Ποια είναι τα εμπόδια στην ανάπτυξη της σεξουαλικότητας;
Η σεξουαλική ανάπτυξη των ατόμων με οπτική αναπηρία μπορεί να ακολουθήσει πορεία παρόμοια με αυτή των ατόμων χωρίς αναπηρία. Συχνά όμως, η απουσία όρασης αποτελεί τροχοπέδη. Η διεθνής βιβλιογραφία αναφέρει πως πολλά άτομα με οπτική αναπηρία παρουσιάζουν δυσκολία στις σχέσεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ουσιαστικές ελλείψεις στην απόκτηση γνώσεων αναφορικά με τη σεξουαλικότητα, καθώς και ελλείμματα στον σχηματισμό της αυτοεικόνας τους.
Η γνώση γύρω από τη σεξουαλικότητα ξέρουμε πλέον πως ξεκινά από το σημείο της γέννησης, από όταν δηλαδή αρχίζει σιγά σιγά η σύνθεση της ταυτότητας του ατόμου, με τη βοήθεια των μηνυμάτων που λαμβάνουν τα βρέφη μέσα από την απτική και βλεμματική επαφή, τον τρόπο με τον οποίο τα φροντίζουν και τους μιλούν.
Η απουσία όρασης από την αρχή της ζωής μπορεί να έχει πολύ σημαντικές επιπτώσεις. Ακριβώς επειδή κατά την πρώτη επικοινωνία μητέρας –παιδιού παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο η βλεμματική επαφή και το χαμόγελο, είναι πολύ πιθανό η πρώτη σχέση του ατόμου με οπτική αναπηρία να διαταραχτεί. Πολλοί ειδικοί συμφωνούν πως αυτή η σχέση καθορίζει σε έναν βαθμό τον τρόπο με τον οποίο το άτομο θα συνάπτει σχέση στο μέλλον. Η επιτυχής ικανοποίηση των αναγκών του βρέφους θεμελιώνει ένα αίσθημα εμπιστοσύνης που διευκολύνει την ανάπτυξη της αυτοεικόνας και της ικανότητας να συνάψουν προσωπικές σχέσεις.
Οι έρευνες δείχνουν πως, όταν ένα άτομο με οπτική αναπηρία μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον φροντίδας, αποδοχής και θαλπωρής, μπορεί να αναπτύξει με επιτυχία κοινωνικές δεξιότητες και να προχωρήσει στον σχηματισμό σχέσεων. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, από την πρώτη στιγμή που διαγιγνώσκεται η αναπηρία, οι γονείς να λαμβάνουν την κατάλληλη στήριξη, ώστε να κατανοούν τα μηνύματα των παιδιών και να έχουν μια επιτυχή συναισθηματική ανταπόκριση σε αυτά.
Παράλληλα, η όραση διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στον σχηματισμό των εννοιών, με αποτέλεσμα τα άτομα με οπτική αναπηρία να χρειάζονται υποστήριξη και ειδική ενημέρωση κι εκπαίδευση, για να αναγνωρίσουν και να αναλάβουν τη σεξουαλική τους υπόσταση. Ταυτόχρονα, η απουσία οπτικών πληροφοριών είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει την ανάπτυξη της αυτοεικόνας και της σωματογνωσίας, από τη στιγμή που το παιδί δεν μπορεί να δει τον εαυτό του στον καθρέφτη, αλλά ούτε και να συγκρίνει το σώμα του με αυτό άλλων ατόμων. Πολλές φορές μάλιστα, θεωρούν τον εαυτό τους λιγότερο ελκυστικό σε σχέση με τους συνομηλίκους τους.
Η απτική εξερεύνηση είναι ο καλύτερος τρόπος για να μάθει ένα παιδί με οπτική αναπηρία το σώμα του, καθώς και το σώμα των άλλων. Είναι σημαντικό να γίνει όταν τα παιδιά είναι ακόμη μικρά, οπότε και χρησιμοποιείται ως μέθοδος συλλογής πληροφοριών και δεν προκαλεί σεξουαλική διέγερση παραπάνω από αυτή που προκαλεί η οπτική παρατήρηση σε έναν βλέποντα συνομήλικο.
Για τον λόγο αυτό, τα άτομα αυτά χρειάζονται τις απαραίτητες πληροφορίες μέσω του λόγου και της αφής, έτσι ώστε να σχηματίσουν μια ρεαλιστική αυτοεικόνα και να αναπτύξουν μια επίσης ρεαλιστική εικόνα των ικανοτήτων τους. Πολλές φορές η υπερπροστατευτική διάθεση που υπάρχει από τους γονείς και τους δασκάλους επιτρέπει μια υπερεκτίμηση των ικανοτήτων, η οποία μπορεί να οδηγήσει βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα σε ματαιώσεις και απογοητεύσεις που συχνά αφορούν και στη σύναψη ερωτικών σχέσεων.
Η καθυστέρηση στην ψυχοκοινωνική σεξουαλική ανάπτυξη των ατόμων με οπτική αναπηρία σε σχέση με τους βλέποντες συνομηλίκους τους κατά κανόνα δεν οφείλεται σε νοητική καθυστέρηση. Οφείλεται στην απουσία όρασης, η οποία όχι μόνο δημιουργεί δυσκολία στην ανάπτυξη της αυτοεικόνας και της σωματογνωσίας, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί κι ένα σοβαρό εμπόδιο στην πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλικότητα.
Τα παιδιά δεν μπορούν να δουν τηλεοπτικά προγράμματα, ταινίες, να διαβάσουν βιβλία και περιοδικά με θέματα σχετικά με το σεξ, ούτε να παρατηρήσουν τις σεξουαλικές συμπεριφορές γύρω τους. Οι γονείς και οι παιδαγωγοί συχνά αποφεύγουν συζητήσεις αναφορικά με τη σεξουαλικότητα, θεωρώντας πως, όταν τα παιδιά θα είναι έτοιμα, θα ρωτήσουν. Η απουσία όμως των οπτικών ερεθισμάτων καθιστά πολύ δύσκολη τη διατύπωση σχετικών ερωτημάτων.
Είναι πολύ σημαντικό τα άτομα με οπτική αναπηρία να πάρουν τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλικότητα από νωρίς, όταν θα είναι πιο εύκολο να αντιληφτούν τις έννοιες χωρίς την παρεμβολή των πηγών παραπληροφόρησης και προβολής σεξουαλικών κοινωνικών προτύπων και στερεοτύπων.
Αναγκαία είναι, λοιπόν, η συμβουλευτική στήριξη των γονιών και των δασκάλων, ώστε να μεταδώσουν από νωρίς ξεκάθαρα θετικά μηνύματα που αφορούν στη σεξουαλικότητα και να βοηθήσουν τα άτομα με οπτική αναπηρία να γνωρίσουν και να αγαπήσουν το σώμα τους.
Το άρθρο υπογράφει η Α. Γυφτοπούλου, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, εξειδικευμένη στην Ειδική Αγωγή, επιστημονική συνεργάτιδα του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών
