Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες ηλικίας 15 έως 44 ετών. Στην Ευρώπη κάθε χρόνο περίπου 30.000 γυναίκες εμφανίζουν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και περίπου 15.000 πεθαίνουν από το νόσημα αυτό. Σε παγκόσμιο επίπεδο νοσούν κάθε χρόνο περίπου 500.000 γυναίκες, εκ των οποίων περίπου οι μισές καταλήγουν. Με άλλα λόγια, 40 γυναίκες πεθαίνουν καθημερινά στην Ευρώπη από μια νόσο που τώρα πλέον είναι δυνατόν να προληφθεί.
Η πρωτογενής πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας συμπεριλαμβάνει τον εμβολιασμό κατά της HPV λοίμωξης και τις μεθόδους αναστολής της έκθεσης του ατόμου σε παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.
Η δευτερογενής πρόληψη συμπεριλαμβάνει ιατρικές εξετάσεις που συντελούν στην έγκαιρη διάγνωση προκαρκινικών καταστάσεων ή του καρκίνου σε αρχικά στάδια. Αυτές είναι:
1) η κυτταρολογική εξέταση επιχρισμάτων από τον ένδο- και έξω-τράχηλο κατά Παπανικολάου έναν χρόνο μετά την έναρξη σεξουαλικών επαφών ή μετά το 21ο έτος της ζωής (Σύμφωνα με τις οδηγίες εταιρειών κολποσκόπησης και παθολογίας τραχήλου)
2) HPV DNA Tests: πρόκειται για μεθόδους ανίχνευσης και ταυτοποίησης του ιού HPV σε κυτταρολογικό υλικό από τον τράχηλο της μήτρας
3) κολποσκόπηση: πρόκειται για μέθοδο εξέτασης του τραχήλου της μήτρας αλλά και ολόκληρου του κατώτερου γεννητικού συστήματος της γυναίκας σε μεγέθυνση έως και 24 φορές και υπό δυνατό και ειδικό φως. Με την παραπάνω μέθοδο γίνεται δυνατή η εκτίμηση των προδρόμων μεταβολών της προδιηθητικής νόσου και επίσης μπορούμε να πάρουμε βιοψίες.
Ενδείξεις μόλυνσης από ιούς HPV μπορεί να αποτελέσουν οι μορφολογικές αλλοιώσεις που παρατηρούνται κατά την κυτταρολογική εξέταση (pap test), η οποία μέθοδος όμως δεν έχει μεγάλη ευαισθησία , δεδομένου ότι αφενός είναι υποκειμενική και αφετέρου οι ιοί είναι δυνατόν να μην έχουν προκαλέσει ακόμη βλάβες στα κύτταρα (πολύ συχνά). H ανίχνευση και τυποποίηση (διαπίστωση ιών χαμηλής, μέτριας, υψηλής ογκογονικής δράσης), του ιού γίνεται με ασφάλεια αποκλειστικά και μόνο με τις ιδιαίτερα ευαίσθητες μεθόδους της μοριακής βιολογίας.
Οι πλέον ευαίσθητες μέθοδοι από αυτές -αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR)- αν και πολυδάπανη προς το παρόν για το διαγνωστικό εργαστήριο, αποτελεί παγκοσμίως τη μέθοδο εκλογής για τη μελέτη των λοιμώξεων από τον ιό HPV.
H τεχνική PCR εφαρμόζεται σήμερα στη χώρα μας και η συνεκτίμηση των αποτελεσμάτων της, με το pap test, με την κολποσκοπική εμφάνιση του τραχήλου, δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες στον θεράποντα γυναικολόγο, ούτως ώστε να εκτιμήσει την πρόγνωση της εξελισσόμενης αλλοίωσης και να λάβει θεραπευτικές αποφάσεις.
Το τεστ Παπανικολάου είναι μια εξέταση ρουτίνας, την οποία πρέπει να πραγματοποιήσουν όλες οι γυναίκες από την έναρξη της σεξουαλικής τους ζωής και κατόπιν ετησίως. Αποτελεί μια από τις εξετάσεις ρουτίνας και screening για τον καρκίνο του τράχηλου (όπως η μαστογραφία για τον καρκίνο του μαστού), που εμφανίζονται σήμερα με σκοπό την εντόπιση πιθανών παθολογικών κυττάρων ή μη φυσιολογικών κυττάρων πάνω στον τράχηλο και παράλληλα αποτελεί την πρώτη γραμμή εντόπισης του ιού HPV, ο οποίος πλέον τείνει να αποκτήσει εικόνα επιδημίας, αφού αγγίζει πάνω από 40 με 45% του γυναικείου πληθυσμού.
Επιπλέον, εκτός από τον εντοπισμό τυχόν παθολογικών ή μη φυσιολογικών κυττάρων στον τράχηλο και στον ενδοτράχηλο της γυναίκας, με το τεστ Παπανικολάου μπορούμε να εντοπίσουμε ελαφριές κολπίτιδες, τραχηλίτιδες ή πιθανές μυκητιασικές μολύνσεις, αυτό όμως που μονοπωλεί το ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια και αποτελεί ένα επιστημονικό προβληματισμό τόσο για τους ιατρούς όσο και για τις ασθενείς είναι ο ιός HPV. Ο προληπτικός έλεγχος με pap-test, κολποσκόπηση και DNA τυποποίηση του ιού είναι τα «όπλα» που σήμερα διαθέτουμε για την πρόληψη των συνεπειών από τη μόλυνση του ιού HPV.
Ταυτόχρονα υπάρχουν μορφές μόλυνσης που πρέπει απλώς να παρακολουθούνται (διαγνωσμένη απλή HPV μόλυνση ή ελαφρού βαθμού δυσπλασία) και μορφές που πρέπει να θεραπεύονται (υψηλού βαθμού δυσπλασία). Για όλα αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν η επίπτωση της μόλυνσης στην ψυχολογία και τη σεξουαλική ζωή της γυναίκας, η ηλικία της, ο τύπος του ιού καθώς και η γνώμη του εξειδικευμένου στο αντικείμενο γυναικολόγου.
Υπάρχουν συγκεκριμένες και αποτελεσματικές μέθοδοι προφύλαξης. Η χρήση προφυλακτικού μειώνει την πιθανότητα μόλυνσης από τον ιό, χωρίς όμως να την εκμηδενίζει. Το προφυλακτικό, βέβαια, έχει το μεγάλο πλεονέκτημα ότι εμποδίζει τη μετάδοση πολλών σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων και γι’ αυτό η χρήση του ενδείκνυται ούτως η άλλως. Ένα νέο προληπτικό «όπλο» ενάντια στον καρκίνο του τράχηλου της μήτρας έχουν, πλέον, στη διάθεσή τους επιστήμονες και γυναίκες: το εμβόλιο. Προσοχή, όμως, δεν είναι πανάκεια!
Σε καμία περίπτωση η χορήγησή του δεν σημαίνει ότι καταργεί το προφυλακτικό ή τους προληπτικούς ελέγχους με τεστ Παπανικολάου. Κι αυτό για δύο τουλάχιστον προφανείς λόγους: πρώτον, επειδή το εμβόλιο δεν προστατεύει από όλα τα στελέχη και, δεύτερον, επειδή μπορεί κάποιος να έχει μολυνθεί από κάποιο στέλεχος πριν από τον εμβολιασμό. Το εμβόλιο δεν μπορεί να αντικαταστήσει το τεστ Παπανικολάου, το οποίο αποτελεί και την καλύτερη μέθοδο αδρής απεικόνισης για πιθανές παθολογικές καταστάσεις του τραχήλου. Το εμβόλιο, ακόμη κι εκείνο του μέλλοντος, που θα παρέχει ολοένα μεγαλύτερη προστασία εναντίον «επικίνδυνων» στελεχών του ιού HPV, θα αποτελεί μόνο ένα μέσο ελαχιστοποίησης της μόλυνσης από HPV, δεν θα καλύπτει πλήρως.
Στη χώρα μας ο εμβολιασμός έναντι του ιού HPV έχει ενταχθεί επίσημα στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών του Υπουργείου Υγείας. Το μεγάλο όφελος που θα έχει κάθε κοπέλα αν εμβολιαστεί επιβεβαιώνεται από το ευρύ ηλικιακό φάσμα σύστασης και ασφαλιστικής κάλυψης που παρέχεται από την Πολιτεία. Τα εμβόλια χορηγούνται δωρεάν σε ηλικίες 12 – 26 ετών. Ο HPV εμβολιασμός αποτελεί πρακτική ρουτίνας για τα κορίτσια 12-15 ετών. Η ηλικία αυτή, με αιχμή την ηλικία των 12 ετών, είναι η περίοδος που ολοκληρώνεται όλη η σειρά των εμβολίων του εθνικού προγράμματος εμβολιασμών, καθώς η ανταπόκριση στους εμβολιασμούς είναι η βέλτιστη και η συμμόρφωση εφήβων στις ιατρικές συστάσεις είναι υψηλή. Το HPV εμβόλιο είναι ακόμα ένα εμβόλιο της εφηβικής ηλικίας που πρέπει να χορηγείται στην ίδια ηλικία με τα υπόλοιπα εμβόλια.
Τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι η αιχμή της HPV λοίμωξης είναι στην ηλικία από 16 – 26 έτη. Συνεπώς, οι έφηβες και νεαρές γυναίκες είναι οι πιο ευάλωτες ηλικιακές ομάδες. Για τον λόγο αυτό το εμβόλιο παρέχεται δωρεάν έως την ηλικία των 26 ετών, καθώς προστατεύει από μελλοντικές λοιμώξεις όλες τις έφηβες και νεαρές γυναίκες που δεν έχουν προλάβει να εμβολιαστούν στην ηλικία των 12 – 26 ετών. Σε άνδρες και γυναίκες η πιθανότητα επαφής με ιό HPV ανέρχεται στο 60-70%.
Ο HPV εμβολιασμός ξεκίνησε παγκοσμίως πριν από περίπου 7 χρόνια, ενώ κλινικές μελέτες διαρκούν τα τελευταία 9 χρόνια. Παγκοσμίως έχουν γίνει πάνω από 100 εκατομμύρια δόσεις και δεν έχει παρουσιαστεί καμιά ανεπιθύμητη ενέργεια λόγω του παραπάνω συγκεκριμένου εμβολίου, πέρα από τις αναγνωρισμένες γενικές παρενέργειες που συμβαίνουν σε κάθε εμβολιασμό. Καμία σοβαρή προκαρκινική βλάβη δεν έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι χρειάζεται επανάληψη του εμβολίου κατά τον χρόνο που διαρκούν οι κλινικές μελέτες. Δηλαδή στα 9 έτη μετά τον HPV εμβολιασμό εξακολουθεί και υπάρχει προστασία από τον HPV.
Γενικά υπάρχει καλύτερη συμμόρφωση στη λήψη Test Pap μεταξύ των γυναικών που έχουν κάνει το εμβόλιο HPV, οι οποίες γενικά είναι πιο συνειδητοποιημένες σχετικά με τη HPV λοίμωξη και έτσι πρέπει να είναι. Η κάθε γυναίκα δεν πρέπει να ξεχνάει να κάνει το test-Pap τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο, ανεξάρτητα από το αν έχει κάνει το εμβόλιο ή όχι.
