Άρθρο της Μαριλίτας Μόσχου, Αναπληρωτρίας καθηγήτριας Οφθαλμολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το Δεκέμβριο του 2019 ένας νέος κορονοϊός, ο COVID-19 εντοπίστηκε στη πόλη Wuhan της Κίνας. Στις 11 Μαρτίου του 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, χαρακτήρισε την επιδημική έξαρση ως πανδημία καθώς ο COVID-19 ανιχνεύθηκε παντού στον κόσμο.
Σε γενικές γραμμές, οι άρρενες και άτομα άνω των 65 ετών με συννοσηρότητες είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν σοβαρότερα συμπτώματα και να καταλήξουν μετά από μόλυνση, σε σχέση με άτομα χωρίς τα ανωτέρω χαρακτηριστικά.
Όσον αφορά στον οφθαλμό, ο ιός έχει ανιχνευθεί στην οφθαλμική επιφάνεια των θετικών ασθενών με COVID-19 και στις εκκρίσεις του επιπεφυκότα. Σχετικά με τις οδούς οφθαλμικής μετάδοσης, αυτές περιλαμβάνουν τον άμεσο ενοφθαλμισμό του επιπεφυκότα με σταγονίδια, τη μετανάστευση της λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού μέσω της ρινοδακρυϊκής οδού καθώς και την αιματογενή λοίμωξη των δακρυϊκών αδένων.
Οφθαλμικές εκδηλώσεις
Μια αναδρομική μελέτη σε 3 νοσοκομεία της Wuhan παρουσίασαν τις νευρολογικές εκδηλώσεις 214 ασθενών. Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα ευρήματα ήταν ότι 1.4% των ασθενών (3 στους 214) παρουσίασαν διαταραχή της όρασης χωρίς να διασαφηνίζεται η φύση της διαταραχής.
Επιπρόσθετα, οι Wu και συν. πραγματοποίησαν μια προκαταρκτική μελέτη σχετικά με τον επιπολασμό των οφθαλμικών εκδηλώσεων σε ασθενείς με COVID-19 και κατέγραψαν πως χύμωση, επιφορά και υπεραιμία επιπεφυκότα ήταν παρούσες στο ένα τρίτο των ασθενών.
Επίσης παρατήρησαν πως οι ανωτέρω εκδηλώσεις ήταν πιο συχνές σε ασθενείς με σοβαρή συστηματική νόσο. Αν και το δείγμα ασθενών ήταν σχετικά μικρό (38 άτομα), η μελέτη κατέδειξε πως ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων και των ουδετεροφίλων, καθώς και τα επίπεδα προλακτίνης, C- αντιδρώσας πρωτεΐνης και της γαλακτικής αφυδρογονάσης, ήταν υψηλότερα σε ασθενείς που παρουσίαζαν οφθαλμικά συμπτώματα σε σύγκριση με όσους δεν παρουσίαζαν οφθαλμικές εκδηλώσεις.
Η κερατοεπιπεφυκίτιδα ως αρχικό σύμπτωμα με ήπια αναπνευστικά συμπτώματα, περιγράφηκε για πρώτη φορά στον Καναδά σε έναν νεαρό ασθενή. Οι Dinkin και συν. επίσης περιέγραψαν δύο περιπτώσεις οφθαλμικής πάρεσης με συνοδό πάρεση του απαγωγού νεύρου που ανέπτυξαν μέτρια αναπνευστικά προβλήματα συνδεόμενα με COVID-19 μέσα σε λίγες ημέρες. Επιπρόσθετα, νευρολογικές ανωμαλίες καθώς και ευρήματα στα νεύρα της κοιλιακής χώρας και του κρανίου ανευρευρέθησαν στην μαγνητική τομογραφία και στους δύο ασθενείς.
Οι οφθαλμικές εκδηλώσεις μετά από COVID-19 μπορούν να εκδηλωθούν ακόμα και στο μέσο της φάσης νόσησης όπως περιγράφηκε από τους Chen και συν. (35). Στην περίπτωσή τους, ένας νέος άνδρας θετικός στον COVID-19, παρουσιάστηκε με οξεία αμφοτερόπλευρη θυλακιώδη επιπεφυκίτιδα που αναπτύχθηκε 12 ημέρες μετά την έναρξη της νόσησης με COVID-19.
Ο ασθενής ανέφερε ερυθρούς οφθαλμούς, εξεσημασμένη δακρύρροια και αίσθηση ξένου σώματος, ενώ κατά την κλινική εξέταση καταγράφηκε οίδημα επιπεφυκότα, υδαρείς εκκρίσεις, θυλάκια επιπεφυκότα, και ψηλαφητοί λεμφαδένες χωρίς φλεγμονή του προσθίου θαλάμου, ή ελλείμματα κερατοειδούς. Ιικό RNA του COVID-19 ανιχνέυθηκε σε επίχρισμα επιπεφυκότα (RT-PCR) την 13η ημέρα. Του χορηγήθηκαν οφθαλμικές σταγόνες Ribavirin 4 φορές ημερησίως και σε χρονικό διάστημα μικρότερο των 7 ημερών (19η ημέρα), παρατηρήθηκε εξάλειψη των συμπτωμάτων και αρνητικοποίηση του τεστ PCR. Επιπρόσθετα, ψευδομεμβρανώδης και αιμορραγική επιπεφυκίτιδα καταγράφηκε σε ασθενή με σοβαρή νόσηση από COVID-19, 19 ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων.
Στον ασθενή χορηγήθηκαν αζιθρομυκίνη και οφθαλμικές σταγόνες δεξαμεθαζόνης ενώ έγινε καθαρισμός των ψευδομεμβρανών καθημερινά ώστε να αποφευχθεί η ίνωση του επιπεφυκότα. Βελτίωση των συμπτωμάτων καταγράφηκε από την 21η έως την 26η ημέρα.
Υπερανακλαστικές αλλοιώσεις στο επίπεδο της έσω δικτυωτής στιβάδας τους αμφιβληστροειδούς καθώς και στο επίπεδο των γαγγλιακών κυττάρων έχουν καταγραφεί σε ασθενείς με COVID19.
Πρόληψη
Καθώς υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πως υπάρχει μετάδοση μεταξύ ιατρού και ασθενούς, τα προφυλακτικά μέτρα προστασίας είναι ζωτικής σημασίας στην οφθαλμολογική πρακτική. Οι προσπάθειες να περιοριστεί η διασπορά του ιού είναι αρκετά σημαντικές και προϋποθέτουν τη σαφή κατανόηση όλων των πιθανών οδών μετάδοσης του ιού καθώς και παρεμβάσεων για να διασπαστεί η αλυσίδα μετάδοσης του ιού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει καταγράψει τις παρεμβάσεις που απαιτούνται για την προστασία σε υγειονομικές συνθήκες. Καλή υγιεινή των χεριών καθώς και χρήση προστασίας για το πρόσωπο και τα μάτια, απαιτούνται ώστε να μειωθεί η μετάδοση και η έκθεση. Επίσης ο εμβολιασμός μπορεί να περιορίσει την μετάδοση της νόσου.
Σχετικά με τους χρήστες φακών επαφής, αν και δεν υπάρχουν δεδομένα ότι οι φακοί επαφής μπορούν να αυξήσουν το ρίσκο της COVID-19 ούτε ότι μπορούν να προστατεύσουν έναντι αυτής, είναι πολύ σημαντικό όλοι οι χρήστες φακών επαφής, να συνεχίσουν να ακολουθούν τους κανόνες υγιεινής. Στην πραγματικότητα, οι χρήστες φακών επαφής θα πρέπει να ενθαρρύνονται να φορούν τα γυαλιά τους, μια πρακτική που μπορεί να προστατεύσει τους οφθαλμούς.
Η πανδημία COVID-19 επέφερε μεγάλες αλλαγές παγκοσμίως. Η κοινωνική και φυσική απόσταση, οι περιορισμοί των ταξιδιών που εφαρμόστηκαν είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομία. Η επίδραση της πανδημίας COVID-19 στα παγκόσμια συστήματα υγείας ήταν καθοριστική.
Η εμπειρία της πανδημίας COVID-19 θα πρέπει να αποτελέσει οδηγό για μια αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των υγειονομικών μονάδων, των κυβερνήσεων, της φαρμακοβιομηχανίας και των πανεπιστημίων.
Όσον αφορά στους οφθαλμιάτρους, θα πρέπει να γίνεται ενδελεχής κλινική εξέταση εκτίμηση ώστε να αναδειχθούν τυχόν υποβόσκουσες οφθαλμολογικές καταστάσεις. Η σωστή και γρήγορη διάγνωση, η ενδεδειγμένη εξατομικευμένη θεραπεία, τα μέτρα πρόληψης και η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ υγειονομικών και μη, είναι ιδιαιτέρως σημαντική.
