Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Σε μια νέα εγκύκλιο, ο Πάπας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την κλιματική αλλαγή, επιλέγοντας ως ιδιαίτερο στόχο τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Πάπας Φραγκίσκος ντρόπιασε και προκάλεσε τους παγκόσμιους ηγέτες την Τετάρτη να συμφωνήσουν σε δεσμευτικούς στόχους για την επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής πριν να είναι πολύ αργά, προειδοποιώντας ότι η ολοένα και πιο θερμαινόμενη δημιουργία του Θεού φτάνει γρήγορα σε ένα «σημείο χωρίς επιστροφή».
Σε μια επικαιροποίηση της εγκυκλίου – ορόσημο του 2015 για το περιβάλλον, ο Φραγκίσκος προειδοποιεί για την «μη αναστρέψιμη» βλάβη στους ανθρώπους και τον πλανήτη που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη και θρηνεί που για άλλη μια φορά, οι φτωχοί και οι πιο ευάλωτοι του κόσμου πληρώνουν το υψηλότερο τίμημα. «Δεν είμαστε πλέον σε θέση να σταματήσουμε την τεράστια ζημιά που έχουμε προκαλέσει. Μετά βίας έχουμε χρόνο για να αποτρέψουμε ακόμη πιο τραγικές ζημιές», γράφει.
Επέλεξε ως άμεσο στόχο τις Ηνωμένες Πολιτείες, σημειώνοντας ότι οι κατά κεφαλήν εκπομπές των ΗΠΑ είναι δύο φορές υψηλότερες από αυτές της Κίνας και επτά φορές μεγαλύτερες από τον μέσο όρο των φτωχών χωρών. Ενώ οι ατομικές και οι οικιακές προσπάθειες βοηθούν, «μπορούμε να δηλώσουμε ότι μια ευρεία αλλαγή στον ανεύθυνο τρόπο ζωής που συνδέεται με το δυτικό μοντέλο θα είχε σημαντικό μακροπρόθεσμο αντίκτυπο». Αντίγραφα της τελευταίας εγκυκλικής επιστολής του Πάπα Φραγκίσκου για το περιβάλλον «Laudate Deum» κυκλοφόρησαν σε βιβλιοπωλεία της Ρώμης την Τετάρτη, 4 Οκτωβρίου 2023.
Το κείμενο, «Δόξα τω Θεώ», κυκλοφόρησε στη γιορτή του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, του φυσιολάτρη συνονόματου του ποντίφικα και έχει στόχο να παρακινήσει τους διαπραγματευτές να συμφωνήσουν σε δεσμευτικούς κλιματικούς στόχους στον επόμενο γύρο των συνομιλιών του ΟΗΕ στο Ντουμπάι.
Ο Φραγκίσκος στάθηκε σε ένα βασικό και επίμαχο σημείο των διαπραγματεύσεων – εάν οι χώρες θα πρέπει να συμφωνήσουν στη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου – των ορυκτών καυσίμων που προκαλούν την κλιματική αλλαγή. Ο ίδιος το υποστηρίζει αναφανδόν και μάλιστα όσο πιο γρήγορα γίνεται.
Εκφράζει τη λύπη του που «η αναγκαία μετάβαση προς τις καθαρές πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή ενέργεια, και η εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων δεν προχωρά με την απαραίτητη ταχύτητα».
Χρησιμοποιώντας ακριβή επιστημονικά δεδομένα, αιχμηρά διπλωματικά επιχειρήματα σε συνδυασμό με θεολογικούς συλλογισμούς, ο Φραγκίσκος διατύπωσε μια ηθική επιταγή για τον κόσμο να μεταβεί από τα ορυκτά καύσιμα στην καθαρή ενέργεια με μέτρα που είναι «αποτελεσματικά, υποχρεωτικά, άμεσα και υπό αυστηρή παρακολούθηση». Συνεχίζει λέγοντας ότι «αυτό που μας ζητείται δεν είναι τίποτα άλλο από μια ορισμένη ευθύνη για την κληρονομιά που θα αφήσουμε πίσω μας, μόλις φύγουμε από αυτόν τον κόσμο».
Όπως και να έχει, η εγκύκλιος «Praise Be» του Φραγκίσκου το 2015 ήταν μια στιγμή ορόσημο για την Καθολική Εκκλησία. Η πρώτη φορά που ένας Πάπας χρησιμοποίησε ένα από τα πιο έγκυρα διδακτικά του έγγραφα για να αναδιατυπώσει τη συζήτηση για το κλίμα με ηθικούς όρους. Σε αυτό το κείμενο, στο οποίο αναφέρθηκαν κατά καιρούς πρόεδροι, πατριάρχες και πρωθυπουργοί και προκάλεσε ένα κίνημα ακτιβιστών στην εκκλησία, ο Φραγκίσκος ζητούσε μια τολμηρή πολιτιστική επανάσταση που θα διορθώσει ένα «δομικά διεστραμμένο» οικονομικό σύστημα όπου οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται τους φτωχούς, μετατρέποντας τη Γη σε έναν «τεράστιο σωρό βρωμιάς».
Παρόλο που οι εγκύκλιοι προορίζονται να αντέχουν στη δοκιμασία του χρόνου, ο Φραγκίσκος είπε ότι ένιωσε πως ήταν απαραίτητη μια επικαιροποίηση του πρωτότυπου επειδή «οι απαντήσεις μας δεν ήταν επαρκείς, ενώ ο κόσμος στον οποίο ζούμε καταρρέει και μπορεί να πλησιάζει σε οριακό σημείο». Κατακεραύνωσε τους ανθρώπους – συμπεριλαμβανομένων εκείνων στην εκκλησία – που αμφιβάλλουν για την επικρατούσα άποψη της κλιματικής επιστήμης σχετικά με τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που παγιδεύουν θερμότητα, ξεφουσκώνοντας σαρκαστικά τα επιχειρήματά τους και δείχνοντας την εξάντληση της υπομονής του με τη νοοτροπία τους: «κέρδος με κάθε κόστος».
Ντροπιάζοντάς τους για την εμπιστοσύνη που δείχνουν σε «υποτιθέμενα ισχυρά επιστημονικά δεδομένα», είπε ότι τα επιχειρήματα των αμφισβητιών σχετικά με πιθανές απώλειες θέσεων εργασίας από μια μετάβαση σε καθαρή ενέργεια ήταν αβάσιμα. Επίσης παρέθεσε στοιχεία που δείχνουν ότι οι αυξημένες εκπομπές και η αντίστοιχη άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας έχουν επιταχυνθεί από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά, ιδιαίτερα τα τελευταία 50 χρόνια. «Δεν είναι πλέον δυνατό να αμφισβητήσουμε την ανθρώπινη προέλευση της κλιματικής αλλαγής», συνεχίζει.
Αν και αναγνώρισε ότι «ορισμένες προβλέψεις για καταστροφές αποκάλυψης» μπορεί να μην είναι θεμελιωμένες, είπε ότι η αδράνεια δεν αποτελεί πλέον επιλογή. Η καταστροφή είναι ήδη σε εξέλιξη, συμπεριλαμβανομένης της ήδη «μη αναστρέψιμης» ζημιάς που έχει γίνει στη βιοποικιλότητα και στην απώλεια ειδών, που μόνο σε χιονοστιβάδα μπορεί να εξελιχθεί αν δεν ληφθούν επείγοντα μέτρα τώρα. «Μικρές αλλαγές μπορούν να προκαλέσουν μεγαλύτερες, απρόβλεπτες και ίσως ήδη μη αναστρέψιμες, λόγω του παράγοντος αδράνεια», σημείωσε. «Αυτό θα κατέληγε να επισπεύσει μια αλυσίδα γεγονότων με τελικό αποτέλεσμα χιονοστιβάδας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι πάντα πολύ αργά, αφού καμία παρέμβαση δεν θα μπορούσε να σταματήσει μια διαδικασία μόλις αυτή ξεκινήσει» συμπληρώνει.
Το κείμενο είναι ασυνήθιστο για παπική προτροπή και μοιάζει περισσότερο με μια επιστημονική έκθεση του ΟΗΕ ή μια ομιλία σε μια συγκέντρωση νέων για το κλίμα «Παρασκευές για το μέλλον». Έχει αιχμηρό τόνο χωρίς φραγμούς και οι υποσημειώσεις του περιλαμβάνουν πολύ περισσότερες αναφορές στις εκθέσεις του ΟΗΕ για το κλίμα, τη NASA και τις προηγούμενες εγκυκλίους του Φραγκίσκου, παρά στις Γραφές.
Η εγκύκλιος «Δόξα τω Θεώ», εκδόθηκε εν όψει του επόμενου γύρου συνομιλιών του ΟΗΕ για το κλίμα που ξεκινούν στις 30 Νοεμβρίου στο Ντουμπάι. Ακριβώς όπως έκανε με την εγκύκλιο του «Praise Be» του 2015, η οποία γράφτηκε πριν από την έναρξη της διάσκεψης του Παρισιού για το κλίμα, ο Φραγκίσκος έχει ως στόχο να θέσει το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη με αυστηρούς ηθικούς όρους προκειμένου να παρακινήσει τους παγκόσμιους ηγέτες να λάβουν θαρραλέες αποφάσεις.
Στη Συμφωνία ορόσημο του Παρισιού του 2015, οι περισσότερες χώρες του κόσμου συμφώνησαν να προσπαθήσουν να περιορίσουν τη θέρμανση στους 1,5 βαθμούς ή τουλάχιστον στους 2 βαθμούς Κελσίου από την προβιομηχανική εποχή. Η Γη έχει ήδη θερμανθεί κατά 1,1 βαθμούς περίπου, από τα μέσα του 1800 και μετά.
Ο Φραγκίσκος είπε ότι είναι σαφές πως ο στόχος του Παρισιού θα παραβιαστεί και σύντομα θα φτάσει τους 3 βαθμούς Κελσίου και ότι ήδη τα αποτελέσματα είναι εμφανή, με την υπερθέρμανση των ωκεανών, το λιώσιμο των παγετώνων και τον κόσμο να καταγράφει ρεκόρ καυσώνων και ακραίων καιρικών φαινομένων. «Ακόμη και αν δεν φτάσουμε σε αυτό το σημείο χωρίς επιστροφή, είναι βέβαιο ότι οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές και θα πρέπει να ληφθούν ραγδαία μέτρα, με τεράστιο κόστος και με σοβαρές και αφόρητες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις», προειδοποίησε.
Από το 2015, ο κόσμος έχει εκπέμψει τουλάχιστον 288 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα που παγιδεύουν θερμότητα στον αέρα, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι φετινές εκπομπές, σύμφωνα με τους επιστήμονες του Global Carbon Project. Τον Αύγουστο του 2015, υπήρχαν 399 μέρη ανά εκατομμύριο διοξειδίου του άνθρακα στον αέρα και τον Αύγουστο του 2023 ήταν έως και 420 μέρη ανά εκατομμύριο, ένα άλμα 5%.
Το ζεστό καλοκαίρι – ρεκόρ του 2023 είναι κατά ένα τρίτο βαθμού Κελσίου θερμότερο από το καλοκαίρι του 2015, σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ. Η Ανταρκτική και η Γροιλανδία έχουν χάσει περισσότερους από 2.100 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους πάγου ξηράς, από το καλοκαίρι του 2015, σύμφωνα με τη NASA. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπήρξαν 152 κλιματικές ή καιρικές καταστροφές που προκάλεσαν ζημιά τουλάχιστον 1 δις δολ. από το 2015.
Ο Φραγκίσκος αφιέρωσε ένα ολόκληρο τμήμα του κειμένου του στις επερχόμενες διαπραγματεύσεις για το κλίμα στο Ντουμπάι, λέγοντας ότι η αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος παίρνει την ενέργειά του πρέπει να είναι «υποχρεωτική, δραστική, έντονη και να βασίζεται στη δέσμευση όλων».
«Δεν είναι αυτό που έχει συμβεί μέχρι στιγμής», έγραψε. Ζήτησε από τους διαπραγματευτές να εξετάσουν το κοινό καλό «και το μέλλον των παιδιών τους περισσότερο από τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα ορισμένων χωρών ή επιχειρήσεων». Ο Πάπας ολοκλήρωσε το κείμενο του σημειώνοντας το ποσοστό εκπομπών των ΗΠΑ και τις παρακίνησε να τα πάνε καλύτερα. «”Δόξα τω Θεώ” είναι ο τίτλος αυτής της επιστολής. Γιατί όταν τα ανθρώπινα όντα ισχυρίζονται ότι παίρνουν τη θέση του Θεού, γίνονται οι χειρότεροι εχθροί του εαυτού τους», έγραψε.
