Κατά τη διάρκεια του διήμερου 6ου Επιστημονικού Συνεδρίου για τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα έγιναν συζητήσεις μεταξύ διακεκριμένων ειδικών στη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα, γιατρών και άλλων επιστημόνων, καθώς και ανακοινώσεις νέων δεδομένων από μελέτες βασικής και κλινικής έρευνας. Το διεθνές συνέδριο ήταν φέτος υβριδικό και διεξήχθη στην Αθήνα και διαδικτυακά, με περισσότερους από 250 συμμετέχοντες από όλες τις ηπείρους, με το πρόγραμμα να περιλαμβάνει συνεδρίες που έθιξαν όχι μόνο ευρωπαϊκά θέματα, αλλά χωρών της Αφρικής, της Ασίας, της Νοτίου Αμερικής και της Νέας Ζηλανδίας.
Το πιο ηχηρό μήνυμα που ακούστηκε στο φετινό Summit ήταν πως η αντίσταση έναντι της μείωσης της βλάβης αυξάνεται αναλογικά με την αύξηση της διείσδυσης των εναλλακτικών νεότερων καπνικών προϊόντων στην αγορά. Οι κίνδυνοι για την υγεία από το κάπνισμα καιόμενων τσιγάρων έχουν εσφαλμένα αποδοθεί στη νικοτίνη.
Σε πολλές περιπτώσεις αναφέρονται εχθρικές πολιτικές απέναντι στη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα -αν και δεν τεκμηριώνονται με επιστημονικά δεδομένα. Παρότι η μείωση της βλάβης είναι προς όφελος των καταναλωτών και των ασθενών και αποτελεί μία από τις συμφωνίες του 1ου άρθρου της Σύμβασης Πλαισίου για τον Έλεγχο του Καπνίσματος (FCTC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ/WHO) που έχουν υπογράψει 168 μέρη, αυτή δεν τηρείται. Οι πολιτικές θα έπρεπε επίσης να σέβονται το γεγονός ότι οι καταναλωτές έχουν δικαίωμα στην πληροφόρηση προκειμένου να λάβουν αποφάσεις και να κάνουν ατομικές επιλογές. Δεδομένου ότι τα αμφίσημα μηνύματα επηρεάζουν την εμπιστοσύνη των καταναλωτών προς τις κυβερνήσεις και τους θεσμούς, η SCOHRE ηγείται μιας συμμαχίας οργανώσεων για τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα με σκοπό να εκπέμψουν ένα ενιαίο μήνυμα κατά των ψευδών ισχυρισμών για τους κινδύνους των νεότερων καπνικών προϊόντων συγκριτικά με το συμβατικό τσιγάρο.
Το στρογγυλό τραπέζι μεταξύ υπέρμαχων της μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα που συντόνισε ο Δρ Δημήτρης Ρίχτερ επιχείρησε να απαντήσει στο ερώτημα τι χρειάζεται ώστε να αναδειχθούν τα οφέλη από τη μείωση της βλάβης (“What is needed to showcase the benefits from harm reduction?”). Σύμφωνα με τον David Sweanor, πρέπει να πιέσουμε τις κυβερνήσεις, τους οργανισμούς υγείας και την καπνοβιομηχανία να συγκεντρώσουν τα διαθέσιμα δεδομένα για τη μείωση της βλάβης και να πείσουν το κοινό με αξιόπιστο τρόπο σχετικά με τα οφέλη της μείωσης της βλάβης. «Ο κόσμος αγοράζει τσιγάρα καθημερινά, έτσι έχουμε κάθε μέρα την ευκαιρία να παρέμβουμε παρέχοντας ένα προϊόν που είναι ριζικά λιγότερο επικίνδυνο, δεν προκαλεί βλάβη στους γύρω μας και προκαλεί λιγότερη εξάρτηση. Επίσης μπορούμε να φροντίσουμε το προϊόν αυτό να είναι ευρύτερα διαθέσιμο σε σχέση με τα τσιγάρα, σε χαμηλότερη τιμή και με ακριβέστερη πληροφόρηση για τον σχετικό κίνδυνο», είπε ο κ. Sweanor. Η κ. Marewa Glover αναφερόμενη στην περίπτωση της Νέας Ζηλανδίας, που γενικά θεωρείται επιτυχημένη, είπε ότι η πολιτική αυτής της χώρας δεν θα έπρεπε πλέον να αντιγράφεται ως παραδειγματική. Υπογράμμισε ότι η εκπαίδευση είναι το νούμερο ένα και όχι οι φόροι. Στη Νέα Ζηλανδία, οι φόροι είναι τόσο υψηλοί σε σχέση με το εισόδημα, που η κύρια ομάδα του πληθυσμού που καπνίζει -δηλαδή η ομάδα στη χαμηλότερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση- συχνά δεν είναι πια σε θέση να αγοράσει τα νόμιμα τσιγάρα, με αποτέλεσμα να προκύπτουν άλλα προβλήματα: ο κόσμος καταφεύγει στη μαύρη αγορά, ή κάνει περικοπές από τον προϋπολογισμό του για σίτιση. Πολλές πολιτικές έχουν αρνητικές συνέπειες, ιδίως για τις χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες, οι καλές πολιτικές όμως θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν αυτές τις συνέπειες. Ο δρ Fernando Bueno υπογράμμισε ότι η επιστήμη αποτελεί θεμέλιο λίθο στην καταπολέμηση του καπνίσματος. «Η συζήτηση για τον έλεγχο του καπνίσματος θα πρέπει να στηρίζεται σε επιστημονικά επιχειρήματα και κλινικά δεδομένα, μακριά από απλές απόψεις και συναισθηματικές αντιδράσεις. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να σημειωθεί πρόοδος στην καταπολέμηση του καπνίσματος», είπε ο δρ Bueno, προσθέτοντας ότι οι προτεραιότητες του αγώνα κατά του καπνίσματος θα πρέπει να επικεντρωθούν στα καιόμενα προϊόντα.
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φαρσαλινός προκειμένου να αναδείξει κακές πολιτικές που σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόζονται αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Σουηδίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα, η Σουηδία είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο χωρίς τσιγάρο (smoke-free), παρά το ότι το ποσοστό χρήσης νικοτίνης στη Σουηδία είναι παρόμοιο με αυτό του ευρωπαϊκού μέσου όρου (περίπου 24%). Ωστόσο, στη Σουηδία η συντριπτική πλειονότητα χρήσης νικοτίνης προέρχεται από το snus, ενώ στην Ευρώπη από τα τσιγάρα. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα ποσοστά θανάτων από καρδιαγγειακή νόσο, καρκίνο του πνεύμονα και άλλων τύπων καρκίνου είναι στο ήμισυ ή και λιγότερο στη Σουηδία συγκριτικά με την υπόλοιπη Ε.Ε. Συνεπώς, ήδη υπάρχει ένα παράδειγμα από τον «πραγματικό κόσμο», με τα καλύτερα δυνατά μακροχρόνια επιδημιολογικά δεδομένα σχετικά με τον μειωμένο κίνδυνο. «Τι έκανε λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ένωση; Απαγόρευσε το snus. Είναι απίστευτο, είναι ένα σκάνδαλο για τη δημόσια υγεία», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Φαρσαλινός.
Εκπροσωπώντας τους καταναλωτές ο κ. Martin Cullip υπογράμμισε επανειλημμένα κατά την παρέμβασή του ότι είναι απαραίτητο να στείλουμε ξεκάθαρα και ισχυρά μηνύματα στο κοινό σχετικά με τα επιστημονικά δεδομένα για τα οφέλη των προϊόντων μειωμένης βλάβης, έτσι ώστε να παρέχουμε ένα αντίβαρο στην παραπληροφόρηση που διαδίδεται από εκείνους που είναι αντίθετοι. Πρόσθεσε ότι δεν μπορούμε να επιτρέψουμε τα προϊόντα αυτά να απαγορευτούν τώρα, όπως φαίνεται να επιθυμεί ο ΠΟΥ, γιατί μετά θα πρέπει να περιμένουμε 60 χρόνια μέχρι να αντιστραφεί η απαγόρευση. Ο καθ. Heino Stover επίσης αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Σουηδίας, όπου υπάρχει μια μακρά παράδοση χρήσης του snus, και αποτελεί την πρώτη χώρα χωρίς τσιγάρο στη Ε.Ε. «Το γεγονός ότι ένα σύστημα παροχής νικοτίνης χωρίς καπνό ήταν διαθέσιμο και χρησιμοποιείτο ευρέως, φαίνεται να είναι η πιο πιθανή ερμηνεία της μεγάλης επιτυχίας της Σουηδίας στη μείωση των ποσοστών του καπνίσματος και της νοσηρότητας που σχετίζεται με το κάπνισμα», είπε ο δρ Stover, καταλήγοντας πως το παράδειγμα της Σουηδίας δείχνει ότι η αποδοχή ενός λιγότερο επικίνδυνου τρόπου χορήγησης νικοτίνης, σώζει ζωές.
Ο επιπολασμός του καπνίσματος παραμένει πολύ υψηλός στην περιοχή της Ένωσης Κρατών Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN) και η μείωση της βλάβης αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό. Στην πρώτη κεντρική ομιλία της 2ης ημέρας του Summit, η καθηγήτρια Sharifa Ezat Wan Puteh παρουσίασε αναλυτικά και εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με το κάπνισμα και τις πολιτικές που εφαρμόζονται στην περιοχή της ASEAN, η οποία είναι μια πολιτική και οικονομική ένωση 10 κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας με πληθυσμό που ανέρχεται σε περίπου 600 εκατ. Η περιοχή ASEAN δεν είναι πλέον ομόφωνα κατά του ατμίσματος, όπως ήταν πριν από μια δεκαετία όταν το άτμισμα άρχισε να γίνεται δημοφιλές. Σήμερα, αρκετές χώρες έχουν νομιμοποιήσει το άτμισμα, ενώ άλλες εξακολουθούν να το θεωρούν παράνομο. Τα μέτρα έναντι του καπνίσματος και του ατμίσματος διαφέρουν από χώρα σε χώρα, καθώς και η στάση απέναντι στη μείωση της βλάβης. Αντίστοιχα, ο αντίκτυπος στα ποσοστά του καπνίσματος ποικίλει σε μεγάλο βαθμό, με τον επιπολασμό του καπνίσματος να παραμένει υψηλός.
Στην κεντρική ομιλία του ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φαρσαλινός ανέλυσε τις σύνθετες κοινωνικοπολιτικές και ηθικές πλευρές του ελέγχου του καπνίσματος τον 21ο αιώνα, εστιάζοντας στη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα και στην υποχρέωση των πολιτικών, των υπεύθυνων των ρυθμιστικών αρχών και των επιστημόνων να τηρούν μια ανοιχτή, ειλικρινή και τεκμηριωμένη προσέγγιση, πέρα από ιδεολογίες και προκαταλήψεις. «Η αλήθεια είναι, είπε, ότι η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα αποτελεί ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η στρατηγική Μείωσης της Βλάβης δεν αφορά μόνο τη μείωση της βλάβης από τη χρήση ουσιών, αλλά και την αντιμετώπιση του στιγματισμού, της περιθωριοποίησης, της ποινικοποίησης, των ανισοτήτων και της καταπίεσης, σε μια προσπάθεια να προστατευθούν η υγεία, η αξιοπρέπεια και η ελευθερία, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας των ατομικών επιλογών κατόπιν ενημέρωσης». Δυστυχώς, σήμερα η υστερία κατά της μείωσης της βλάβης μετατρέπεται σε μια μορφή αυταρχισμού της πολιτικής ορθότητας απέναντι στους καπνιστές και τους επιστήμονες με διαφορετικές απόψεις. Όμως, όλοι μας δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την προσωρινή φύση της επιστημονικής γνώσης -πως ο σωστός σκεπτικισμός αποτελεί τη βάση της προόδου της διανόησης, κατέληξε.
Το Summit ολοκληρώθηκε με μια συζήτηση μεταξύ διακεκριμένων ειδικών και εκπροσώπων οργανώσεων Μείωσης της Βλάβης από το Κάπνισμα (THR) προκειμένου να διερευνήσουν τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες εκπαίδευσης των ειδικών στις πολιτικές υγείας, των ιθυνόντων ρυθμιστικών αρχών και του κοινού, καθώς επίσης να υποστηρίξουν τη διενέργεια νέων μελετών ώστε να παραχθούν περισσότερα στοιχεία με σκοπό τη χάραξη τεκμηριωμένων πολιτικών. Η συλλογή καλά τεκμηριωμένων δεδομένων, πρακτικών και πολιτικών από όλο τον κόσμο είναι εξαιρετικά σημαντική προκειμένου να πειστούν οι κυβερνήσεις, οι υπεύθυνοι των ρυθμιστικών αρχών, οι ιθύνοντες χάραξης πολιτικών και το κοινό, να αποδεχθούν την αξία της Μείωσης της Βλάβης από το Κάπνισμα, που αποτελεί ένα γρήγορα εξελισσόμενο πεδίο, είπε ο κ. Tim Phillips της ECigIntelligence. Δεν είναι αρκετό να παράγονται δεδομένα, σχολίασε η κ. Jeannie Cameron, εκπρόσωπος της UKVIA. Τα δεδομένα πρέπει να φθάνουν στους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικών, αλλά χρειάζεται να «μεταφράζονται» με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται κατανοητά και να οδηγούν σε τεκμηριωμένες αποφάσεις. Η κ. Mary Stamp, Trustee, New Nicotine Alliance, UK, ανέφερε στοιχεία σχετικά με την κατάσταση στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει την ανάγκη να υιοθετήσει μεθόδους μείωσης της βλάβης. Από το 2015, οι Ετήσιες Ανασκοπήσεις του οργανισμού Δημόσιας Υγείας της Αγγλίας (Public Health England) δείχνουν σταθερά ότι το άτμισμα είναι 95% λιγότερο επιβλαβές από το κάπνισμα, ενώ το 2017 εκτιμάται ότι 50.000 καπνιστές διέκοψαν το κάπνισμα με τη βοήθεια μιας συσκευής ατμίσματος.
Η SCOHRE (Διεθνής Εταιρεία ανεξάρτητων επιστημόνων για τον Έλεγχο του Καπνίσματος & τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα) αναγνωρίζει ότι η μείωση της βλάβης μπορεί να βελτιώσει τις ζωές των ανθρώπων και φιλοδοξεί να συγκεντρώσει πόρους ώστε να δημιουργήσει ένα Παρατηρητήριο της καπνιστικής συνήθειας σε σχέση με τις εκβάσεις υγείας στην Ευρώπη.
