of Environment Management βρήκε μια σχέση μεταξύ των κυμάτων καύσωνα και φθίνουσας ψυχικής υγείας, και της κατανάλωσης αλκοόλ σε Κινέζους, ηλικίας 50 ετών και άνω. Εξετάζοντας ένα δείγμα του πληθυσμού της Κίνας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η υπερβολική ζέστη οδήγησε σε συχνότερη κατανάλωση αλκοόλ, με τους ανθρώπους να μειώνουν τις θετικές συμπεριφορές, όπως η άσκηση. Όμως η συνολική έκταση της κατάχρησης ουσιών που σχετίζεται με το κλίμα παγκοσμίως είναι επί του παρόντος άγνωστη, γιατί περιορίζεται από τον σχετικά μικρό όγκο έρευνας που έχει γίνει για το θέμα.
Μόλις περάσει ένα κύμα αναστάτωσης του κλίματος, οι συμπεριφορές των ανθρώπων δεν επανέρχονται απαραίτητα στο πώς ήταν πριν. «Η έκθεση σε στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με το κλίμα – όπως καταιγίδες, πλημμύρες, πυρκαγιές και ξηρασίες – μπορεί να οδηγήσει σε σωματική και ψυχολογική δυσφορία που συχνά επιμένει για μήνες μετά το συμβάν», λέει ο Francis Vergunst, αναπληρωτής καθηγητής ψυχοκοινωνικών δυσκολιών στο Πανεπιστήμιο του Όσλο και συν-συγγραφέας της εφημερίδας Perspectives.
Ο Balaso Thorwat, που είναι στα 70 του, ζεί στο Khochi, ένα χωριό στο Kolhapur. Τα τελευταία χρόνια το χωριό εχει πλημμυρίσει συχνά. Μετά την απώλεια λαχανικών αξίας 350 δολαρίων, λόγω πλημμύρας το 2019 και 40.000 κιλών ζαχαροκάλαμου αξίας άνω των 1.400 δολαρίων το 2021, ο Thorwat ήταν σε κατάσταση απελπισίας. «Δεν μπορούσα να κοιμηθώ από το άγχος του πως θα τα καταφέρω», λέει.
Ο Thorwat πήγε στον κοντινό δημόσιο γιατρό, ο οποίος του πρόσφερε μόνο τις πιο βασικές συμβουλές: «Μην αγχώνεσαι κλπ». Χωρίς κανέναν να μιλήσει για τα προβλήματά του, ήταν πιο εύκολο γι ‘αυτόν να στραφεί στο ποτό της χώρας – ένα είδος τοπικού οινοπνεύματος που πωλείται ανεπίσημα και παρασκευάζεται από ζυμωμένη μελάσα ζαχαροκάλαμου, η οποία στη συνέχεια αποστάζεται. «Όποτε αισθάνομαι άγχος, πίνω αυτό το ποτό. Τουλάχιστον μπορώ να κοιμηθώ μετά» λέει. Όταν ρωτήθηκε πόσο συχνά αγχώνεται, απάντησε: «Καθημερινά». Όταν το αλκοόλ έπαψε να βοηθά, άρχισε να μασάει και καπνό.
«Ακόμη και έφηβοι φαίνεται τώρα να καταφεύγουν σε κατάχρηση ουσιών», λέει η Shubhangi Kamble, εργαζόμενη στον τομέα της υγείας από το Arjunwad, ένα άλλο χωριό που έχει πληγεί από τις πλημμύρες, σημειώνοντας ότι κατα τη γνώμη της, το θέμα έχει γίνει πολύ πιο εμφανές τα τελευταία τρία χρόνια. Αφού μίλησε σε πάνω από εκατό ανθρώπους από χωριά που επλήγησαν από την ξηρασία και τις πλημμύρες, η Kamble εντόπισε ένα μοτίβο: «Υπάρχει πολύ άγχος επειδή οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να καταλάβουν πώς θα συνεχίσει να μεταβάλλεται το κλίμα».
Κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2022, η Ινδία αντιμετώπισε κλιματικές καταστροφές εννιά στις 10 ημέρες. Μια έρευνα που παρουσιαστηκε τον Απρίλιο του τρέχοντος έτους διαπίστωσε ότι περισσότερο από το 90% του πληθυσμού της Ινδίας – πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι – είναι τώρα ευάλωτο στις δυσμενείς επιπτώσεις των κυμάτων καύσωνα. Όμως, ενώ ο αντίκτυπος των κλιματικών καταστροφών είναι μεγάλος και συνεχίζει να αυξάνεται, η ικανότητα της χώρας να βοηθήσει όσους οδηγούνται στον εθισμό είναι ανεπαρκής. Μια κυβερνητική έκθεση του 2019 αναγνώρισε ότι «η εμβέλεια των εθνικών προγραμμάτων για τη θεραπεία των διαταραχών χρήσης ουσιών είναι κατάφωρα ανεπαρκής».
Η Ινδία επίσης δεν έχει αρκετούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Για τα 833 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν σε αγροτικές περιοχές, η χώρα έχει μόλις 1.224 υποπεριφερειακά και 764 περιφερειακά νοσοκομεία. Τα τελευταία στατιστικά στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δείχνουν ότι ανά εκατομμύριο ανθρώπους, η Ινδία έχει μόνο τρεις ψυχιάτρους που εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας και λιγότερους από έναν ψυχολόγους. Όταν η Sonavane ένιωθε το έντονο στρες του καύσωνα τον Απρίλιο, λέει ότι δεν ήταν σε θέση να λάβει καμία βοήθεια ή συμβουλή. Αυτό ήταν το ίδιο για πολλούς άλλους αγρότες που επλήγησαν από το κύμα καύσωνα, λένε οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας.
Για να αντιμετωπιστεί και να προληφθεί, η κατάχρηση ουσιών που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή πρέπει να αναγνωριστεί καλύτερα – για αυτό απαιτούνται σαφείς αποδείξεις για την ύπαρξη και το μέγεθος του προβλήματος. Στην Ινδία και αλλού, υπάρχει έλλειψη δεδομένων της άμεσης σχέσης μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της κατάχρησης ουσιών – αλλά αυτό θα μπορούσε να διορθωθεί. «Εξετάστε τα δεδομένα εισαγωγών στο νοσοκομείο για προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα σοβαρό καιρικό συμβάν», προτείνει ο Vergunst. «Μια άλλη επιλογή είναι η χρήση δεδομένων ερευνών για την παρακολούθηση των προτύπων χρήσης ουσιών παράλληλα με τους στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με το κλίμα, όπως τα κύματα καύσωνα ή οι πλημμύρες».
Έως ότου γίνουν αυτές οι προσπάθειες, η κατάχρηση ουσιών που σχετίζεται με το κλίμα θα συνεχιστεί ως πρόβλημα υγείας που δεν αναφέρεται και αντιμετωπίζεται ανεπαρκώς. Οι Sonavane και Thorwat γνωρίζουν τους κινδύνους για την υγεία από την έντονη χρήση ουσιών όπως το αλκοόλ και ο καπνός. Όμως το άγχος που αντιμετωπίζουν υπερτερεί αυτών των ανησυχιών. «Έχω περάσει όλη μου τη ζωή δουλεύοντας τη γη» , λέει η Sonavane. «Το άγχος θα φύγει μόνο αφού πεθάνω προσπαθώντας να βρω δουλειά σε αυτό το χώμα».
Πηγή: Wired
