«Ό,τι είσαι στη ζωγραφική σου,
είσαι και στη ζωή σου»
Δημήτρης Μυτταράς
Το παιδικό σχέδιο χαρακτηρίζεται από μια διαδικασία εξέλιξης τόσο νευρολογικής όσο και ψυχικής. Από το στάδιο του μουτζουρώματος και την εγωκεντρική θεώρηση του εαυτού στα 2 με 3 πρώτα χρόνια της ζωής περνά σταδιακά στο συντονισμό χεριού-ματιού, στις μορφές και τα σχήματα στα 3 και στη σχεδίαση από την ηλικία των 4 ετών και μετά. Στην ηλικία των 7 ετών θα παρουσιάσει τα αντικείμενα το ένα δίπλα στο άλλο στο χαρτί και από τα 10 κι έπειτα θα αναπαραστήσει σχέσεις ανάμεσα στα αντικείμενα.
Είναι γεγονός ότι τα παιδιά μιλάνε για τα όσα αισθάνονται μέσα από τις ζωγραφιές τους. Η παιδική ψυχή προβάλλει όσα τη σκιάζουν, την προβληματίζουν, την τραυματίζουν, την κινητοποιούν, τη χαροποιούν μέσα σε χρώματα, σχήματα και μορφές.
Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά σύμβολα μιας τέτοιας αποτύπωσης.
«Μουτζουρώνω άρα υπάρχω»
Ένα βρέφος ερχόμενο σε επαφή με χρώματα θα αφήσει τα αποτυπώματά του σε κάποιο χαρτί με τη μορφή κουκιδών. Αυτός είναι ένας από τους τρόπους να συνειδητοποιήσει και να δηλώσει την παρουσία του. Η δραστηριότητα αυτή θα το ενθουσιάσει και θα αρχίσει να μουτζουρώνει διαγράφοντας αργότερα τους πρώτους του κύκλους, σύμβολο που σηματοδοτεί το συνειρμό και την απεικόνιση της πρώτης γνώριμης εικόνας που είναι το πρόσωπο των οικείων του. Με τον τρόπο αυτό δείχνει ότι αντιλαμβάνεται τον κόσμο που τον περιβάλλει και προσπαθεί έτσι να επικοινωνήσει μαζί του. Το μουτζούρωμα με τη μορφή διακεκομμένων γραμμών, πολλών κουκιδών και γωνιών φανερώνει πολλές φορές μια δυσκολία εξωστρέφειας και προσαρμογής καθώς και αίσθηση άγχους και φόβου. Σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται περισσότερη προσοχή, τρυφερότητα και ασφάλεια από τους γονείς.
Ένα ασφαλές, με καλυμμένες τις ανάγκες του, βρέφος θα σχεδιάσει ξεκινώντας από το κέντρο του χαρτιού επιβάλλοντας με σιγουριά και ασφάλεια το εγώ του, ενώ ένα προσκολλημένο στη μητέρα βρέφος, με φοβία να αναπτυχθεί και να αυτονομηθεί σε επόμενα στάδια της εξέλιξης, θα σχεδιάσει στην αριστερή πλευρά του χαρτιού. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί θα πρέπει και πάλι να ενισχυθεί με αισθήματα ασφάλειας, αγάπης και προστασίας για να μπορέσει να αισθανθεί ικανό να περάσει στα επόμενα στάδια. Η σχεδίαση στη δεξιά πλευρά φανερώνει μια έντονη επιθυμία να μεγαλώσει.
«Οι επιλογές των χρωμάτων»
Όταν χρησιμοποιούνται πολλά χρώματα με μέτρια συχνότητα σε κάθε ζωγραφιά συνήθως δηλώνεται: ηρεμία και ευχαρίστηση με το μπλε και το πράσινο, εξωστρέφεια και δυναμισμός με το κίτρινο, ζωντάνια και ενεργητικότητα με το κόκκινο, προβληματισμός με το μαύρο. Αν κάποιο από τα χρώματα επιλέγεται για το μεγαλύτερο μέρος της σχεδίασης σε μια ζωγραφιά θα πρέπει να αναρωτηθούμε: για φόβο ενούρησης με έντονη χρήση του μπλε, για θυμό, ένταση ή οργή με το κόκκινο, για κακή σχέση με τον πατέρα με το κίτρινο, για φόβο και ανασφάλεια με το μαύρο, για αίσθημα ανεπάρκειας ή θλίψης με το μοβ.
«Πώς αποτυπώνονται οι σχέσεις με τους γονείς»
Γύρω στα 5 που τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται συνειδητά τη θέση τους και το ρόλο τους στην πιο σημαντική γι’ αυτά ομάδα, αυτήν της οικογένειά τους, αρχίζουν να τη σχεδιάζουν. Μια ομάδα από μαμά, μπαμπά και παιδιά σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους, με ήπια χαρακτηριστικά στα πρόσωπά τους και συμμετρικά σώματα που πατούν στο έδαφος (το κάτω μέρος του χαρτιού), με το γονεϊκό ζεύγος σε διπλανή θέση και τα παιδιά σε μικρότερο μέγεθος από αυτό των γονέων δηλώνει συνήθως ευχάριστα συναισθήματα, ασφάλεια, σιγουριά για τη δυναμική της οικογένειας με μέλη που συμβιώνουν ομαλά μεταξύ τους.
Ένα χωρισμένο γονεϊκό ζεύγος και στη μέση τοποθετημένο παιδί μπορεί να φανερώνει οιδιπόδειο σύμπλεγμα, φυσιολογικό ως τα 6, ανάγκη προστασίας και αναζήτηση της προσοχής. Μια οικογένεια με απομακρυσμένο τον πατέρα από το σχέδιο μπορεί να υποδεικνύει αισθήματα συναισθηματικής απόστασης του παιδιού από τον πατέρα. Ένας ήλιος, επίσης, χωρίς ακτίνες μπορεί να σηματοδοτεί ανασφάλεια σε σχέση με τα αισθήματα του πατέρα, τον οποίο ίσως το παιδί αντιλαμβάνεται ως αδιάφορο. Μια μητέρα με πολύ έντονα χαρακτηριστικά (πολύ μακριά και πλούσια μαλλιά, έντονο στόμα, μύτη ή αυτιά) συμβολίζει την αίσθηση μιας αυστηρής, υπερπροστατευτικής ή αμφίθυμης μητέρας στις απαιτήσεις ή διαθέσεις της οποίας το παιδί δυσκολεύται να ανταποκριθεί. Το σχέδιο του παιδιού που απεικονίζει τον εαυτό του, όταν είναι μεγαλύτερο από εκείνο των γονέων φανερώνει συνήθως την ανάγκη ενός παιδιού να αυτονομηθεί, να πάρει πρωτοβουλίες, να μεγαλώσει. Το σχέδιο ενός αδερφού με μουτζουρωμένα ή δυσδιάκριτα τα χαρακτηριστικά του προσώπου υποδηλώνει συνήθως συναισθήματα επιθετικότητας και ζήλιας (φυσιολογική συνήθως όταν το αδερφάκι αποτελεί πρόσφατο μέλος της οικογένειας).
«Τι δηλώνουν τα παιδιά για τον εαυτό τους»
Το σκίτσο ενός παιδιού με ανοιχτά χέρια και πόδια, πατούσες που πατούν στο έδαφος, συμμετρικό σώμα και ήπια χαρακτηριστικά προσώπου συμβολίζει αισθήματα ικανοποίησης, ασφάλειας και υψηλού αυτοσυναισθήματος.
Το σχέδιο ενός παιδιού με μουτζουρωμένα τα στοιχεία του προσώπου του δηλώνει αίσθηση ανεπάρκειας και θλίψης. Η απουσία ματιών δηλώνει έντονο άγχος, η απουσία μύτης ντροπαλότητα, ενώ η απουσία στόματος δυσκολία προσαρμογής. Η έμφαση στο στόμα φανερώνει ανάγκη για αγάπη, στοργή, ασφάλεια ή ακόμα και τροφή. Τα πολύ μακριά πόδια σηματοδοτούν την ανάγκη για αυτονομία.
Ένα σπίτι χωρίς παράθυρα και πόρτα δηλώνει θλίψη και εσωστρέφεια. Η καμινάδα με καπνό υποδηλώνει έντονο άγχος.
Με τη σχεδίαση αυτοκινήτων ένα παιδί δηλώνει συνήθως επιθυμία για αυτονομία, περιέργεια, τάση εξερεύνησης.
Τα αεροπλάνα, τα ελικόπτερα καθώς και τα πουλιά φανερώνουν την τάση του παιδιού για ονειροπόληση, αυξημένη φαντασία και πνευματικότητα.
Το σχέδιο της γάτας φανερώνει δυναμισμό, ζωντάνια αλλά και καλυμμένη επιθετικότητα, ενώ ο σκύλος συμβολίζει καλοσύνη, ειλικρίνεια και συναισθηματική εξάρτηση. Οι τίγρεις, τα λιοντάρια, οι πάνθηρες κτλ. δηλώνουν επιθετικότητα και τάση για αυτονομία.
Ένα δέντρο με σχετικά μεγάλο κορμό, πλούσια και ανοιχτά κλαδιά δίνει την εικόνα ενός ψυχικά υγιούς παιδιού. Έντονες σκιές πάνω στον κορμό σηματοδοτούν άγχος.
Πολύ συχνά, οι γονείς απορρίπτουν τις ζωγραφιές των παιδιών ως “μουτζούρες” ή τα ενθαρρύνουν να “φτιάξουν κάτι πιο ωραίο” ή φτάνουν ακόμα και να συγκρίνουν το σχέδιο του παιδιού με εκείνα των άλλων που “είναι πιο ωραία”. Είναι άσκοπο να πιέζουμε τα παιδιά να κάνουν κάτι άλλο από αυτό που τους βγαίνει αυθόρμητα και να επέμβουμε στον ψυχισμό τους και ακόμα πιο άστοχο να τα πιέζουμε να κάνουν σχέδια που νευρολογικά τους είναι αδύνατο ακόμα να συντονίσουν. Δεν υπάρχει ωραία και άσχημη ζωγραφιά. Κάθε ζωγραφική είναι μοναδική και σημαίνει κάτι το ιδιαίτερο όταν είναι αυθόρμητη και προβάλλει αβίαστα τον εσωτερικό κόσμο. Ο Πικάσο εξάλλου ομολόγησε ότι έπρεπε να φτάσει στα 80 για να μάθει να ζωγραφίζει σαν παιδί!
Ντόρα Αρκουλή
Ψυχολόγος – Παιδαγωγός
