«Πόσο υπέροχο είναι ό,τι χρειάζεται μια μόλις στιγμή, για να ξεκινήσει κάποιος ν’ αλλάξει τον κόσμο!»
Άννα Φρανκ
Δεν χρειαζόμαστε κάποιο περίπλοκο πείραμα του CERN για ν’ αντιληφθούμε πως ζούμε σ’ ένα Σύμπαν που αλλάζει διαρκώς, από την πρωταρχική στιγμή του Bing Bang μέχρι το τέλος του –αν ποτέ υπάρξει. Η Φύση που μας περιβάλλει, υπόκειται σε συνεχείς αλλαγές. Η ζωή εμφανίστηκε και εξελίχθηκε μέσα σ’ ένα περιβάλλον αλλεπάλληλων αλλαγών. Το δώρο της νοημοσύνης, με το οποίο είμαστε προικισμένοι, δεν είναι παρά η απάντηση της Εξέλιξης στο απρόβλεπτο, στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντός μας. Το ανθρώπινο είδος επιβίωσε κι εξελίχθηκε, επειδή μπορούσε να προσαρμόζεται συνεχώς και πετυχημένα στις κλιματολογικές μεταβολές. Η επιτυχία μας βασίζεται στη θετική ανταπόκριση στις προκλήσεις και στην προσαρμογή στις αλλαγές.
Συντηρητισμός δε σημαίνει «αυτοσυντήρηση»
Γιατί παρ’ όλα αυτά υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που απορρίπτουν αυτή τη φυσική αρχή της εξέλιξης –τις συνεχόμενες αλλαγές– και θέλουν να κλειστούν στη δήθεν ήσυχη «κοιλάδα των παραδόσεών» τους, εθελοτυφλώντας μπροστά σ’ αυτό που έρχεται; Γιατί γίνονται συντηρητικοί, αρνούνται ν’ αλλάξουν, να προσαρμοστούν σε νέες εξελίξεις κι επιμένουν σε πρακτικές και ιδέες που έχουν ήδη ξεπεραστεί από τις νέες συνθήκες;
Υπόψιν, ο συντηρητισμός δεν πρέπει να συγχέεται με την αυτοσυντήρηση, που είναι ένα πανίσχυρο ένστικτο το οποίο μοιράζονται όλες οι μορφές ζωής. Ο συντηρητισμός στον οποίο αναφέρομαι είναι μια στάση ζωής που βασίζεται μεν στην αρχή της «εξοικονόμησης της ενέργειας», αλλά επεκτείνεται στις ανθρώπινες κοινωνίες σε μια ιδεολογική και πνευματική αρτηριοσκλήρυνση, σε μια απώλεια της ελαστικότητας, σε μια φοβική αντιμετώπιση των προκλήσεων και, εν τέλει, σε μια παραίτηση από το μέλλον.
Διανύουμε το τελευταίο στάδιο κυριαρχίας του συντηρητισμού
Οι περισσότεροι γύρω μας φαίνεται πως έχουν συνθηκολογήσει με τη συντηρητική κοινωνία κι έχουν παραιτηθεί από την ιδέα της αλλαγής του εαυτού τους και του κόσμου. Γιατί όμως; Καταρχάς αυτό δεν είναι κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά. Η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη με περιόδους, όπου ο συντηρητισμός κυριαρχούσε και οι κοινωνίες –επιφανειακά τουλάχιστον– πάγωναν κι ακινητοποιούνταν. Μια τέτοια περίοδος ήταν ο Μεσαίωνας. Αντίθετα, ήταν σπάνιες οι περίοδοι των μεγάλων αλλαγών, που οφείλονταν στη δυναμική ενεργοποίηση των «δημιουργικών μειονοτήτων» (φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, επιστήμονες, εφευρέτες, επαναστάτες πολιτικοί, ιδεολόγοι κ.α.), που προκαλούσαν μια αλυσιδωτή αντίδραση αλλαγών και κατ’ επέκταση στην κατάρρευση της παλαιάς τάξης πραγμάτων. Τέτοια περίοδος ήταν ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και –πρόσφατα– η δεκαετία του 1960 στη Δύση.
Σήμερα, πιστεύω πως διανύουμε το τελευταίο στάδιο μιας μακρόχρονης περιόδου πολιτικής και «ιδεολογικής» κυριαρχίας του λεγόμενου νεοσυντηρητισμού στις Δυτικές κοινωνίες και είμαστε στα πρόθυρα ενεργοποίησης μιας μεγάλης αλυσίδας αλλαγών που θα μεταμορφώσουν τον κόσμο μας. Είμαστε στα πρόθυρα ενός νέου πολιτισμικού –αλλά και πολιτικο-κοινωνικού– Paradigm Shift.
Στον πυρήνα του συντηρητισμού βρίσκεται ο φόβος
Παρ’ όλα αυτά ο συντηρητισμός επιμένει. Επιμένει γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν από μόνοι τους να διαχειριστούν τους φόβους και τις ανασφάλειές τους και ευχαρίστως παραχωρούν αυτή την άχαρη διαδικασία στους επιτήδειους του είδους (εθνολαϊκιστές πολιτικούς, φανατικούς ιεροκήρυκες, διαφημιστές, μαρκετίστες, ψυχίατρους, σκοτεινούς ιδεολόγους κ.α.). Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως στον πυρήνα του συντηρητικού μυαλού βρίσκεται πάντα ο φόβος: «Ο φόβος του εγκλήματος. Ο φόβος των εχθρών. Ο φόβος της αλλαγής. Ο φόβος των ανθρώπων που δεν τους μοιάζουν. Και, φυσικά, ο φόβος μήπως χάσουν τα χρήματά τους…», όπως λέει και ο γνωστός για το καυστικό του χιούμορ Αμερικανός σκηνοθέτης, Μάικλ Μουρ. Ο φόβος του συντηρητικού προέρχεται κυρίως από την άγνοια, μέσα στην οποία ζουν: «Δεν ξέρουν πολλά για τον κόσμο που υπάρχει έξω από τον δικό τους. Δεν έχουν ιδέα πως είναι να είσαι μαύρος ή απελπιστικά φτωχός ή να θέλεις να φιλήσεις κάποιον του φύλου σου. Αυτή η βασική άγνοια τους οδηγεί στην υπερβολική και μόνιμη κατάσταση φόβου που αισθάνονται. Ο φόβος γρήγορα εκδηλώνεται ως μίσος, το οποίο οδηγεί τελικά σ’ ένα πολύ σκοτεινό μέρος…» (Μάικλ Μουρ).
Δεν νοείται διανοούμενος αυτός που είναι συμβιβασμένος με το Σύστημα
Ο πιο ασφαλής τρόπος λοιπόν για να απαλλαγούν οι περισσότεροι άνθρωποι από την αφύσικη κατάσταση του συντηρητισμού είναι να καταπολεμηθεί η άγνοια, που αποτελεί και τον πυρήνα των φόβων τους, οι οποίοι και τους ακινητοποιούν. Αυτή, κατά τη γνώμη μου, είναι μια από τις κύριες αποστολές των πνευματικών ανθρώπων –να καταπολεμούν την άγνοια, τις προκαταλήψεις, τις αγκυλώσεις και τον σκοταδισμό. Αν δεν το κάνουν, αν συμβιβαστούν με τη συντηρητική πραγματικότητα που τους περιβάλλει, τότε απλά θα πάψουν να είναι πνευματικοί άνθρωποι. Δεν νοείται διανοούμενος αυτός που είναι συμβιβασμένος και δεν ασκεί κριτική στο Σύστημα. Τόσο απλό είναι.
Δεν πρέπει να φοβόμαστε τις αλλαγές. Απλά πρέπει να προσπαθούμε να προσαρμοζόμαστε πετυχημένα σ’ αυτές. Η αλλαγή είναι μέσα στη φύση του σύμπαντος, μέσα στην ουσία της ίδιας της ζωής. Η μη αλλαγή είναι μια κατάσταση που προσιδιάζει με το θάνατο –την τέλεια ακινησία. Άλλωστε, «ο μόνος ανθρώπινος θεσμός που απορρίπτει την αλλαγή είναι το νεκροταφείο…» (Χάρολντ Ουίλσον, Βρετανός πρωθυπουργός). Ποιος όμως θέλει να «πεθάνει» πριν το θάνατό του;
Ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και εκδότης-διευθυντής του περιοδικού ΖΕΝΙΘ.
