Μια νέα κατηγορία προστέθηκε στη θεματογραφία της «zougla.gr», με την οποία φιλοδοξούμε να εγκαινιάσουμε ένα διάλογο μεταξύ των αναγνωστών και του γιατρού, Κώστα Κωσταντινίδη, ο οποίος θα απαντά σε κάθε ερώτημα ή προβληματισμό των αναγνωστών της ηλεκτρονικής εφημερίδας μέσω της φόρμας επικοινωνίας της κατηγορίας «SEXUALITY» ή στο e-mail: sexuality@zougla.gr
Ανδρική υπογονιμότητα
Ένας στους έξι άνδρες παρουσιάζει πρόβλημα γονιμότητας. 15% των ζευγαριών στην Ελλάδα έχει πρόβλημα υπογονιμότητας. Στη διάρκεια των τελευταίων 40 ετών, το ποσοστό της υπογονιμότηττας στα ζευγάρια έχει τετραπλασιαστεί, από 4% το 1965 σε 16% σήμερα.
Η υπογονιμότητα δεν αποτελεί ένα καινούργιο νόσημα. Ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη είχε διαπιστωθεί η ύπαρξη προβλημάτων που σχετίζονται ή προκαλούν διαταραχές της γονιμότητας, κάνοντας το όνειρο για απόκτηση ενός παιδιού εφιάλτη. Καθώς η γέννηση ενός παιδιού συνδέεται άμεσα με τη γυναικεία φύση, οι δυσκολίες που παρουσιάζονταν αποδίδονταν όλες στη γυναίκα. Έτσι, η αδυναμία απόκτησης ενός παιδιού κατάντησε σχεδόν βρισιά – άκληρη κλπ. Συνεπικουρούμενη βέβαια από το μύθο που θέλει τον άνδρα να μπορεί να αποκτήσει παιδί σε οποιαδήποτε ηλικία με την ίδια ευκολία, όπως όταν ήταν νέος (ο Charlie Chaplin απόκτησε παιδί σε ηλικία 80 χρόνων!!!!!).
Χρειάστηκε να περάσουν εκατοντάδες χρόνια και πολλές ώρες ερευνητικής και επιστημονικής δουλειάς, για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα, ότι, σε ένα ζευγάρι που δυσκολεύεται να αποκτήσει παιδιά, έχουν το ΙΔΙΟ ΜΕΡΙΔΙΟ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΣΟ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΟΣΟ ΚΑΙ Ο ΑΝΔΡΑΣ. Ίσως, μάλιστα, στο κοντινό μας μέλλον ο ανδρικός παράγοντας να είναι πιο σημαντικός!!!!
Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύαμε, ο άνθρωπος έχει την χειρότερη ποιότητα σπέρματος με εξαίρεση ίσως το γορίλα. Πιθανόν αυτό συμβαίνει, γιατί η περιοχή που βρίσκονται τα γονίδια που ελέγχουν την παραγωγή σπέρματος είναι η πιο εύθραυστη του χρωμοσώματος Y, ενός χρωμοσώματος το οποίο δεν ανασυνδυάζεται και δεν ανανεώνεται και πιθανόν να εκφυλίζεται από γενιά σε γενιά.
Σημαντικές στατιστικές μελέτες και από τις δύο όχθες του Ατλαντικού, οι οποίες πολύ δύσκολα μπορούν να αμφισβητηθούν, δείχνουν ότι σε πολλές περιοχές του πλανήτη μας, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, η ποιότητα και ο αριθμός των σπερματοζωαρίων ελαττώνεται χρόνο με το χρόνο. Στις ΗΠΑ παρουσιάζεται μια σημαντική μείωση του αριθμού σπερματοζωαρίων στο ανθρώπινο σπέρμα από τα 113 στα 66 εκατ/κ.κ τα τελευταία 25 χρόνια. Άλλωστο, είναι γνωστό ότι στη Δ. Ευρώπη οι άνδρες χάνουμε 1.000.000 σπερματοζωάρια κάθε χρόνο.
Όλα τα παραπάνω εισάγουν στη διάγνωση και αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας δύο καινούργιες παραμέτρους, την γενετική και την επίδραση από εξωγενείς παράγοντες στην ποιότητα του σπέρματος και άρα την έννοια της πρόληψης.
Πότε όμως ένας άνδρας πρέπει να ζητήσει τη βοήθεια του ειδικού γιατρού;
Ένα ζευγάρι θεωρείται υπογόνιμο, όταν δεν μπορεί να αποκτήσει παιδί μετά από ένα χρόνο ελεύθερων ερωτικών επαφών, με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι υπάρχει ικανός αριθμός επαφών. Το πρόβλημα, λοιπόν, αφορά στο ζευγάρι και όχι στον άνδρα ή τη γυναίκα μεμονωμένα. Κατά συνέπεια, η ιατρική εξέταση του άνδρα θα πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα, εάν όχι νωρίτερα από αυτόν της γυναίκας.
Ως υπογόνιμος – και όχι στείρος!!!- ορίζεται ο άνδρας που σε δύο τουλάχιστον σπερμοδιαγράμματα – με χρονική απόσταση το ένα από το άλλο- παρουσιάζει διαταραχές στην ποιότητα ή και τον αριθμό των σπερματοζωαρίων.
Το σπερμοδιάγραμμα αποτελεί μια απλή εργαστηριακή μέθοδο που με τις κατάλληλες συνθήκες λήψης και επεξεργασίας μπορεί στα μάτια του ειδικού να δώσει σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση του αναπαραγωγικού συστήματος του άνδρα.
Σε τι οφείλεται η ανδρική υπογονιμότητα;
Τα αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας μπορούν να ταξινομηθούν σε κατηγορίες ανάλογα με τους αιτιολογικούς τους παράγοντες .
Ορμονικά προβλήματα
Ενδοκρινολογικές παθήσεις που σχετίζονται με την υπογονιμότητα περιλαμβάνουν υπολειτουργία της υπόφυσης, σύνδρομο Kallman (έλλειψη γοναδοτροπινών) προλακτίνωμα, αντοχή των ιστών στα ανδρογόνα (androgen insensitivity), ή ελαττωματική παραγωγή ανδρογόνων (συγγενής υπερπλασία επινεφριδίων), διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα
Διαταραχές των όρχεων
Στην κατηγορία αυτή υπάγονται η πρωτοπαθής ανεπάρκεια των όρχεων είτε λόγω γενετικών ανωμαλιών (σύνδρομο Down, σύνδρομο Klinefelter, κυστική ίνωση) είτε λόγω προβληματικής αναπτύξεως των όρχεων (κρυψορχία, ατροφία, germ cell aplasia, sertoli cell – Οnly syndrome ή και ανορχία), όγκοι, τραύματα και φλεγμονές- μη αποφρακτική αζωοσπερμία-.
Διαταραχές πέραν των όρχεων (Διαταραχές εκφορητικού συστήματος – Σεξουαλική δυσλειτουργία )
Στην κατηγορία αυτή υπάγονται η αποφρακτική αζωοσπερμία (πλήρης απόφραξη) και η ολιγοασθενοσπερμία (μερική απόφραξη) που αποδίδονται σε ανωμαλίες ή απόφραξη του εκφορητικού συστήματος (επιδιδυμίδα, σπερματικός πόρος, σπερματικά σωληνάρια). Αυτό μπορεί να οφείλεται σε συγγενείς ανωμαλίες (συγγενής έλλειψη του σπερματικών πόρων ή στένωση των σπερματικών σωληναρίων), να είναι αποτέλεσμα φλεγμονών σε (επιδιδυμίτιδα, προστατίτιδα) ή σε μετεγχειρητικές καταστάσεις (βασεκτομή). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν η κιρσοκήλη, η ανεπάρκεια δηλαδή των φλεβών του όρχεως, λοιμώξεις από ιούς κατά την παιδική ή και την ενήλικο ζωή, πχ. λοίμωξη από τον ιό του έρπητα των γεννητικών οργάνων επηρεάζει επίσης την σπερματογένεση.Υπάρχουν ενδείξεις επίσης ότι τα Ureoplasma urelyticum, Chlamydia trachomatis και άλλα βακτηρίδια μπορούν να προκαλέσουν υπογονιμότητα στους άνδρες
Η παλλίνδρομη εκσπερμάτιση αποτελεί και αυτή μία – αν και λιγότερο συχνή – αιτία ανδρικής υπογονιμότητας. Στην περίπτωση αυτή, το σπέρμα παλινδρομεί εντός της ουροδόχου κύστεως κατά την εκσπερμάτιση και εξέρχεται κατά την ούρηση.
Η σεξουαλική δυσλειτουργία περιλαμβάνει παράγοντες που επηρεάζουν την συνουσία ή την εναπόθεση του σπέρματος εντός του κόλπου (έλλειψη στύσεως, υποσπαδία, διαταραχές εκσπερμάτισης, πολύ μεγάλα ή πολύ μικρά διαστήματα αποχής, χρήση τοξικών για το σπέρμα ουσιών).
Ανοσοβιολογικοί παράγοντες
Ορισμένα άτομα αναπτύσσουν αντισώματα έναντι των σπερματοζωαρίων τους (αυτοαντισώματα). Όταν ο τίτλος των αντισωμάτων αυτών στο αίμα ή στο σπέρμα (αντισπερμικά αντισώματα) είναι αυξημένος, αυτό αποτελεί μία σημαντική αιτία υπογονιμότητας.
Συστηματικά νοσήματα
Διαταραχές της νεφρικής λειτουργίας, ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία- μεταβολικό σύνδρομο- η κίρρωση του ήπατος κλπ μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα στην αναπαραγωγική ικανότητα ενός άνδρα.
Περιβαλλοντικοί, διατροφικοί παράγοντες και χρήση φαρμάκων
Η κατηγορία αυτή – που στις μέρες μας γίνεται όλο και πιο συχνή- περιλαμβάνει την ατμοσφαιρική μόλυνση, την έκθεση σε ακτινοβολία, το κάπνισμα, την έκθεση σε χημικές ουσίες (οργανικούς διαλύτες, πλαστικά, PVC, φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, προσθετικά τροφών, αποψυκτικά, μελάνια, χρώματα, αρώματα, φωτογραφικά υγρά, κλπ) την εκτεταμένη χρήση φαρμάκων και το επίμονο σωματικό και ψυχολογικό stress.
Φάρμακα, όπως η σιμετιδίνη, η νιτροφουραντοϊνη, η αλλοπουρινόλη, η ερυθρομυκίνη, η τετρακυκλίνη, η γενταμυκίνη και η κυκλοσπορίνη μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα στη σπερματογένεση. Αρνητική επίπτωση στην ποιότητα του σπέρματος ή στη λειτουργία του έχει αναφερθεί ότι επιφέρει η σουλφασαλαζίνη – ένα αντιφλεγμονώδες για τις φλεγμονές του παχέος εντέρου – και το αντιβιοτικό νιτροφουράνη.
Επίσης, γνωστά αντιψυχωτικά φάρμακα, όπως η χλωροπρομαζίνη, η αλλοπεριδόλη και η θειοριδαζίνη, αντικαταθλιπτικά όπως η αμιτριπτυλίνη, η ημιπραμίνη, η φλουοξετίνη (σκεύασμα Prozac), η παροξετίνη (Paxil), και η σερτραλίνη (Zoloft) και αντιϋπερτασικά όπως η γουανεθιδίνη, η πραζοσίνη, η φαινοξυβενζαμίνη, η φαιντολαμίνη και η ρεσερπίνη, πιθανόν σχετίζονται με την πρόκληση στυτικών δυσλειτουργιών.
Ανδρική υπογονιμότητα σε νούμερα
Το 30% οφείλεται σε νοσήματα των όρχεων.
Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται χρωμοσωμικές διαταραχές, φλεγμονές και τραύματα των όρχεων, συστροφή του όρχεως που μπορεί να συμβεί στη παιδική ηλικία. Μεγάλο μέρος κατέχουν εδώ οι ακτινοβολίες και οι εγχειρήσεις των όρχεων καθώς και οι ανωμαλίες στη διάπλαση τους, όπως για παράδειγμα η κρυψορχία.
Οι ανωμαλίες και οι όγκοι της υπόφυσης και του υποθαλάμου, μέσω της διαταραχής των ορμονών που προκαλούν, αποτελούν ένα 20% των αιτιών. Ένα άλλο ποσοστό 15% έχει σχέση με τη γεννετήσια λειτουργία, όπως είναι η ψυχογενής έλλειψη οργασμού, η παλίνδρομος, η πρόωρη και η νυκτερινή ακούσια εκσπερμάτιση, οι παθήσεις και οι εγχειρήσεις του προστάτη και του πέους. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο παίζει εδώ η ύπαρξη κιρσοκήλης που πιθανόν αποτελεί και την πιο συχνή αιτία ανδρικής υπογονιμότητας αφού ανευρίσκεται στο 35-40% των ανδρών με προβλήματα γονιμότητας ενώ υπάρχει στο 5-7% του γενικού πληθυσμού.
Ένα ποσοστό 10% της ανδρικής υπογονιμότητας οφείλεται σε συστηματικά νοσήματα, όπως οι παθήσεις του θυρεοειδούς, των επινεφριδίων, η μεσογειακή αναιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η νόσος του Parkinson, όπως επίσης τα ψυχικά νοσήματα και οι σοβαρές αλλεργίες είτε τα ίδια τα νοσήματα είτε οι φαρμακευτικές αγωγές που εφαρμόζονται, όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω.
Ένα μεγάλο κεφάλαιο στη μελέτη της ανδρικής υπογονιμότητας αποτελούν οι αποφράξεις των οδών που μεταφέρουν το σπέρμα και έχουν συμμετοχή σε ποσοστό 10%. Οφείλονται συνήθως σε μικροβιακές μολύνσεις από διάφορα μικρόβια (κυρίως σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα) που προκαλούν διαταραχή της αρχιτεκτονικής των οδών και στάση της ροής του σπέρματος συνήθως στις επιδιδυμίδες ή και στους σπερματικούς πόρους ή βλάβη των σπερματοζωαρίω, όταν αυτά περνούν μέσα από αυτές τις δομές.
Με ποσοστό 5% το καθένα, μπορούμε να προσδιορίσουμε σαν αίτια υπογονιμότητας ακόμη: τους όγκους γενικώς, τις ανωμαλίες στη διάπλαση γεννητικών οργάνων και τα ανοσοβιολογικά αίτια.
Στο τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπουμε την επίδραση της ηλικίας στην ανδρική γονιμότητα, καθώς όλο και περισσότεροι άνδρες επιλέγουν την πατρότητα σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ο συνδυασμός της αυξανόμενης γυναικείας δυσγονιμότητας, της αυξανόμενης βλάβης στο DNA του σπέρματος, τα χαμηλά επίπεδα επανόρθωσης στο DNA και οι αυξανόμενες ανωμαλίες στο σπέρμα μοιάζουν να έχουν αντίκτυπο στην επιτυχία της αναπαραγωγής.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό των υπογόνιμων ζευγαριών αυξάνει με την ηλικία. Συγκεκριμένα, στις Η.Π.Α., το ποσοστό του συνόλου των υπογόνιμων ζευγαριών είναι 10%. Στην ηλικιακή ομάδα 30-34 ετών το ποσοστό ανέρχεται στο 14.3% (1 στα 7 ζευγάρια). Στις ηλικίες 35-39 το ποσοστό ανέρχεται στο 20% (1 στα 5 ζευγάρια), ενώ στις ηλικίες 40-44 αγγίζει το 25%, δηλαδή 1 στα 4 ζευγάρια, γεγονός το οποίο μπορεί να αποδοθεί και σε αυτό που αποκαλείται ανδρική εμμηνόπαυση.
Εάν όμως όλα τα παραπάνω μετατρέπουν την αναπαραγωγική διαδικασία σε εφιάλτη, η πραγματικότητα είναι ότι ο σύγχρονος άνδρας μπορεί πολλά πράγματα να κάνει τόσο πριν όσο και μετά την διαπίστωση ενός προβλήματος υπογονιμότητας. Αρχικά, θα πρέπει να τονισθεί ότι η απόκτηση ενός παιδιού είναι ένα γεγονός το οποίο απαιτεί τη ψύχραιμη και συνειδητή προσπάθεια του ζευγαριού.
Για κανένα λόγο ένα ζευγάρι που δεν έχει αποκτήσει απογόνους στους πρώτους μήνες της ζωής του δεν πρέπει να θεωρηθεί υπογόνιμο. Δώδεκα μήνες ελεύθερων ερωτικών επαφών, με ικανό αριθμό επαφών, θεωρείται απαραίτητο από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, για να αναζητήσει ένα ζευγάρι ιατρική βοήθεια, γεγονός όμως που συνδέεται και με την ηλικία του άνδρα και της γυναίκας. Είναι απαραίτητο να τονισθεί ότι παρά πολλές φόρες το ίδιο το άγχος της τεκνοποίησης είναι αυτό που δημιουργεί πρόβλημα σε ένα κατά τα άλλα υγιές ζευγάρι.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μεγάλο ποσοστό των ανδρών που βρίσκονται σε διαδικασία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εμφανίζουν διαταραχές της σεξουαλικής τους λειτουργίας της στύσης, δηλαδή και της εκσπερμάτισης.
Καθώς είναι δύσκολο για ένα άνδρα να αλλάξει τις περιβαλλοντικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζει ή τις συνθήκες εργασίας του, μερικές απλές αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες μπορεί να βοηθήσουν. Ελαττώστε την κατανάλωση αλκοόλ, σταματήστε το κάπνισμα, αποφύγετε την χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, ελαττώστε την κατανάλωση καφεΐνης, βελτιώστε την διατροφή σας, ελαττώστε το σωματικό σας βάρος, κρατήστε την περιοχή των όρχεων «ψυχρή», αποφεύγοντας τα στενά εσώρουχα και παντελόνια και τα πολύ ζεστά μπάνια και κυρίως μάθετε να ελέγχετε, όσο αυτό είναι δυνατόν, το άγχος σας.
Η ανδρική υπογονιμότητα μπορεί πολύ εύκολα να διαπιστωθεί με την πραγματοποίηση ενός σπερμοδιαγράμματος, όπως έχει ήδη αναφερθεί. Στη συνέχεια, ο έλεγχος του άνδρα- που πρέπει να τονισθεί ότι πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα με εκείνον της γυναίκας- περιλαμβάνει ένα λεπτομερές ιατρικό ιστορικό, ιατρική εξέταση, βιοχημικό και απεικονιστικό έλεγχο καθώς και γενετικό έλεγχο σε μερικές περιπτώσεις. Είναι σαφές και από το πλήθος των αιτιών που μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές γονιμότητας ότι ο έλεγχος αυτός θα πρέπει να γίνεται από ειδικευμένο ιατρικό προσωπικό.
Η ακριβής διαπίστωση – διάγνωση της ανδρικής υπογονιμότητας είναι δυνατόν να προφυλάξει το ζευγάρι από άσκοπες και περιττές ιατρικές εξετάσεις και ιατρικές πράξεις. Και αυτό γιατί, το μεγαλύτερο ποσοστό γεννήσεων παρουσιάζεται, όταν η υπογονιμότητα οφείλεται σε ανδρικούς παράγοντες, κάτι το οποίο δείχνει ότι η υπογονιμότητα που οφείλεται στον ανδρικό παράγοντα μπορεί να αντιμετωπιστεί καλύτερα και αποτελεσματικότερα από άλλες περιπτώσεις.
Χαρακτηριστικά, πρόσφατες μελέτες απέδειξαν πως η σωστή, -μικροχειρουργική- κιρσοκηλεκτομή ενισχύει τα ποσοστά κυήσεων από 24% έως 53%. Είναι επίσης σαφές ότι η διαπίστωση σοβαρών γενετικών διαταραχών πχ κυστικής ίνωσης, ένα συγγενές νόσημα το οποίο υπάρχει αρκετά συχνά στους άνδρες με αποφρακτική αζωοσπερμία, μπορεί να βοηθήσει στην κατάλληλη τεχνική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ενώ η βελτίωση της ποιότητας του σπέρματος μπορεί να αυξήσει ουσιαστικά τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Τελειώνοντας, πρέπει να πούμε ότι «οι άνδρες δεν πέθαναν, το σπέρμα δεν είναι είδος προς εξαφάνιση» όπως συχνά ακούγεται. Απλώς τροποποιούνται τόσο οι συνθήκες όσο και ο χρόνος επιλογής της πατρότητας, ακολουθώντας τις αλλαγές στον τρόπο ζωής μας.
Η ανδρική υπογονιμότητα είναι νόσημα και σαν τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Υπάρχουν λύσεις που μπορούν να δώσουν τη χαρά της πατρότητας σχεδόν σε κάθε άνδρα.
