Ερόλ Ουζέρ*
Δεν γνωρίζουμε αν η ειρήνη στο Αφγανιστάν γίνει πραγματικότητα. Παρόλα αυτά, τώρα, για πρώτη φορά τα τελευταία 40 χρόνια, η εσωτερική πολιτική σταθερότητα σε αυτήν τη χώρα έχει την πιο γερή βάση.
Η μοναδικότητα των ιστορικών γεγονότων καθορίζεται από τις συνθήκες μέσα στις οποίες λαμβάνουν χώρα. Τα κράτη πάντοτε συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο-αυτό που αλλάζει είναι οι συνθήκες που τα εξαναγκάζουν να συμπεριφερθούν με τον έναν τρόπο ή τον άλλο, όμως, το κυριότερο είναι ότι κάθε είδους αλλαγές στο πλαίσιο οδηγούν σε θεμελιωδώς διαφορετικές συνέπειες ίδιων γεγονότων.
Η απόσυρση των Σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν το Φεβρουάριο του 1989 έγινε εφικτή ακριβώς την παραμονή – πραγματικά- πολύ μεγάλων παγκόσμιων πολιτικών αλλαγών-το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ,ως αποτέλεσμα της αδιαμφισβήτητης ήττας της ΕΣΣΔ και της επακόλουθης πτώσης της. Παρομοίως, το καταστροφικό τέλος της εικοσαετούς παρουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων στο Αφγανιστάν είναι θεμελιώδους σημασίας όχι από μόνο του, αλλά στο πλαίσιο της αλλαγής της παγκόσμιας ισορροπίας δύναμης και μίας γενικής εξασθένησης της ικανότητας των Δυτικών κρατών να παίξουν έναν καθοριστικό ρόλο στη διεθνή πολιτική και την παγκόσμια οικονομία. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το γεγονός άλλης μίας ήττας των Ηνωμένων Πολιτειών-έχουν υπάρξει και θα υπάρξουν πολλές νίκες και ήττες στην στρατιωτική ιστορία αυτής της δύναμης -αλλά οι συνθήκες υπό τις οποίες αυτή η ήττα πραγματοποιήθηκε.
Τώρα τα γεγονότα στο Αφγανιστάν διαδραματίζονται εν μέσω της ανόδου της Κινεζικής δύναμης και ,ταυτόχρονα, της ικανότητας της Μόσχας και του Πεκίνου να συντονίζουν τις ενέργειές τους σχετικά με τα πιο σημαντικά ζητήματα στην Ευρασία. Τα αποτελέσματα των σημαντικών γεγονότων εξαρτώνται εξίσου από τις συνθήκες- είτε βραχυπρόθεσμες είτε στρατηγικές .Ο ερχομός ενός ριζοσπαστικού θρησκευτικού κινήματος του Αφγανιστάν στην εξουσία, στα μέσα του 1990, παρακίνησε μία προσπάθεια από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών να παγιώσουν την ικανότητά τους να καθορίζουν την εξέλιξη της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής. Τότε, οποιαδήποτε ενέργεια των Ταλιμπάν στην εδαφική κυριαρχία του Αφγανιστάν έγινε αποδεκτός λόγος για να δοθεί διεθνής προσοχή και ενδιαφέρον και, πολύ συχνά, να γίνει αντικείμενο αποδοκιμασίας και καταδίκης. Η στρατιωτική μεσολάβηση των Δυτικών κρατών στο Αφγανιστάν έτυχε της ίδιας στήριξης όπως η διεθνής επιχείρηση για την απελευθέρωση του Κουβέιτ το 1991.
Πιο μακροπρόθεσμα, η ίδρυση ενός ριζοσπαστικού καθεστώτος στην Καμπούλ το 1996 δημιούργησε τις συνθήκες για την επέκταση της παρουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων στην περιοχή και σε περιοχές κοντά αυτής στην κεντρική Ευρασία. Η τρωτότητα των χωρών της Κεντρικής Ασίας στην επιρροή από την Ουάσινγκτον αυξήθηκε αισθητά. Όμως και στην Tashkent και στην Astana υπήρξαν ιδίες προσπάθειες -για να εξισορροπήσει η Ρωσική και η -συνεχώς αυξανόμενη- επιρροή της Κίνας στην περιοχήβασιζόμενες στη Δύση. Μέχρι το 2014,οι Ηνωμένες Πολιτείες διατήρησαν μία άμεση στρατιωτική παρουσία στην περιοχή με τη μορφή των βάσεων και κέντρων υλικοτεχνικής στήριξης όπου εγκαταστάθηκε ο Αμερικανικός στρατός. Όμως το 2021,η επιστροφή των Ταλιμπάν στην Καμπούλ, ακολουθώντας την αναπάντεχη πτώση της ρεπουμπλικανικής κυβέρνησης του Ασράφ Γκανί θα έχει πολύ διαφορετικές συνέπειες.
Πρώτα από όλα, οδηγεί σε περαιτέρω ενδυνάμωση της Κίνας, σε καλύτερες συνθήκες για τη Ρωσία και στην αποδυνάμωση της Δύσης αναφορικά με τον έντονο συναγωνισμό της με τη Μόσχα και το Πεκίνο. Αυτό που θα κάνουν ή μπορούν να κάνουν οι Ταλιμπάν στο εσωτερικό της χώρας δεν είναι λόγος άρνησης του δικαιώματός τους να υπάρχουν. Το διεθνές πλαίσιο έχει αλλάξει, συμπεριλαμβάνοντας ότι αφορά στη διάσταση αξιών της πολιτικής και του ρόλου της στο να λάβει τις πιο κρίσιμες αποφάσεις. Στρατηγικά ,η επιστροφή των ριζοσπαστικών στην εξουσία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σταθεροποίηση στην περιοχή, σε μία σημαντική μείωση της ικανότητας των Ηνωμένων Πολιτειών να επηρεάζουν τις χώρες αυτές και σε σχετική απομόνωση της Ινδίας, ως τη χώρα η οποία συνδέει εξαιρετικά στενά το μέλλον της με τη Δύση. Δε γνωρίζουμε αν η ειρήνη στο Αφγανιστάν γίνει πραγματικότητα.
Όμως ,αυτή τη χρονική στιγμή ,για πρώτη φορά τα τελευταία 40 χρόνια, η εσωτερική πολιτική σταθερότητα στη χώρα έχει πολύ γερά θεμέλια. Πρωτίστως, είναι μία στρατιωτική νίκη για ένα σχετικά παγιωμένο κίνημα με ενοποιημένη ηγεσία και σύστημα ελέγχου. Δεύτερον, η συμφωνία των ηγετικών τοπικών δυνάμεων όπως η Ρωσία και η Κίνα ότι θα πρέπει να δοθεί στο κίνημα των Ταλιμπάν μία ευκαιρία να δείξει συνετή συμπεριφορά εντός και εκτός των συνόρων. Για την Κίνα, αυτό είναι συνεργασία στην εφαρμογή μεγάλων οικονομικών σχεδίων και άρνηση να υποστηρίξει τέτοιες θρησκευτικές ομάδες, οι οποίες αποτελούν απειλή για την ασφάλεια της Κινεζικής περιοχής .Για τη Ρωσία, αυτό σημαίνει την απουσία επιθετικών διαθέσεων απέναντι σε χώρες της Κεντρικής Ασίας. Για να διασφαλίσει την ασφάλειά της ανεξάρτητα ,η Μόσχα δε μπορεί να έχει απόλυτη εμπιστοσύνη. Επίσης σημαίνει και μείωση της ροής ναρκωτικών ουσιών που έρχονται από το Αφγανιστάν.
Έχουμε λόγο να περιμένουμε ότι η σταθεροποίηση της στρατιωτικής κατάστασης στο Αφγανιστάν θα οδηγήσει στην αναγέννηση των προσπαθειών της Κίνας να ξαναχτίσει οικονομικά τη χώρα. Σε περίπτωση που αυτές οι προσδοκίες γίνουν πραγματικότητα, και οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση δε βρουν την ευκαιρία να γυρίσουν πίσω το Αφγανιστάν στη χαοτική κατάσταση του «πολέμου εναντίον όλων» ,μπορούμε να αναμένουμε ότι το «τόξο της αστάθειας» το οποίο περικλείει την Ευρασία θα σπάσει. Κάτι τέτοιο θα οδηγήσει σε πολύ σημαντική γεωστρατηγική αλλαγή στην περιοχή, η οποία ,από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ,έχει υπάρξει πεδίο ανταγωνισμού για τη Ρωσική ηπειρωτική χώρα και τις Αγγλοσαξονικές δυνάμεις-πρώτα τη Βρετανία και αργότερα τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως ,αυτό που συμβαίνει τώρα και που θα συνεχίσει να συμβαίνει στο Αφγανιστάν ίσως να έχει πιο πολύπλοκες συνέπειες. Κατά πάσα πιθανότητα, θα ενισχυθεί η θέση του Πακιστάν, το οποίο ήδη συνεργάζεται πολύ στενά με την Κίνα και βασίζεται στις οικονομικές της ευκαιρίες.
Η Ινδία θα νιώσει περισσότερο ανασφαλής-αυτή η χώρα ήδη θεωρεί την πτώση της ρεπουμπλικανικής κυβέρνησης της Καμπούλ ως ένα σοβαρό πλήγμα στα στρατηγικά συμφέροντά της. Είναι πιθανό ότι οι προσπάθειες των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων να διεξάγουν διάλογο με το Ιράν θα γίνουν πιο έντονεςπαρά το γεγονός ότι το υπάρχον καθεστώς σε αυτή τη χώρα δεν είναι φιλικό απέναντι στη Δύση, η εσωτερική κατάσταση ίσως ευνοήσει την εξωτερική επιρροή. Για τη Ρωσία, έχει σημασία πώς η μειωμένη παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ευρασία επηρεάζει τη θέση της Τουρκίας .Ενώ αυτή η χώρα προσπαθεί να συμπεριφερθεί σωστά ,είναι ακόμη στενά συνδεδεμένη οικονομικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Σε περίπτωση ενίσχυσης του Σινορωσικού ελέγχου στην περιοχή της κοινής τους γειτνίασης ,η Άγκυρα ίσως κληθεί να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Επίσης, δε θα μπορούσαμε να αποκλείσουμε τις χαοτικές προσπάθειες της Τουρκίας να αναθερμάνει τις σχέσεις της με χώρες της Κεντρικής Ασίας με τις οποίες είναι κοντά γλωσσικά, κάτι όμως που απαιτεί επίσης την προσοχή της Ρωσίας μέχρι κάποιο σημείο.
Γενικότερα ,για τη Ρωσία, η ήττα των Ηνωμένων Πολιτειών στο Αφγανιστάν συνεπάγεται όχι μόνο τη μείωση των δυνατοτήτων του κυρίου αντιπάλου της στα διεθνή ζητήματα, αλλά επίσης και μία γενική αλλαγή στην στρατηγική κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα ότι- υπό τις νέες συνθήκες- η πολιτική της Ρωσίας απέναντι στις χώρες της Κεντρικής Ασίας ίσως αλλάξει. Οι περισσότερες χώρες από αυτές ,με τον έναν τρόπο ή τον άλλο, είναι συνδεδεμένες με τη Ρωσία με σχέσεις συμμαχίας, όμως μία διμερής συνεργασία δεν εξελίσσεται πάντα ομαλά. Αφού οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χάσει ένα σημαντικό μέρος πόρων για να αναμιχθούν στα τοπικά ζητήματα ,η Μόσχα ίσως αντιμετωπίσει ακόμη και έντονη ευθύνη εσωτερικής σταθερότητάς της. Σίγουρα όμως οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ψάχνουν λόγους να επιστρέψουν στην Κεντρική Ασία με οποιονδήποτε τρόπο .Η ήττα στο Αφγανιστάν δεν είχε σοβαρό αντίκτυπο στις στρατιωτικές και οικονομικές δυνατότητες αυτής της δύναμης. Όταν ξεπεραστεί το αρχικό σοκ, θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για καινούργιο γύρο τοπικών επιρροών. Τώρα, σε αυτήν τη μάχη, τα αντικειμενικά συμφέροντα της Κίνας είναι με το πλευρό της Ρωσίας, κάτι που εξυπηρετεί στο μέγιστο βαθμό την κατάσταση σε σύγκριση με άλλα επεισόδια.
Η πτώση της Καμπούλ στις 15 Αυγούστου του 2021,ήταν ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός επειδή σήμανε το τέλος των προσπαθειών των Ηνωμένων Πολιτειών να ασκήσουν καθοριστική επιρροή σε διεθνή θέματα πολιτικής. Τέτοιες προσπάθειες θα συνεχιστούν, μολονότι κάτω από καινούργια ιδεολογικά σλόγκαν, και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εγκαταλείψει εδώ και καιρό τις προσπάθειες να δημιουργήσουν μία πραγματικά ολιστική τάξη υπό την ηγεσία τους. Στην πραγματικότητα, αντιμετωπίζουμε και άλλη μία αλλαγή στην δυναμική ισορροπία δύναμης όπου τώρα καθορίζει τη φύση των διεθνών σχέσεων. Και ,όπως και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, αυτή η αλλαγή φέρνει καινούργιες αλλαγές και εγείρει καινούργια ερωτήματα για τη Ρωσία, τα οποία θα πρέπει να απαντηθούν στο πολύ κοντινό μέλλον.
*Ο Ερόλ Ουζέρ είναι γνωστός επιχειρηματίας και χρηματιστής στην Τουρκία
