Έρχονται πολύ δύσκολες ημέρες είτε θέλει κάποιος να το παραδεχθεί είτε δεν θέλει. Η ελληνική οικονομία ασθενεί και μάλιστα βαριά και η «θεραπεία» θα είναι επίπονη, σχεδόν οδυνηρή για πολλούς.
Με πρόβλεψη σχεδόν μηδενικής ανάπτυξης (+0,2%) από την ίδια την Κομισιόν, χωρίς να αποκλείεται ακόμη και αρνητικό πρόσημο και ταυτόχρονα με ένα υπέρογκο και σε κάθε περίπτωση μη αποδεκτό έλλειμμα (πλέον του 3,5%) ο νέος κύκλος επιτήρησης θα πρέπει να θεωρείται δεδομένος. Αργά η γρήγορα η Ε.Ε θα αναλάβει και πάλι τα ηνία μιας χώρας, που δεν μπορεί να τακτοποιήσει τα του οίκου της.
Αυτή τη φορά όμως τα πράγματα θα είναι διαφορετικά.
Είτε το θέλει, είτε όχι το πολιτικό σύστημα θα μέτρα που θα επιβληθούν θα είναι σκληρά για μεγάλη μερίδα των εργαζομένων αλλά και των επιχειρηματιών.
Νέα βαριά φορολογία, βίαιη μείωση των κρατικών δαπανών, ακόμη και περικοπές μισθών στο δημόσιο κατά 8-14% σε πρώτη φάση θα πρέπει να αναμένονται τους επόμενους μήνες. Μάλιστα όσοι δυσπιστούν και τούτη την ύστατη πραγματικά ώρα καλό θα ήταν να παρακολουθήσουν τις εξεγέρσεις σε Λιθουανία, Ουγγαρία και λιγότερο στην Ουκρανία, όπου ήδη έχει ανακοινωθεί σειρά τέτοιων μέτρων, ως αντίδοτο στην κατάρρευση των οικονομιών αυτών. Μέχρι οι άνευροι Ισλανδοί διαδήλωσαν πρόσφατα, σε μια προσπάθεια να περισώσουν το λιγοστό πλέον εισόδημά τους.
Ακόμη και έτσι όμως δεν πρέπει κανείς να προβλέπει τίποτε περισσότερο από μεγάλες οικονομικές δυσκολίες. Πολύ περισσότερο δεν είναι σωστό να καταφεύγει σε εσχατολογία σενάρια. Δεν πρόκειται για το «τέλος του κόσμου», αλλά για την επώδυνη κατάρρευση μιας άλλης εποχής, που φαίνεται να έκλεισε τον κύκλο της.
Μεγάλες δυσκολίες συνεπάγεται η σημαντική επιβάρυνση του κόστους δανεισμού του Δημοσίου που σημειώνεται τις τελευταίες ημέρες, μετά την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της ελληνικής οικονομίας από τη Standard & Poorʼs (S&P).
Στη διεθνή αγορά, προς το παρόν, υπάρχει… χρήμα για την Ελλάδα, αλλά για να το εξασφαλίσει η χώρα μας, θα αναγκαστεί να πληρώσει περισσότερο… τόκο. Όχι όμως άμεσα, σε πέντε ή δέκα χρόνια, ανάλογα με τη διάρκεια του κάθε ομολόγου, που βγάζει στη διεθνή αγορά.
Μεγαλύτερος «πονοκέφαλος» πρέπει να θεωρείται η μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, κατά πάσα πιθανότητα στο 0,2%, που σημαίνει σχεδόν μηδενική παραγωγή νέων θέσεων εργασίας και συνεπώς ακόμη μεγαλύτερη ανεργία.
Από την άλλη πλευρά, το μεγαλύτερο πρόβλημα στην περίπτωση του εξωτερικού δανεισμού είναι και θα είναι ο ίδιος ο δανεισμός. Το πρόβλημα, δηλαδή, είναι ότι η χώρα μας συνεχίζει να «ξοδεύει» περισσότερα από όσα παράγει και οδηγείται αναγκαστικά στον εξωτερικό δανεισμό.
Ωστόσο, πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι η αύξηση του κόστους δανεισμού δε συνεπάγεται καταστάσεις «ασφυξίας» για την ελληνική οικονομία. Το πρόβλημα της χώρας μας θα είναι εάν συνεχίσει να μην είναι παραγωγική και η οικονομία της να στηρίζεται μόνο στις υπηρεσίες.
Αυτή την περίοδο, οι αβεβαιότητες που προκύπτουν από την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας, είναι ουσιαστικά τρεις:
1. Το ενδεχόμενο νέας υποβάθμισης, που αφήνει ανοικτό η S&P, σε περίπτωση κατά την οποία η Ελλάδα δεν καταφέρει να αλλάξει την εικόνα των δημοσιονομικών μεγεθών της.
2. Το κατά πόσο θα ακολουθήσουν την ίδια τακτική και οι άλλοι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, όπως η Fitch Ratings και η Moodyʼs. Προς το παρόν, το οικονομικό επιτελείο δεν έχει κάποια πληροφόρηση ότι θα έρθουν νέες ανακοινώσεις υποβάθμισης από άλλους οίκους.
3. Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας φέρνει αλυσιδωτές αντιδράσεις στην αξιολόγηση και το κόστος δανεισμού και των ελληνικών τραπεζών. Αυτό γιατί, σύμφωνα με αναλυτές της αγοράς, δεν μπορεί τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μιας χώρας να δανείζονται με καλύτερους όρους απʼ ό,τι η ίδια η χώρα.
Πάντως, ο επικεφαλής του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ), κ. Σπ. Παπανικολάου, υποστήριξε χθες ότι η υποβάθμιση από τη S&P «ήταν αναμενόμενη, καθώς η παγκόσμια κρίση πλήττει ιδιαίτερα τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας», ενώ σχετικά με το κόστος δανεισμού, επισήμανε πως οι επιπτώσεις στην ελληνική αγορά ομολόγων θα είναι οριακές, όσον αφορά στα spreads ή τη ζήτηση για ελληνικό χρέος. Παράλληλα, εξέφρασε την αισιοδοξία του ότι η Ελλάδα δε θα αντιμετωπίσει κανένα πρόβλημα να καλύψει τις δανειακές της ανάγκες, κάτι που φάνηκε και στην πρόσφατη δημοπρασία των εντόκων γραμματίων του Δημοσίου.
Αυτό που περιμένουμε τις επόμενες ημέρες από το «μέτωπο» του εξωτερικού δανεισμού είναι ο ΟΔΔΗΧ να συζητήσει με 5 τράπεζες (4 ξένες και 1 ελληνική) τις λεπτομέρειες της νέας έκδοσης ομολόγων, καθώς ακόμα δεν έχει αποφασιστεί ούτε το ποσό που θα ζητήσει το Δημόσιο (υπολογίζεται σε 3 – 5 δισ. ευρώ), ούτε η διάρκεια των ομολόγων (εκτιμάται ότι θα είναι 3ετή ή 5ετή). Υπό την προϋπόθεση βεβαίως κάποιος άλλος οίκος αξιολόγησης να μην προχωρήσει σε υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας.
Στο ίδιο μήκος κύματος και μάλλον περισσότερο καθησυχαστικά κινείται και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλοντ Τρισέ, που αποδίδει στην κρίση τη μεγάλη αύξηση του spread δανεισμού στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της ευρωζώνης, αποκλείοντας προσωπικά κινδύνους για τη ζώνη του ευρώ από μια υποθετική χρεοκοπία κράτους-μέλους. «Παρακολουθούμε τα spread δανεισμού και θα έλεγα ότι δε με εκπλήσσει ότι υπάρχουν εντάσεις σʼ αυτήν την αγορά, καθώς υπάρχουν σε όλες, λόγω της αναταραχής», υπογράμμισε ο Γάλλος πρόεδρος της ΕΚΤ. «Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να αξιοποιήσουμε όλο το περιθώριο ελιγμών που παρέχει το Σύμφωνο Σταθερότητας, χωρίς όμως να αποκλίνουμε από αυτό, ώστε να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών». Μάλιστα, ο πρόεδρος της ΕΚΤ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο περαιτέρω χαλάρωσης του επιτοκίου στη συνεδρίαση του Μαρτίου. Από τη μείωση του επιτοκίου ωφελούνται όσοι έχουν δάνεια με ρήτρα ΕΚΤ κατά 20 ευρώ ανά μήνα (για ποσό 100.000 ευρώ με εξόφληση σε 20 χρόνια).
Πάντως, η Ελλάδα δε φαίνεται να είναι «μόνη» στο κλαμπ των χωρών της Ενωμένης Ευρώπης με οικονομικά προβλήματα. Σαφή εικόνα θα έχουμε όλοι την ερχόμενη Δευτέρα, όταν ο αρμόδιος επίτροπος, Χοακίν Αλμούνια, θα δημοσιοποιήσει την πιο κρίσιμη ίσως έκθεσή του για την πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας. Ειδικά για τη χώρα μας, ο κ. Αλμούνια θα συναντηθεί με το νέο υπουργό Οικονομίας, Γ. Παπαθανασίου, στις τρεις το μεσημέρι της Δευτέρας, προκειμένου να συζητήσουν όλα τα ενδεχόμενα.
Από τις μέχρι τώρα πληροφορίες, τουλάχιστον 7 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, εμφανίζουν, ήδη, έλλειμμα άνω του 3%.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι «Financial Times» με νέο άρθρο τους, που τιτλοφορείται «Η κρίση δανεισμού της Ευρώπης είναι εμφανής στο ελληνικό τέλμα», ασχολούνται συνολικά με το «ευρωπαϊκό οικονομικό πρόβλημα» και απλώς παίρνουν αφορμή από την κρίση στη χώρα μας. Με βάση όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, οι χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα, είναι: Πορτογαλία
Μέχρι το 2002, η πορτογαλική οικονομία έκανε σημαντικά βήματα. Όμως, σε τρία-τέσσερα χρόνια το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ως ποσοστό του μέσου ευρωπαϊκού όρου έχει υποχωρήσει από το 80% στο 70% (ενώ εντάχθηκαν εν τω μεταξύ χώρες που ρίχνουν το μέσο όρο). Πάντως, δεν προβλέπεται να μπει σε ύφεση φέτος ή του χρόνου και διατηρεί τους αργούς ρυθμούς. Το δημόσιο χρέος της Πορτογαλίας παραμένει συγκρατημένο στο 64% του ΑΕΠ και το έλλειμμα στο 2,4%. Όμως, είναι υποψήφια για πιστοληπτική υποβάθμιση, λόγω του «ποινικού μητρώου» της. Ήταν η πρώτη χώρα του ευρώ που μπήκε στη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος το 2005, όταν είχε ξεπεράσει το 6% του ΑΕΠ. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η ελληνική και η πορτογαλική οικονομία αγωνίζονταν στήθος με στήθος ποια θα αφήσει την άλλη στην τελευταία θέση των «15», αλλά τώρα η Ελλάδα έχει περάσει σαφώς μπροστά με ΑΕΠ 247 δισ. ευρώ έναντι 167 δισ. ευρώ για την Πορτογαλία (με παρόμοιο πληθυσμό).
Ισπανία
Η ισπανική οικονομία στηρίχθηκε υπερβολικά πολύ στο «τσιμέντο». Η οικοδομική δραστηριότητα συνέβαλε σημαντικά στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης των τελευταίων ετών, αλλά πέρυσι τερματίστηκε απότομα. Η αύξηση των δημοσιονομικών δαπανών και η κάμψη της οικονομίας προκάλεσαν έλλειμμα 3,3% για το 2008 (από πλεόνασμα το 2007) και κοντά στο 7,1% φέτος. Ο ρυθμός ανάπτυξης υποχώρησε από 3,7% το 2007 στο 1,3% πέρυσι. Κατά πάσα πιθανότητα φέτος, το ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 0,6%, δηλαδή θα εμφανίσει «αρνητική ανάπτυξη». Δεν προβλέπεται παρά μέτρια ανάκαμψη κάποια στιγμή στο 2010, αν όχι και αργότερα. Ο πληθωρισμός είναι σχετικά υψηλός, ξεπερνώντας το 5% τον Ιούλιο και κλείνοντας στο 4,4% το 2008. Παρά την κάμψη της εγχώριας ζήτησης, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διατηρήθηκε κοντά στο 10% και το 2008, όπως άλλωστε και το 2007. Ο χειρότερος φόβος των Ισπανών είναι η επιστροφή στα υψηλά ποσοστά της ανεργίας, που έφταναν ακόμη και το 25% στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές του 1990.
Ιρλανδία
Το ιρλανδικό θαύμα έχει «ξεθωριάσει», καθώς αποδεικνύεται ότι στηριζόταν σε πήλινα πόδια. Η ιρλανδική ανάπτυξη στηρίχτηκε και αυτή σε μεγάλο βαθμό στο «τσιμέντο», όπως στην Ελλάδα και την Ισπανία. Μάλιστα, είχε δημιουργηθεί μια από τις χειρότερες φούσκες στις τιμές των ακινήτων. Αλλά, καθώς οι τράπεζες «στέγνωσαν», η χώρα έχει βυθιστεί στην ύφεση με μείωση της οικονομικής δραστηριότητας, δηλαδή «αρνητική ανάπτυξη» -2,5% πέρυσι και πρόβλεψη για -2,9% φέτος και -0,5% του χρόνου. Το σοκ είναι μεγάλο για μια χώρα που στις αρχές της δεκαετίας είχε ακόμη ρυθμούς της τάξης του 5-8%. Παρά το χαμηλό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, η πιστοληπτική βαθμολογία απειλείται από το γεγονός ότι η ιρλανδική κυβέρνηση έχει αναλάβει την εγγύηση του πλήρους ποσού των καταθέσεων στο τραπεζικό σύστημα της χώρας και όχι μέχρι ένα ανώτατο όριο ανά καταθέτη και τράπεζα, όπως είναι στις περισσότερες άλλες χώρες (100.000 ευρώ).
Γαλλία
Λόγω μεγέθους, προκαλεί τις μεγαλύτερες ανησυχίες όχι τόσο στους επενδυτές, αλλά περισσότερο στους εταίρους της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν η Γαλλία αρχίζει να «τυπώνει» χρήμα, για να βγει από την κρίση, πιθανώς να υποχρεωθούν να το κάνουν και οι υπόλοιπες χώρες, κάτι που αποτελεί το χειρότερο εφιάλτη των Γερμανών. Δε φαίνεται πιθανό να υποβαθμιστεί από τους διεθνείς οίκους, αλλά η υποβάθμιση της Ελλάδας και ενδεχομένως και άλλων χωρών του ευρώ λειτουργούν ως πίεση προς τη Γαλλία. Η χώρα δυσκολεύεται να μειώσει τα διαρθρωτικά δημοσιονομικά ελλείμματα, καθώς έχει φορολογική επιβάρυνση, υψηλότερη από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, δεν έχει πολλά περιθώρια να αυξήσει τους φόρους και, από την άλλη, για λόγους κοινωνικής συνοχής, δε θέλει να μειώσει τις κοινωνικές δαπάνες. Και σίγουρα αυτό δεν μπορεί να γίνει, προτού εξομαλυνθεί η κατάσταση στην παγκόσμια οικονομία. Οι Γάλλοι δε δέχονται εύκολα την ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας. Προτιμούν λιγότερες δουλειές με καλύτερες αμοιβές και αποζημίωση των ανέργων με κρατικά επιδόματα.
Ιταλία
Η ιταλική οικονομία είναι μια από τις μεγαλύτερες της ζώνης του ευρώ και στην περίπτωση αυτή «το μέγεθος μετράει». Είναι επιβαρυμένη με υψηλό δημόσιο χρέος, κληρονομιά δεκαετιών, για το οποίο έχει κάνει σχετικά λίγα πράγματα. Το δημοσιονομικό έλλειμμα δεν είναι ακόμη μεγάλο, δεδομένης και της κρίσης, αλλά τα περιθώρια ελιγμών είναι περιορισμένα σε μια δύσκολη οικονομικά περίοδο, με τις κοινωνικές ανισότητες και αντιθέσεις να εντείνονται. Για αυτό και το spread των ιταλικών ομολόγων από τα γερμανικά έχει διευρυνθεί σημαντικά (όπως άλλωστε και για τους ελληνικούς και ιρλανδικούς τίτλους). Το spread αποτυπώνει την εκτίμηση της αγοράς για την πιθανότητα χρεοστασίου στα ομόλογα από την κάθε κυβέρνηση που τα εκδίδει και όσο μεγαλύτερο είναι αυτό τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα. Πάντως, εκτιμάται ότι η Ιταλία θα αποφύγει την ύφεση και θα τη γλιτώσει με απλή στασιμότητα, δηλαδή ρυθμό ανάπτυξης κοντά στο μηδέν.
