Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Παρά τις προσπάθειες για μείωση των εκπομπών, το τουρνουά της FIFA θα είναι υψηλής έντασης άνθρακα. Και αυτό γιατί ο δρόμος που σχεδιάστηκε προς το καθαρό μηδέν βασίζεται σε αμφισβητήσιμες πιστώσεις άνθρακα.
Μετά την αμφιλεγόμενη απονομή του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου 2022 το 2010, το Κατάρ υποσχέθηκε ότι το ποδοσφαιρικό τουρνουά – που ξεκινά στις 20 Νοεμβρίου – θα είναι ουδέτερο ως προς τις εκπομπές άνθρακα. Αυτό θα ήταν ένα εντυπωσιακό επίτευγμα για κάθε μεγάλο αθλητικό γεγονός, δεδομένης της ανάγκης να δημιουργηθούν νέες υποδομές, να μετακινηθούν και να φιλοξενηθούν ομάδες και οπαδοί και να διεξαχθούν οι αγώνες. Όμως, αποτελεί μια ακόμη πιο τρομακτική πρόκληση σε αυτό το μικρό κράτος – το Κατάρ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα ορυκτά καύσιμα, είναι εξαιρετικά ζεστό και δεν είχε σχεδόν καθόλου κατάλληλες εγκαταστάσεις πριν από την εκδήλωση.
Ωστόσο, οι διοργανωτές του επιμένουν ότι το τουρνουά θα είναι ουδέτερο ως προς τον άνθρακα. Ο σκεπτικισμός σχετικά με αυτόν τον ισχυρισμό ήταν ευνόητα διάχυτος, όπως και οι ισχυρισμοί για greenwashing. Η στρατηγική βιωσιμότητας του Κατάρ, σε γενικές γραμμές, στηρίζεται πρώτα στην ελαχιστοποίηση των εκπομπών όσο το δυνατόν καλύτερα – πράγμα που έχει προφανείς περιορισμούς, δεδομένης της ανάγκης να κατασκευαστούν στάδια από την αρχή και να λειτουργήσουν κατάμεστα στην έρημο – και στη συνέχεια να αντισταθμίσουν τυχόν εναπομείνασες εκπομπές χρησιμοποιώντας πιστώσεις άνθρακα. Η πρακτική της αντιστάθμισης προκαλεί κριτική ούτως ή αλλως, αλλά οι μέθοδοι και οι υπολογισμοί που χρησιμοποιούνται για να φτάσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ στο μηδέν είναι ιδιαίτερα αμφίβολοι.
«Η έρευνά μας που βασίζεται στα διαθέσιμα στοιχεία θέτει σοβαρές αμφιβολίες για αυτόν τον ισχυρισμό, ο οποίος πιθανώς υποτιμά τα πραγματικά επίπεδα εκπομπών του τουρνουά και τον αντίκτυπο τους στο κλίμα», ανέφερε το μη κερδοσκοπικό Carbon Market Watch (CMW) σε έκθεση που κυκλοφόρησε νωρίτερα φέτος. Οι προθέσεις πίσω από τις προσπάθειες των διοργανωτών να χαρακτηρίσουν το Παγκόσμιο Κύπελλο ως ουδέτερο εκπομπών άνθρακα μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης, λέει ο Gilles Dufrasne, ηγέτης στις παγκόσμιες αγορές άνθρακα της CMW, αλλά «αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι δεν είναι σωστές».
Λόγω του μικρού του μεγέθους, το Κατάρ ήταν βέβαιο ότι θα χρειαζόταν να επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε νέα γήπεδα και καταλύματα. Ώς μικρή χώρα, αυτό σημαίνει επίσης ότι εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές, καθιστώντας κάθε κατασκευή πιο περιβαλλοντικά επιβαρυντική. Ακόμη και οι σπόροι χόρτου για τους χλοοτάπητες των σταδίων έπρεπε να εισαχθούν από το εξωτερικό. Μεταφέρθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες με κλιματιζόμενα αεροσκάφη. Μόλις σπαρθούν αυτοί οι σπόροι, η συντήρηση ενός μόνο γηπέδου ποδοσφαίρου τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο – όταν οι θερμοκρασίες στο Κατάρ είναι γύρω στους 20 με 25 βαθμούς Κελσίου, αντί για τους 40 και πλέον βαθμούς το καλοκαίρι – απαιτεί 10.000 λίτρα νερού την ημέρα – και υπάρχουν 144 τέτοιοι χλοοτάπητες. Το νερό δεν έρχεται εύκολα στην έρημο, η αφαλάτωση του θαλασσινού νερού απαιτεί πολλή ενέργεια και σχεδόν το 100% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας προέρχεται από πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Μπορεί εύκολα κανείς να δεί γιατί θα αυξηθούν οι εκπομπές.
Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι το τουρνουά θα παράξει περίπου 3,6 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα, σύμφωνα με την επίσημη έκθεση της FIFA για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό είναι 1,5 εκατομμύριο τόνοι περισσότεροι από την προηγούμενη διοργάνωση στη Ρωσία το 2018 και περισσότερο από ό,τι παράγουν ορισμένες χώρες σε ένα χρόνο – παρά τις εντυπωσιακές προσπάθειες μείωσης των εκπομπών.
Στο επίκεντρο αυτών των προσπαθειών βρίσκονται τα οκτώ υπαίθρια στάδια του τουρνουά, τα βασικά σημεία των υποτιθέμενων πράσινων φιλοδοξιών του. Τα επτά έχουν κατασκευαστεί από την αρχή και το άλλο – το Khalifa International – έχει ανακαινιστεί. Κατασκευάστηκαν κυρίως από τοπικά, επαναχρησιμοποιημένα και ανακυκλωμένα υλικά και έχουν πιστοποιηθεί για τον βιώσιμο σχεδιασμό τους (αν και ο οργανισμός πιστοποίησης ανήκει σε μια εταιρεία επενδύσεων σε ακίνητα που δημιουργήθηκε από το κρατικό επενδυτικό ταμείο του Κατάρ, σύμφωνα με τον Dufrasne). Υπάρχει ακόμη και ένας χώρος, το Στάδιο 974, που χρησιμοποιεί κοντεΐνερς ναυτιλίας ως δομικά στοιχεία, επιτρέποντάς του να αποδομηθεί πλήρως και να επανασυναρμολογηθεί σε άλλη τοποθεσία μετά το τουρνουά.
Για να χειριστούν τη ζέστη του Κατάρ, όλα εκτός από το Stadium 974 χρησιμοποιούν ένα νέο σύστημα ψύξης που σχεδιάστηκε από τον Saud Abdulaziz Abdul Ghani, καθηγητή κλιματισμού στο Πανεπιστήμιο του Κατάρ. Αντί να παίρνει συνεχώς ζεστό αέρα από το εξωτερικό και να τον ψύχει, το σύστημα σχηματίζει ένα στρώμα κρύου αέρα μέσα σε κάθε στάδιο και τον ανακυκλώνει. Οι σχάρες που είναι διάσπαρτες σε όλο τον χώρο ρουφούν αυτόν τον αέρα, τον φιλτράρουν, τον διοχετεύουν δίπλα από σωλήνες γεμάτους με κρύο νερό για να τον κρυώσουν και στη συνέχεια τον στοχεύουν στους παίκτες μέσω ακροφυσίων που βρίσκονται στο πλάι του αγωνιστικού χώρου και στους θεατές μέσω διαχυτήρων κάτω από τα καθίσματα τους, αντί να γεμίζουν το ευρύτερο χώρο του γηπέδου. Ολόκληρο το σύστημα τροφοδοτείται από ένα ηλιακό πάρκο στην έρημο και ο Ghani ισχυρίζεται ότι χρησιμοποιεί 40% λιγότερη ενέργεια από οποιοδήποτε άλλο σύστημα ψύξης στην αγορά. «Το σύστημα είναι ιδανικό για τις ζεστές και ξηρές συνθήκες του Κατάρ», λέει ο Sorin Grama, Διευθύνων Σύμβουλος της Transaera, μιας startup που αναπτύσσει μια νέα κατηγορία εξαιρετικά αποδοτικών συστημάτων κλιματισμού.
Παραδόξως, η απώλεια του κρύου αέρα μέσα από την ανοιχτή οροφή του κάθε γηπέδου δεν αποτελεί ανησυχία. Ο ζεστός αέρας έξω είναι ελαφρύτερος από τον πυκνότερο ψυχρό αέρα μέσα, που σημαίνει ότι μια φυσαλίδα κρύου αέρα παγιδεύεται στο κάτω μέρος κάθε σταδίου. Για να το διατηρήσουν εκεί, ο Ghani και η ομάδα του πραγματοποίησαν αεροδυναμική ανάλυση για να κατανοήσουν πώς το σχήμα κάθε σταδίου αλληλεπιδρά με τον άνεμο, έτσι ώστε να διοχετεύεται ο θερμός εξωτερικός αέρας γύρω και πάνω από το κεντρικό άνοιγμα κάθε σταδίου, αντί μέσα σε αυτό. Το αποτέλεσμα είναι τα γήπεδα όχι μόνο αποφεύγουν να μετατοπιστεί ο ψυχρός εσωτερικός τους αέρας, αλλά να διαθέτουν εκπληκτική θέα.
Δικαίως έχουν τραβήξει πολλή προσοχή, αλλά όσον αφορά τη συζήτηση του καθαρού μηδέν, είναι απλώς μια απόσπαση της προσοχής μας. Η κατασκευή και η λειτουργία της υποδομής του τουρνουά αντιπροσωπεύει μόνο το (περίπου) ένα τέταρτο των συνολικών εκπομπών του Παγκοσμίου Κυπέλλου, σύμφωνα με τη FIFA. Πάνω από τις μισές εκπομπές σχετίζονται με ταξίδια και το ένα πέμπτο με καταλύματα. Ο μοναδικός μεγαλύτερος παράγοντας στο συνολικό αποτύπωμα του τουρνουά είναι τα εισερχόμενα αεροπορικά ταξίδια, που αντιπροσωπεύουν το 44% των εκπομπών.
Αυτό σημαίνει ότι, παρά τα εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά και κλιματιστικά κατορθώματά του, το Κατάρ χρειάζεται να αγοράσει ακόμη 3,6 εκατομμύρια πιστώσεις άνθρακα για να αντισταθμίσει το τουρνουά. Αντί να αγοράζουν αυτά που επαληθεύονται από τα υπάρχοντα ουδέτερα πρότυπα, οι διοργανωτές έχουν δημιουργήσει το δικό τους σύστημα, που ονομάζεται Παγκόσμιο Συμβούλιο άνθρακα, εγείροντας ανησυχίες σχετικά με τη διαφάνεια και τη νομιμότητα. «Το όλο νόημα του να έχεις ένα πρότυπο είναι να έχεις ένα τρίτο μέρος που είναι ουδέτερο και ανεξάρτητο, επομένως είναι παράξενο να έχεις ένα πρότυπο που συνδέεται άμεσα με τον αγοραστή και τους διοργανωτές», λέει ο Dufrasne.
Εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται πραγματικά προβληματικά. Πολλές από τις πιστώσεις του συμβουλίου παράγονται από έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας – όπως ένα αιολικό πάρκο στη Σερβία – που έχουν κατασκευαστεί ρητά για να αντισταθμίσουν τις εκπομπές αλλού. Το επιχείρημα είναι ότι αυτά τα έργα έχουν «εξοικονομήσει» άνθρακα μετατοπίζοντας τους ανθρώπους στην πράσινη ενέργεια. Όμως, αυτού του είδους τα έργα ενδέχεται να μην προκαλέσουν (στην πραγματικότητα) καμία πρόσθετη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου μακροπρόθεσμα, καθώς ο άνθρακας που «εξοικονομούν» μπορεί να καταλήξει να αφαιρεθεί από το ενεργειακό σύστημα ούτως ή άλλως από άλλα έργα χαμηλών εκπομπών άνθρακα που θα ξεκινήσουν στο μέλλον. Για το λόγο αυτό, άλλα πρότυπα της αγοράς άνθρακα αποκλείουν αυτούς τους τύπους συστημάτων.
Όχι ότι αυτό έχει σημασία αυτή τη στιγμή, επειδή με μόνο λίγες μέρες να απομένουν πριν από το τουρνουά, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Άνθρακα έχει απονείμει μόλις 550.000 πιστώσεις – μόνο το 15% από αυτες που θα χρειαζόταν για να επιτευχθεί ουδετερότητα άνθρακα, μιλώντας συντηρητικά. Η αντιστάθμιση είναι επίσης εγγενώς ελαττωματική, υποστηρίζει ο Julien Jreissati, διευθυντής προγράμματος για την περιοχή Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής της Greenpeace, καθώς απαιτεί την αντιμετώπιση των εκπομπών που έχουν ήδη συμβεί με μέτρα που μπορεί να χρειαστούν χρόνια, ίσως και δεκαετίες, για να εξισορροπηθούν τα πράγματα. Και αυτό προϋποθέτει ότι τα έργα μειώνουν πραγματικά τις εκπομπές άνθρακα, όπως είχε προβλεφθεί.
Όλα αυτά βασίζονται επίσης στο ότι η εκτίμηση για τον αριθμό των μονάδων που απαιτούνται είναι ακριβής. Στην πραγματικότητα, οι εκπομπές του Παγκοσμίου Κυπέλλου είναι πιθανό να είναι υψηλότερες από ό,τι περιγράφεται. Η έλλειψη καταλυμάτων στη Ντόχα, την πρωτεύουσα του Κατάρ, αναγκάζει πολλούς οπαδούς να παραμείνουν σε γειτονικές χώρες, όπως το Ομάν και τη Σαουδική Αραβία, απαιτώντας εκατοντάδες πτήσεις την ημέρα του αγώνα πέρα από τα σύνορα, που δεν έχουν υπολογιστεί. Οι εκτιμήσεις των εκπομπών των αεροπορικών ταξιδιών υποθέτουν ότι οι οπαδοί πετούν προς και από το Κατάρ από τη χώρα καταγωγής τους – όχι ότι πραγματοποιούν επαναλαμβανόμενες πτήσεις μικρών αποστάσεων στην περιοχή. Οι διοργανωτές έχουν, από καιρό, ισχυριστεί ότι η συμπαγής φύση του τουρνουά, με όλα τα στάδια να βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το κέντρο της Ντόχα, θα εξοικονομούσε εκπομπές από τα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων μεταξύ των τοποθεσιών τουρνουά. Όμως αυτό δεν ισχύει με αυτές τις πτήσεις.
Σύμφωνα με την έκθεση της CMW, οι διοργανωτές υποτίμησαν επίσης τις εκπομπές που σχετίζονται με την κατασκευή των έξι μόνιμων νέων γηπέδων, κατά ουσιαστικό τρόπο. Αντί να αποδίδουν αυτές τις εκπομπές στο τουρνουά, οι διοργανωτές τις έχουν κατανείμει στην αναμενόμενη συνολική διάρκεια ζωής κάθε χώρου, που είναι 60 χρόνια. Αυτό θα ήταν λογικό εάν, όπως ισχυρίζονται οι διοργανωτές, τα γήπεδα πρόκειται να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον (πράγματι, τα κληροδοτημένα σχέδια της FIFA λένε ότι θα μετατραπούν σε κοινοτικές εγκαταστάσεις και θα χρησιμοποιηθούν για να φιλοξενήσουν τοπικές ομάδες μετά το τέλος του Παγκοσμίου Κυπέλλου). Αλλά, είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά τα στάδια σε έναν τόσο μικρό γεωγραφικό χώρο – έναν με λιγότερους από 3 εκατομμύρια κατοίκους. «Το Κατάρ δεν πρόκειται να γίνει τουριστικός κόμβος εν μία νυκτί», λέει ο Jreissati. «Όλη η επένδυση έχει σχεδιαστεί για μερικές εβδομάδες, και αυτό είναι ελάχιστα βιώσιμο», προσθέτει.
Μέχρι να έχουμε αξιόπιστα δεδομένα για το πόσα άτομα παρακολούθησαν την εκδήλωση, και από πού, καθώς και τον τρόπο διαχείρισης των γηπέδων, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε εάν η εκδήλωση θα είναι μαθηματικά ουδέτερη από άνθρακα. Οι διοργανωτές λένε ότι οι εκπομπές του Παγκοσμίου Κυπέλλου θα υπολογιστούν εκ νέου μετά το τέλος του τουρνουά, για να ληφθεί μια πιο ακριβής εκτίμηση του αποτυπώματός του, αλλά εάν οι μέθοδοι υπολογισμού είναι ριζικά λανθασμένες, η άσκηση είναι αμφιλεγόμενη. Μόλις ξεκινήσει το τουρνουά, υπάρχει ο κίνδυνος να παραμεριστούν και να ξεχαστούν οι ανησυχίες σχετικά με το ενδεχόμενο greenwashing – καθώς και εκείνες που αφορούν τις συνθήκες εργασίας των μεταναστών και το αμφίβολο ιστορικό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Κατάρ.
Όλη αυτή η προσπάθεια υπογραμμίζει πόσο δύσκολο είναι να κάνεις μια εκδήλωση πραγματικά ουδέτερη από εκπομπές άνθρακα. Δείχνει επίσης ότι οι χώρες και οι διοργανωτές εκδηλώσεων θα προσπαθήσουν παρόλα αυτά (ή θα προσπαθήσουν να μας κάνουν να πιστεύουμε ότι προσπαθούν) προκειμένου να ενισχύσουν ή να ξεπλύνουν τη φήμη τους. Ακόμα κι αν εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους για μείωση των εκπομπών, κάθε «αθλητικό πλύσιμο» όπως αυτό μπορεί να είναι ηθικά αμφισβητήσιμο. Τουλάχιστον, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα τηρήσουν τις υποσχέσεις τους. Ας απολαύσουμε λοιπόν το τουρνουά ποδοσφαίρου, χωρίς όμως να ξεχνάμε τον ευρύτερο αντίκτυπό του.
Πηγή: Wired
