Το αιωνόβιο άλσος της χνοώδους δρυός (Quercus pubescens) στη Καστανιά Κολινδρού Πιερίας είναι στην πραγματικότητα μια… νησίδα ενός κάποτε μεγάλου δρυόδασους.
Η τοπική κοινότητα Καστανιάς Πιερίας, σε υψόμετρο 400 μέτρων, είναι ένα από τα ελάχιστα μέρη της Ελλάδας που μπορεί κανείς ακόμα να συναντήσει και να παρατηρήσει από κοντά τη χνοώδη ποδισκοφόρο δρυ να αναπτύσσεται στο φυσικό της περιβάλλον.
Το υπέροχο σήμερα άλσος δρυός του Αγίου Νικολάου με τις χνοώδεις βελανιδιές αποτελεί ένα καταπληκτικό υπολειμματικό κομμάτι ενός μεγάλου κάποτε δρυοδάσους. Χωροθετείται βόρεια της 13ης επαρχιακής οδού Αιγινίου – Ρυακίων η οποία περνά μέσα από τον οικισμό, από τον αγροτικό δρόμο που τέμνει την επαρχιακή οδό, περικλείεται με καλλιεργήσιμες εκτάσεις ενώ νοτίως της επαρχιακής οδού επεκτείνεται προς το ρέμα του κοιμητηρίου του οικισμού. Είναι ένας χώρος ιδιαίτερου οικολογικού ενδιαφέροντος και ξεχωριστής ομορφιάς, με ωραιότατες βαθύσκιωτες βελανιδιές.
Οι χνοώδεις δρύες του άλσους, υπό μορφή μεμονωμένων δένδρων μεγάλης ηλικίας, είναι αιωνόβιες και μπορούν να φθάνουν σε ύψος ακόμη και τα 25 μέτρα, ενώ η διάμετρός τους αγγίζει και το 1,5 μέτρο. Στο άλσος της Καστανιάς εντοπίζουμε όμως μια εντυπωσιακή μεγάλη, υπεραιωνόβια, βελανιδιά, της οποίας η περίμετρος του κορμού ξεπερνά τα 5 μέτρα!!! Το ύψος του πανέμορφου αυτού δέντρου είναι 25-30 μέτρα, ακόμη κρίνοντας από τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά μπορούμε να προσδιορίσουμε την ηλικία της η οποία ίσως να ξεπερνά και τα 500 χρόνια!!! Είναι ίσως το μεγαλύτερο σε μέγεθος δένδρο της περιοχής μας. Παρά τις εκατονταετίες που κουβαλά στην πλάτη της η βελανιδιά παραμένει ακόμη θαλερή. Η χνοώδης δρυς είναι το πιο μακρόβιο είδος αφού μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 1200 έτη.
Ἡ θέση του άλσους ανταμείβει τον επισκέπτη με την καταπληκτική οπτική σύνθεση στον ανοιχτό ορίζοντα που του ανοίγεται, καθώς μπορεί να δει όλο τον κάμπο της Ημαθίας, τον Θερμαϊκό κόλπο, τα δασοσκεπή Πιέρια Όρη αλλά και τον επιβλητικό Όλυμπο. Δεν είναι τυχαίο που μια τόσο όμορφη τοποθεσία με τις βελανιδιές της αποτελεί τόπο συναντήσεως κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, κάθε Πρωτομαγιά. Οι γιγαντόμορφες βελανιδιές προσφέρουν τον φιλόξενο ίσκιο τους στους επισκέπτες που κάθονται για να ξαποστάσουν καθώς στο άλσος υπάρχει πετρόκτιστη βρύση και πεζούλια για να μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει τον ίσκιο αλλά και να ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό φυσιολάτρη που θα το επισκεφθεί.
Από την επιβλητική κυριαρχία του παρελθόντος στην αφάνεια του σήμερα.
Η χνοώδης δρυς σχημάτιζε παλαιότερα εκτεταμένα δάση, τα οποία συνέβαλαν σημαντικά στην οικονομία των υποορεινών περιοχών. Ο τύπος του οικοτόπου της χνοώδους βελανιδιάς αποτελεί δυστυχώς και το πρόβλημα της μείωσης των δασών της. Η εξάπλωση της χνοώδους βελανιδιάς συμπίπτει με αυτή των περισσότερων ελληνικών οικισμών σε ημιορεινές κυρίως περιοχές, έχοντας υποστεί έντονες ανθρωπογενείς επιδράσεις, που εξακολουθούν να υφίστανται,με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση και την υπολειμματική πλέον παρουσία των βελανιδοδασών αλλά και τη μεγάλη υποβάθμισή τους.
Έτσι η αρχική δασική κάλυψη έχει βαθιά αλλοιωθεί από την ισχυρή ανθρώπινή επιρροή. Οι αλόγιστες υλοτομίες, οι γεωργικές δραστηριότητες και οι αποψιλώσεις (εκχερσώσεις) προκειμένου να εξασφαλιστεί καλλιεργήσιμη γη, σε συνδυασμό με την υπερβόσκηση οδήγησαν στην υποβάθμιση και εξαφάνιση (!) των αρχικών δασών.
Μπορεί η δραστηριότητα της κτηνοτροφίας με την αλόγιστη υπερβόσκηση να οδήγησαν στην υποβάθμιση και εξαφάνιση των δασών της χνοώδους δρυός, ωστόσο μια άλλη κτηνοτροφική δραστηριότητα έσωσε τον άλσος και προσέδωσε το δημόσιο ιδιοκτησιακό καθεστώς στο άλσος καθώς πλήθος φερόμενοι ιδιοκτήτες διεκδικούσαν δικαιώματα κατοχής επί του άλσους αυτού. Η τοποθεσία του άλσους αποτελούσε σημείο όπου στην σκιά των βελανιδιών συγκέντρωναν οι κτηνοτρόφοι τα πρόβατα τους για να τα κουρέψουν κάθε Μάιο.
Το άλσος της Καστανιάς Πιερίας είναι ένα πορτρέτο του χρόνου, ένα φυσικό μνημείο πολλών εκατοντάδων ετών. Τα φυσικά του χαρακτηριστικά το κάνουν αισθητικά ελκυστικό, από τη μία πλευρά, αλλά και αρκετά εύθραυστο, από την άλλη. Για τον λόγο αυτό, μία από τις δράσεις του πολιτιστικού συλλόγου Καστανιάς είναι και η προστασία αλλά και η προσπάθεια για ανόρθωση του άλσους της χνοώδους βελανιδιάς για την διατήρηση ενός κατάλληλου και ελκυστικού τοπίου με σκοπό την υπαίθρια αναψυχή, ειδικά τώρα όπου ο υπόροφός του έχει γεμίσει με μικρά σπερμοφυή δενδρύλλια της χνοώδους βελανιδιάς.
Η χνοώδης βελανιδιά είναι κατάλληλο είδος για αναδασώσεις σε χώρους αναψυχής και χώρους αστικού πρασίνου. Δυστυχώς η βελανιδιά δεν είναι δένδρο «ταχυαυξές», με αποτέλεσμα να μη μεγαλώνει γρήγορά και οι δήμαρχοι να μη την χρησιμοποιούν στις δενδροφυτεύσεις, διότι μέσα σε 5 χρόνια, παλαιά 4, δεν προλαβαίνουν αντί για βελανίδια να μαζεύουν ψήφους (!) όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο συγχωρεμένος Νίκος Μάργαρης, καθηγητής και διευθυντής του «National Geographic» (Ελλάδος).
Η μεγαλύτερη προσπάθεια του διοικητικού συμβουλίου του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστανιάς με τη βοήθεια του Δήμου Πύδνας-Κολινδρού και της Περιφερειακής Ενότητας Πιερίας αλλά και σε συνεργασία με τη Δασική υπηρεσία, είναι να γνωστοποιήσει στο ευρύτερο κοινό την ύπαρξη της υπεραιωνόβιας χνοώδους βελανιδιάς (δρυς).
Δημήτρης Ρουκάς M.Sc. Τεχν. Γεωπόνος Επιστημονικός Συνεργάτης Π. Ε. Πιερίας
