Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας να κατασκευάσει ένα διαστημικό σκάφος μεταφοράς φορτίου που μπορεί να μετατραπεί σε σκάφος πληρώματος είναι ένα τεράστιο βήμα στις φιλοδοξίες της να ανταγωνιστεί αντίπαλα προγράμματα εξερεύνησης της Σελήνης.
Οι πρόσφατες ανακοινώσεις για την εξερεύνηση του διαστήματος στη σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA) δύσκολα θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν τη ομιλία του Προέδρου John F Kennedy στο Πανεπιστήμιο Rice στο Χιούστον του Τέξας, το 1962, όταν ανακοίνωσε κατηγορηματικά: «Επιλέγουμε να πάμε στο φεγγάρι». Αυτά τα λόγια ουσιαστικά έθεσαν τις ΗΠΑ στο δρόμο για την προσγείωση του Neil Armstrong και του Buzz Aldrin στο φεγγάρι στις 20 Ιουλίου 1969, τερματίζοντας τον διαστημικό αγώνα με τη Σοβιετική Ένωση.
Ωστόσο, όταν ο γενικός διευθυντής της Esa, Josef Aschbacher, μίλησε στον Τύπο τον Νοέμβριο, μετά τη διάσκεψη κορυφής της Esa για το διάστημα στη Σεβίλλη της Ισπανίας, η ανάγκη για υπερβολή που έλειπε στην ομιλία αντικαταστάθηκε από τη σημασία της για το διαστημικό πρόγραμμα της Ευρώπης.
Με την ομόφωνη συμφωνία των 22 ευρωπαϊκών χωρών που χρηματοδοτούν και διοικούν την Esa, η διαστημική υπηρεσία θα ξεκινήσει διαγωνισμό για τη βιομηχανία προκειμένου να της προτείνει ένα διαστημικο σκαφος φορτίου που θα πετά από και προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), έως το 2028. Η έκπληξη ήρθε σε αυτό που είπε στη συνέχεια ο Aschbacher: «Θα το σχεδιάσουμε επίσης με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί στο μέλλον να μετατραπεί σε όχημα πληρώματος, εάν τα κράτη μέλη το αποφασίσουν».
Αυτή θα ήταν η πρώτη φορά που η Ευρώπη αναπτύσσει ένα όχημα μεταφοράς πληρώματος και ενώ αρχικά θα χρησιμοποιηθεί για τη μεταφορά ανθρώπων από και προς τον ISS, μια περαιτέρω εξέλιξη του σχεδιασμού – μετά από τη σύμφωνη γνώμη των κρατων μελών της Esa – θα μπορούσε να εξυπηρετήσει άλλους προορισμούς πέρα από τη χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα να γραφτεί ιστορία, γιατί εάν η πολιτική βούληση είναι ισχυρή, η Ευρώπη θα έχει ξεκινήσει το ταξίδι που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη της ικανότητας της να προσγειώνει τους δικούς της αστροναύτες στο εδαφος της Σελήνης.
Όχι ότι ο Esa θέλει απαραίτητα να το πάει μόνος. Ο Frank De Winne, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αστροναυτών της Esa στην Κολωνία της Γερμανίας, βλεπει την ανάπτυξη αυτών των ικανοτήτων ως τον δρόμο για ισχυρότερες εταιρικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και άλλες χώρες. «Το να είσαι ισχυρός εταίρος με παρόμοιες δυνατότητες σε κάνει καλύτερο συνεργάτη», λέει, επισημαίνοντας ότι όταν αποσύρθηκε το πρόγραμμα διαστημικών λεωφορείων των ΗΠΑ, οι ρωσικές κάψουλες Soyuz διατήρησαν τον ISS λειτουργικό ενισχύοντας την τροχιά του και μεταφέροντας πληρώματα από και προς τη Γη.
Ο πόλεμος της Ουκρανίας, ωστόσο, έχει ουσιαστικά διακόψει τους δεσμούς μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρώπης και των ΗΠΑ για μελλοντικά έργα, ανοίγοντας μια σαφή ευκαιρία για την Ευρώπη να καλύψει αυτό το κενό. Μόνο τρεις χώρες στον κόσμο διαθέτουν την ανεξάρτητη ικανότητα να εκτοξεύουν τους δικούς τους αστροναύτες: οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα. Η Ινδία δεν κρύβει τη φιλοδοξία της να γίνει η τέταρτη με τις δοκιμαστικές πτήσεις χωρίς πλήρωμα της κάψουλας Gaganyaan, οι οποίες έχουν προγραμματιστεί να ξεκινήσουν το επόμενο έτος.
Η ώθηση για την Esa να χαράξει επειγόντως το δικό της δρομο προς ένα σύστημα μεταφοράς αστροναυτών ήρθε τον Φεβρουάριο, όταν η υπηρεσία δημοσίευσε μια έκθεση με τίτλο Revolution Space: Europe’s Mission for Space Exploration. Το έγγραφο που συντάχθηκε από μια ομάδα 12 ανεξάρτητων συμβούλων, υποστηρίζει ότι στο διάστημα συντελείται μια επανάσταση συγκρίσιμη με την ανάπτυξη του Διαδικτύου πριν από 20 χρόνια και ότι, όπως το Διαδίκτυο, αυτό θα επηρεάσει όλους τους τομείς της ζωής.
Από πολλές απόψεις, έχει ήδη γίνει πραγματικότητα. Η κοινωνία μας εξαρτάται πλέον απόλυτα από τους δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη. Οι υπηρεσίες επικοινωνίας και πλοήγησης που καθιστούν δυνατές είναι τόσο συνυφασμένες στην καθημερινή μας ζωή που στο Ηνωμένο Βασίλειο, το διάστημα κατατάσσεται ως ένας από τους 13 κρίσιμους εθνικούς τομείς υποδομής.
Η έκθεση Revolution Space καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ένα ισχυρό, ανεξάρτητο μέσο εκτόξευσης ωφέλιμων φορτίων, ακόμη και ανθρώπων, είναι κρίσιμο για τη μελλοντική ευημερία της Ευρώπης. Χωρίς αυτό, λέει η έκθεση, η Ευρώπη θα τοποθετηθεί ως πελάτης άλλων χωρών που ταξιδεύουν στο διάστημα, με τον ίδιο τρόπο που ο κόσμος βασίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στη Silicon Valley για υπολογιστές.
Αυτό αντικατοπτρίστηκε στον τρόπο με τον οποίο ο Aschbacher θέλει να αναπτύξει η Esa το φορτηγό όχημα και έναν νέο πύραυλο, που ανακοινώθηκε επίσης στη Σεβίλλη. Αντί η Esa να συνεργαστεί με έναν ανάδοχο για το σχεδιασμό και την κατασκευή του διαστημικού σκάφους, θα αγοράσει την υπηρεσία από μια ιδιωτική εταιρεία. Η Esa δεν θα κατέχει το όχημα που θα προκύψει, αλλά η εταιρεία που θα είναι ιδιοκτήτρια θα μπορεί να πουλήσει αυτές τις υπηρεσίες σε όλο τον κόσμο σε όποιον είναι διατεθειμένος να πληρώσει για αυτές.
Αυτό είναι το μοντέλο που έχει υιοθετήσει η Nasa με την εταιρεία αστροναυτικής SpaceX του Elon Musk στις ΗΠΑ για οχήματα εκτόξευσης, το οποίο έχει επιτύχει θεαματικά αποτελέσματα. «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η SpaceX έχει μειώσει το κόστος μεταφοράς πραγμάτων στο διάστημα γενικά, και η Σελήνη θα είναι σαφώς η ωφελούμενη από αυτό, καθως οι εμπορικοί παράγοντες επιτρέπουν ταχύτερο ρυθμό εξερεύνησης της», λέει ο καθηγητής Ian Crawford του Πανεπιστημίου Birkbeck, Λονδίνου.
Είναι πράγματι; Η Nasa αναπτύσσει ήδη το ίδιο μοντέλο προμήθειας υπηρεσιών από ιδιωτικές αμερικανικές εταιρείες για την ανάπτυξη τεχνογνωσίας στην προσγείωση ρομποτικών ωφέλιμων φορτίων στη Σελήνη. Εάν όλα πάνε σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, την παραμονή των Χριστουγέννων η αμερικανική εταιρεία Astrobotic Technology θα ξεκινήσει το Peregrine Mission One, που προβλέπει την προσελήνωση ενός οχήματος που έχει σχεδιάσει και κατασκευάσει η εταιρεία μέσω του εμπορικού προγράμματος υπηρεσιών σεληνιακού ωφέλιμου φορτίου της Nasa.
Το ενδιαφέρον για προσελήνωση εκρήγνυται σε όλο τον κόσμο. Ο Δρ Nasr Al-Sahhaf το βιώνει αυτό σχεδόν σε καθημερινή βάση. Προεδρεύει της Διεθνούς Ημέρας της Σελήνης, η οποία γιορτάζεται κάθε 20 Ιουλίου, αφού εγκρίθηκε από τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ τον Δεκέμβριο του 2021. Η δουλειά του Sahhaf είναι να διασυνδέεται με εταιρείες και κυβερνήσεις που ενδιαφέρονται να γιορτάσουν το μέλλον της σεληνιακής εξερεύνησης, σε όλο τον κόσμο
«Διαπίστωσα ότι δεν υπάρχει μόνο παγκόσμιο ενδιαφέρον για την επιστροφή της ανθρωπότητας στο φεγγάρι, αλλά υπάρχει και αυτή η ξεκάθαρη επιθυμία για εξερεύνηση και εγκατάσταση σ’ αυτό σαν να αναπληρώνεται μια τόσο μεγάλη απουσία μετά από τις αποστολές του Apollo», λέει ο Sahhaf.
Αυτό το ενδιαφέρον προέρχεται επίσης από πολλούς νέους παίκτες. Από τις τρεις αποκλειστικές ρομποτικές αποστολές στο φεγγάρι που εκτοξεύτηκαν φέτος, μόνο μία προήλθε από μια παραδοσιακή διαστημική δύναμη και προφανώς απέτυχε. Στις 19 Αυγούστου, η Ρωσία έχασε τον έλεγχο του διαστημικού της σκάφους κατά την προσπάθειά του για κάθοδο και το Luna-25 συνετρίβη στο άγονο εδαφος της Σελήνης.
Τον Ιούλιο, η Ινδία εκτόξευσε το διαστημόπλοιο Chandrayaan-3 που μπήκε σε σεληνιακή τροχιά στις 5 Αυγούστου και στη συνέχεια προσγειώθηκε με επιτυχία κοντά στον σεληνιακό νότιο πόλο στις 23 Αυγούστου. Αυτό το κατόρθωμα έκανε την Ινδία την τέταρτη χώρα, μετά τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα, που πέτυχε προσελήνωση και την πρώτη που προσγειώθηκε στο νότιο πόλο της. Το τελευταίο είναι το επίκεντρο της προσοχής για την εγκατάσταση των μελλοντικών σεληνιακών βάσεων λόγω της παρουσίας πάγου νερού στους μόνιμα σκιασμένους σεληνιακούς κρατήρες.
Η τρίτη αποστολή, το Smart Lander for Investigating Moon (Slim) της Ιαπωνιας, εκτοξεύτηκε στις 6 Σεπτεμβρίου από το Διαστημικό Κέντρο Tanegashima της χώρας. Το διαστημικο σκαφος «Moon Sniper», βρίσκεται τώρα σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι και αναμένεται να επιχειρήσει μια ομαλή και ακριβή προσγείωση στο εδαφος του τον Ιανουάριο. Ακρίβεια, σε αυτή την περίπτωση, σημαίνει προσγείωση σε απόσταση μόλις 100 μέτρων από ένα προκαθορισμένο σημείο. Μια τέτοια τεχνική θα είναι ζωτικής σημασίας για την παράδοση εξοπλισμού και αστροναυτων σε ένα καθορισμένο σημείο προσγείωσης σε μια μελλοντική σεληνιακή βάση. Για σύγκριση, όταν το Apollo 11 μετέφερε τους Armstrong και Aldrin στη σεληνιακή επιφάνεια το 1969, η ζώνη προσεδάφισης τους βρισκόταν οπουδήποτε μέσα σε μια περίμετρο περίπου 18 επί 5 χιλιομέτρων σε μέγεθος.
Ο Crawford ανησυχεί ότι μειονέκτημα αυτού του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, είναι ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποιου είδους νέα διαστημική κούρσα για προσελήνωση εκτός εάν συμφωνηθεί κάποια μορφή συντονισμού και τελικά διακυβέρνησης για δραστηριότητες στο εδαφος της Σεληνης. Ωστόσο, υπάρχει έντονη έλλειψη νομικά δεσμευτικών συμφωνιών.
Το πιο κοντινό που έφτασε ο ΟΗΕ ήταν η συνθήκη για τη Σελήνη του 1979, η οποία προσπάθησε να κατοχυρώσει την ιδέα ότι οι πόροι της ήταν μια κοινή ανθρώπινη κληρονομιά και επομένως η εκμετάλλευσή τους ήταν απαγορευμένη παρά μόνο μέσω κάποιου διεθνώς συμφωνημένου πλαισίου, το οποίο δεν προέκυψε ποτέ. Η ίδια η συνθήκη υπογράφηκε τότε από λίγες μόνο χώρες, και όχι από τις μεγάλες διαστημικές δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα. Στα μάτια πολλών, λοιπόν, δεν είχε ισχύ στο διεθνές δίκαιο.
Ωστόσο το 2007, 14 από τις διαστημικές υπηρεσίες του κόσμου δημιούργησαν τη Διεθνή Ομάδα Συντονισμού Εξερεύνησης Διαστήματος (ISECG) για να τους επιτρέψει να ανταλλάξουν σχέδια και να συντονίσουν τις προσπάθειές τους. «Το ISECG αξίζει πολύ περισσότερη προσοχή από ό,τι λαμβάνει συνήθως ποτέ σε αυτές τις συζητήσεις», λέει ο Crawford.
Αυτό οφείλεται στο ότι περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την Κίνα, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ιαπωνία, και παρ’όλες τις ανατροπές στην παγκόσμια σκηνή από την έναρξή της, η ISECG παρέμεινε ισχυρή και εστιασμένη. Η επόμενη συνεδρίασή της θα γίνει τον Δεκέμβριο. Δουλεύοντας μαζί, οι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν δημιουργήσει τον Οδικό Χάρτη Παγκόσμιας Εξερεύνησης, ο οποίος παρουσιάζει ένα όραμα για το τι θα μπορούσαν να συνεισφέρουν οικειοθελώς διαφορετικοί διαστημικοί φορείς σε όλο τον κόσμο σε μια παγκόσμια προσπάθεια εξερεύνησης της Σελήνης. «Αυτό παρέχει ένα πλαίσιο», λέει ο Crawford. «Προς το παρόν, δεν έχει μεγάλη πολιτική ορατότητα υψηλού επιπέδου, αλλά το θέμα είναι ότι το πλαίσιο υπάρχει και νομίζω ότι αξίζει να ενισχυθεί», ολοκληρώνει.
Πέρα από την ISECG, υπάρχει επίσης το Moon Village Association (MVA). Αυτός ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ιδρύθηκε το 2017 από τον Giuseppe Reibaldi μετά από 35 χρόνια καριέρας στην Esa, οπου εργάστηκε για την ανάπτυξη διαστημικών ωφέλιμων φορτίων για την ευρωπαϊκή εργαστηριακή μονάδα Columbus που αποτελεί μέρος του ISS. «Συνειδητοποίησα ότι η κοινωνία των πολιτών πρέπει να διαδραματίσει ρόλο στην εξερεύνηση της Σεληνης και ότι η δημιουργία μιας ΜΚΟ με επίκεντρο το φεγγάρι θα βοηθήσει καταλυτικά κάθε είδους ενδιαφερόμενο φορεα από διαφορετικές χώρες, την βιομηχανία, τον ακαδημαϊκό χώρο καθώς και τους οικονομικούς και πολιτιστικούς κλάδους», λέει ο Reibaldi.
Το MVA θα πραγματοποιήσει το έβδομο παγκόσμιο εργαστήριο του στο Kurashiki και στο Tottori της Ιαπωνίας, τον Δεκέμβριο για να συζητήσει τις βέλτιστες πρακτικές στην εξερεύνηση της Σελήνης. Καθιέρωσε επίσης την Παγκόσμια Ημέρα Σελήνης και έχει καθεστώς μόνιμου παρατηρητή στην επιτροπή του ΟΗΕ για τις ειρηνικές χρήσεις του διαστήματος.
Τελικά, ανεξάρτητα από το ποιός διεθνής οργανισμός εξελιχθεί για να διέπει τις σεληνιακές δραστηριότητες, όποια χώρα φτάσει πρώτη εκει θα είναι αναπόφευκτα αυτη που θα έχει τον μεγαλύτερο λόγο στις δραστηριότητες στο διάστημα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότερα στο τραπέζι από το φεγγάρι. Πολλοί βλέπουν τη Σελήνη ως έδαφος για το μεγάλο έπαθλο: τον Άρη.
«Νομίζω ότι είναι σημαντικό, όταν η ανθρωπότητα αποφασίσει να πάει στον Άρη, η Ευρώπη να είναι μέρος αυτού και να έχουμε μια θέση στο τραπέζι», λέει ο De Winne. «Αυτό θα συμβεί μόνο εάν στην Ευρώπη έχουμε τις απαραίτητες δυνατότητες». Ο De Winne και οι συνεργάτες του θα μελετήσουν τώρα πώς μπορούν να εφαρμοστούν περαιτέρω οι συστάσεις της έκθεσης Revolution Space. Θα παρουσιάσουν τα ευρήματά τους στην επόμενη διαστημική σύνοδο κορυφής της Esa το 2025 και θα περιμένουν τις αποφάσεις που θα ληφθούν.
Πηγή: The Guardian
