Ο ιός HPV συγκαταλέγεται στα πλέον συχνά σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα της εποχής μας.
Έννοιες, όπως «κονδυλώματα», «δυσπλασίες τραχήλου», «στελέχη υψηλού και χαμηλού κινδύνου», «κολποσκόπηση» και «κωνοειδής βιοψία», που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ακούσει από φίλους ή και προσωπική εμπειρία, συμπεριλαμβάνονται στην «ομπρέλα» της θεματολογίας του ιού HPV.
Τα νέα ότι κάποιος έχει τον ιό σίγουρα δεν είναι ευχάριστα, αφού προδιαγράφουν την ανάγκη παρακολούθησης, ενδεχομένως και θεραπείας, επιπλέον όμως πολύ συχνά αυξάνουν τα επίπεδα άγχους και καχυποψίας ανάμεσα στο ζευγάρι, λόγω της σεξουαλικής φύσης μετάδοσης του ιού. Και ενώ κάποιες ανησυχίες είναι λογικές και αναμενόμενες, υπάρχουν επίσης αρκετοί μύθοι που περιτριγυρίζουν το θέμα του HPV, τους οποίους αυτό το άρθρο θα προσπαθήσει να ξεδιαλύνει.
Ο ιός HPV δεν είναι μόνο ένας, αφού μέχρι σήμερα έχουν ανιχνευθεί περισσότεροι από 100 τύποι του ιού στο άνθρωπο. Όπως και τα περισσότερα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, μεταφέρεται σχεδόν αποκλειστικά με τη σεξουαλική επαφή. Αυτό σημαίνει ότι, με εξαίρεση σπάνιες περιπτώσεις, ο ιός μεταδίδεται από τον ερωτικό σύντροφο.
Από την άλλη μπορεί να είναι δύσκολο, έως και αδύνατο, να εντοπιστεί με βεβαιότητα ο υπεύθυνος σύντροφος ή πότε έγινε η μετάδοση. Αυτό ισχύει για πολλούς λόγους. Ο χρόνος επώασης του ιού – το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τη στιγμή που έρχεται κάποιος σε επαφή με τον ιό μέχρις ότου εκδηλώσει κάποιο από τα συμπτώματα – μπορεί να είναι αρκετοί μήνες – μέχρι και εννέα μήνες!
Επίσης, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων -ανδρών και γυναικών- που έχει τον ιό δεν έχει κανένα ενόχλημα και συνεπώς δεν γνωρίζει ότι τον έχει, αν δεν κάνει κάποιο έλεγχο. Τέλος, το τεστ Παπ, που συχνότερα θα εγείρει τις πρώτες υποψίες για την παρουσία του ιού στη γυναίκα, δεν είναι πολύ ευαίσθητο. Δεν είναι απίθανο μια γυναίκα που έχει εκτεθεί στον HPV να έχει ένα φυσιολογικό τεστ Παπ, αν και τα επόμενα τεστ Παπ κατά πάσα πιθανότητα θα τον ανιχνεύσουν.
Με βάση τα παραπάνω και έχοντας υπ’ όψιν πόσο «δημοφιλής» είναι ο ιός ανάμεσα σε νέους ανθρώπους, λίγο νόημα έχει η αναζήτηση ποιος σύντροφος τον έδωσε σε ποιον και αν τον είχε από μια προηγούμενη σχέση.
Τι συμπτώματα μπορεί να προκαλέσει ο ιός στον άνδρα και τη γυναίκα; Είναι αρκετά συχνό και στα δύο φύλα να μην εμφανιστεί κανένα ενόχλημα. Επίσης, τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα μπορεί να εκδηλώσουν κονδυλώματα – βλάβες του δέρματος στην περιοχή των γεννητικών οργάνων που μοιάζουν με ελιές, συνήθως στο χρώμα του δέρματος. Θα πρέπει κάποιος να υποπτευθεί ότι έχει κονδυλώματα, όταν εμφανίσει μικρές βλάβες σε σύντομο χρονικό διάστημα π.χ. τους τελευταίους 2-3 μήνες.
Τα κονδυλώματα, αν και ενοχλητικά, είναι καλοήθη και μπορούν να θεραπευθούν είτε με φάρμακα είτε με μικρή επέμβαση. Στη γυναίκα επιπλέον ο ιός μπορεί να εγκατασταθεί στον τράχηλο της μήτρας και να προκαλέσει αλλοιώσεις στα κύτταρα του τραχήλου -γνωστές ως δυσπλασίες- που συνήθως ανιχνεύονται με το τεστ Παπ. Δεν είναι όλες οι δυσπλασίες επικίνδυνες, ούτε απαιτούν άμεση θεραπεία.
Σε έναν μεγάλο αριθμό περιπτώσεων, ο οργανισμός θα αποκτήσει σταδιακά ανοσία, καταπολεμώντας τον ιό και τις σχετικές δυσπλασίες. Παρ’ όλα αυτά, σε κάποιες γυναίκες οι δυσπλασίες δεν θα υποχωρήσουν ή μπορεί και να επιδεινωθούν. Μια εκτεταμένη ή παραμελημένη δυσπλασία μπορεί τελικά να προκαλέσει καρκίνο του τραχήλου της μήτρας συνήθως ύστερα από μερικά χρόνια.
Η προσέλευση στον γιατρό λόγω πιθανού HPV συμβαίνει εξαιτίας της εμφάνισης κονδυλωμάτων στον έναν ή και τους δύο συντρόφους ή, στην περίπτωση των γυναικών, λόγω ενός μη φυσιολογικού τεστ Παπ. Ενώ στην πρώτη περίπτωση τα κονδυλώματα χρήζουν σχεδόν πάντοτε θεραπείας, στην περίπτωση του παθολογικού τεστ Παπ λόγω HPV χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση ή τουλάχιστον παρακολούθηση.
Ανάλογα με τα ακριβή ευρήματα του τεστ Παπ μπορεί να αποφασιστεί συχνή επανάληψη του τεστ κάθε λίγους μήνες ή να γίνει μια ειδική εξέταση που λέγεται κολποσκόπηση. Κατά την κολποσκόπηση, ο γυναικολόγος θα ελέγξει τον τράχηλο με ειδική μεγέθυνση και χρήση βαφών για την παρουσία «υπόπτων» περιοχών, οι οποίες και ευθύνονται για τα ανώμαλα κύτταρα που έδειξε το τεστ Παπ. Μπορεί να επακολουθήσουν μικρές βιοψίες από τις περιοχές αυτές για επιβεβαίωση της βαρύτητας των αλλοιώσεων.
Αν η εικόνα της κολποσκόπησης και το αποτέλεσμα της βιοψίας συνηγορούν υπέρ ήπιων αλλοιώσεων, είναι δυνατή η απλή παρακολούθηση τους επόμενους μήνες, καθότι υπάρχει καλό ενδεχόμενο αυτές να υποχωρήσουν. Στην περίπτωση πιο προχωρημένων αλλοιώσεων, επιβάλλεται η χειρουργική θεραπεία του τραχήλου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η τυποποίηση του ιού – η ανίχνευση του ακριβούς τύπου ιών από δείγμα που λαμβάνεται από τον τράχηλο – αν και σαφώς προσφέρει πληροφορίες σχετικά με την επιθετικότητα του συγκεκριμένου τύπου, δεν υποκαθιστά τις βασικές εξετάσεις, όπως το τεστ Παπ και την κολποσκόπηση.
Η αντιμετώπιση του HPV κινείται σε δύο επίπεδα: θεραπεία του ιού γενικότερα αλλά και των ειδικών εκδηλώσεών του – κονδυλωμάτων ή δυσπλασιών. Δυστυχώς, δεν υπάρχει ειδικό φάρμακο για την εξάλειψη του ιού – όπως άλλωστε και των περισσοτέρων ιών που γνωρίζουμε σήμερα. Δύο πρακτικές παρεμβάσεις μπορούν να βοηθήσουν.
Η διακοπή του καπνίσματος σίγουρα βοηθά, μια και το κάπνισμα ελαττώνει την άμυνα του οργανισμού απέναντι στον HPV και ιδιαίτερα στην περιοχή του τραχήλου της μήτρας. Η επιμελής χρήση προφυλακτικού επίσης συστήνεται από τους περισσότερους γυναικολόγους, αν και τα οφέλη της απέναντι στον HPV δεν είναι τόσο ξεκάθαρα.
Η λογική της χρήσης προφυλακτικού είναι ότι ελαττώνεται η πιθανότητα μετάδοσης άλλων στελεχών του ιού που πιθανώς φέρει επίσης ο ερωτικός σύντροφος αλλά και άλλων σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων που είναι συχνότερα σε άτομα με HPV. Από την άλλη, το προφυλακτικό δεν χρησιμεύει απέναντι στο ήδη μεταδοθέν στέλεχος του ιού, το οποίο ανευρίσκεται σχεδόν σίγουρα και στους δύο συντρόφους.
Επίσης, επιφάνειες του δέρματος που μπορεί να έχουν το ιό δεν καλύπτονται πάντα από το προφυλακτικό. Τελικά, η απόφαση για συνεχή χρήση προφυλακτικού παίρνεται σε μεμονωμένη βάση ανάλογα με τις συνθήκες του κάθε ζευγαριού. Πάντως, αν αποφασιστεί η χρήση του, έχει νόημα αυτή να γίνεται ανελλιπώς για διάστημα αρκετών μηνών.
Η θεραπεία των δυσπλασιών του τραχήλου συνίσταται σε αφαίρεση ή καταστροφή τμήματος του τραχήλου. Όταν αποφασιστεί θεραπεία, δεν έχει νόημα να θεραπευθούν μόνο οι ύποπτες περιοχές, αλλά περιμετρικά όλη η κυκλική ζώνη του τραχήλου από την οποία δυνητικά μπορεί να προκύψουν μελλοντικές δυσπλασίες. Το πλεονέκτημα της αφαίρεσης έναντι της καταστροφής είναι ότι το αφαιρεθέν τμήμα μπορεί να σταλεί για βιοψία και να δώσει περαιτέρω πληροφορίες για το μέλλον.
Οι τεχνικές αφαίρεσης είναι πολλές και περιλαμβάνουν αφαίρεση με ηλεκτρική αγκύλη (loop), laser ή και το παραδοσιακό νυστέρι. Η κωνοειδής εκτομή πρακτικά υπονοεί την αφαίρεση βαθύτερου και μεγαλύτερου τμήματος του τραχήλου από ό,τι συνήθως – υπό τη μορφή κώνου. Η υστερεκτομή σπάνια είναι ενδεδειγμένη θεραπεία για τις δυσπλασίες.
Η παρακολούθηση της γυναίκας έπειτα από θεραπεία είναι επιβεβλημένη, γιατί αυτή έχει αυξημένη πιθανότητα να επανεμφανίσει αλλοιώσεις στον τράχηλο. Επίσης, πρέπει να τονιστεί ότι, ενώ ο HPV δεν σχετίζεται άμεσα με υπογονιμότητα, κάποιες επεμβάσεις στον τράχηλο μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη γονιμότητα ή μια μελλοντική εγκυμοσύνη.
Στον τομέα της πρόληψης, δύο εμβόλια κατά του HPV κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Αν και μπορεί να έχουν εγκριθεί για χρήση σε γυναίκες έως 26 ετών, η αποτελεσματικότητά τους είναι μεγαλύτερη σε γυναίκες που δεν έχουν ξεκινήσει σεξουαλικές επαφές. Επειδή μόνο μερικοί τύποι του HPV καλύπτονται από τα εμβόλια, η γυναίκα δεν πρέπει να αγνοήσει τον προληπτικό ετήσιο έλεγχο με τεστ Παπ.
Δεν γνωρίζουμε ακόμα αν θα χρειάζονται αναμνηστικές δόσεις ύστερα από αρκετά χρόνια, αν και αυτό ενδέχεται να διευκρινιστεί σύντομα. Τα εμβόλια θεωρούνται ασφαλή και εκτιμάται ότι θα μειώσουν σημαντικά τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
Το κείμενο υπογράφει ο Δρ. Θάνος Παπαθανασίου MD(London) MRCOG FHEA
Μαιευτήρας Χειρ. Γυναικολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Λονδίνου.
