Υγεία… Πόσες φορές έχουμε πει και έχουμε ακούσει αυτή τη λέξη, με πόσους τρόπους και σε πόσες εκφράσεις, ενίοτε χωρίς καν να κατανοούμε το νόημα που προσδίδει στον λόγο μας. «Γεια», «Στην υγειά σου», «Εις υγείαν», «Πάνω απ’ όλα υγεία», και τόσα άλλα που καθημερινά τονίζουν τη μεγάλη δυναμική και σημασία αυτής της τόσο εύκολα χρησιμοποιούμενης και σχεδόν πανταχού παρούσας λέξης. Τι σημαίνει, όμως, η υγεία;
Στην αρχαιότητα, η Υγεία ήταν θεά της ελληνικής μυθολογίας, προσωποποίηση της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου, που λόγω των θεραπευτικών της ικανοτήτων συνδέθηκε με τον Ασκληπιό και θεωρήθηκε κόρη του.
Στη σύγχρονη εποχή, με βάση την κοινή αντίληψη, η υγεία μπορεί να είναι καλή ή κακή, όπου ως καλή υγεία θεωρείται η σωματική, συναισθηματική, πνευματική και κοινωνική ικανότητα του ατόμου να αντεπεξέρχεται επαρκώς και αποτελεσματικά στο περιβάλλον του και στις πιθανές καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Η πιο απλή απάντηση, δε, στην ερώτηση τι σημαίνει η έννοια υγεία είναι η συνολική κατάσταση ενός ανθρώπινου οργανισμού που δηλώνει έλλειψη οποιασδήποτε αναπηρίας ή ασθένειας.
Είναι, όμως, μόνο αυτό; Υγεία, δηλαδή, είναι ό,τι δεν είναι ασθένεια και απλώς σημαίνει «δεν είμαι άρρωστος»;
Μετά τη ραγδαία εξέλιξη της ανθρωπότητας, των επιστημών και την εκβιομηχάνιση, η έννοια της υγείας τέθηκε σε νέα βάση και ταυτίστηκε με το «υγιές», δηλαδή το μη άρρωστο ή υπολειτουργικό, αφού το μέχρι τότε αδύνατο και θανατηφόρο ηττήθηκε από την ανθρώπινη δυνατότητα. Ίσως, λοιπόν, σε εποχές που μαστίζονταν από επιδημίες και λοιμούς, ακόμα και σήμερα σε χώρες που λόγω πολιτικοκοινωνικών και οικονομικών συνθηκών δεν υπήρξε η δυνατότητα ανάπτυξης και σε πληθυσμούς των οποίων τα ειδικά χαρακτηριστικά νοηματοδοτούν με έναν ιδιαίτερο τρόπο τις πανανθρώπινες έννοιες, η περιγραφή αυτή να αποτελεί την απόλυτη εξήγηση του τι σημαίνει υγεία. Έχουμε, όμως, πια καταλήξει πως η υγεία είναι μια πιο σύνθετη έννοια.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας(WHO) και τον ορισμό όπως αυτός διατυπώθηκε στην ιδρυτική του διακήρυξη το 1946, η υγεία αποτελεί παράγοντα αξιολόγησης της φυσικής, ψυχολογικής και πνευματικής κατάσταση ενός ζωντανού οργανισμού και είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας».
Εξαιτίας της κριτικής στάσης της επιστημονικής κοινότητας -ανάμεσα και σε άλλους επικριτές- απέναντι σε αυτόν τον ορισμό, επειδή εισήγαγε την ταύτιση της υγείας με μια κατάσταση πληρότητας που απείχε από την ανθρώπινη πραγματικότητα, λόγω της εμπορευματοποίησης της υγείας, η οποία είχε την απαρχή της στη μεταπολεμική περίοδο, ο ορισμός του ΠΟΥ υπέστη διαχρονικά συνεχείς τροποποιήσεις. Έτσι, το 1986, στη διακήρυξη της Οτάβα για την Προαγωγή της Υγείας, ο οργανισμός ανέφερε πως η υγεία εκλαμβάνεται ως «πόρος για την καθημερινή ζωή και όχι σκοπός της ζωής». Η υγεία είναι μια θετική έννοια που δίνει έμφαση στους κοινωνικούς και τους προσωπικούς πόρους, καθώς και στις σωματικές ικανότητες.
Αντιμετωπίζοντας, λοιπόν, τις διάφορες συγχύσεις, μοιάζει χρησιμότερο να ορίζει κανείς την κατάσταση της υγείας με βάση μετρητές παραμέτρους, ικανές να ερμηνεύονται σε συνάρτηση με τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού του ατόμου. Σήμερα, λοιπόν, έχει γίνει κατανοητό πως η έννοια της υγείας ως κοινωνική αναπαράσταση που επηρεάζεται από μια πληθώρα παραγόντων, όπως είναι η κουλτούρα, η εκπαίδευση, η παιδεία, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και οι αντιλήψεις για το σώμα σχετικές με το φύλο, την εικόνα και την υγιεινή, δεν καθορίζεται μόνο από την ιατρική και την εξέλιξή της, αλλά και από παραμέτρους, όπως η κοινωνία, η θρησκεία, το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ.α..
Επίσης, γενετικοί και επίκτητοι παράγοντες, όπως ο τρόπος διαβίωσης, η περιβαλλοντολογική μόλυνση, ο τόπος αλλά και ο χώρος της κατοικίας, η εργασία και οι συνθήκες της, η διατροφή, το κάπνισμα, η φυσική άσκηση, οι καταχρήσεις, η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών καθώς και η φαρμακευτική υπερχρησία, αλλά και παράγοντες, όπως το κρατικό σύστημα υγείας και περίθαλψης, επηρεάζουν μακράν την υγεία των ανθρώπων.
Έχουμε πια καταλήξει πως η συνολική υγεία επιτυγχάνεται με έναν συνδυασμό σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας, που μαζί συνήθως αναφέρονται ως το Τρίγωνο της Υγείας και θεωρούμε πως αποτελείται από τρεις παραμέτρους άρρηκτα συνδεμένες μεταξύ τους.
– την ιατρική, όπου υγεία είναι η έλλειψη νόσου ή αναπηρίας,
– την ψυχική, όπου υγεία είναι η ικανότητα του ατόμου να ανταποκρίνεται στους ρόλους του ή/και να προσαρμόζεται στις καταστάσεις της ζωής χωρίς δυσλειτουργικές και επιβλαβείς συμπεριφορές για το ίδιο το άτομο και το άμεσο ή έμμεσο περιβάλλον του
– και τέλος την κοινωνική, όπου η κουλτούρα, ο πολιτισμός και το περιβάλλον συνιστούν παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία.
Εκτός, όμως, από τους ορισμούς, η υγεία αποτελεί ατομικό και συλλογικό, έννομο αγαθό που προάγεται και προστατεύεται από την Πολιτεία. Με απλά λόγια, ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, το χρώμα και την εθνικότητα, η υγεία αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου, ενώ η προσαγωγή και η προάσπισή της υποχρέωση όλων μας.
Με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη της ανθρωπότητας και των επιστημών, είναι πιθανό ο ορισμός της υγείας να τροποποιηθεί εκ νέου. Ας ευχηθούμε πως όποια περαιτέρω ανάγνωση, επανατοποθέτηση ή επαναδιατύπωση θα είναι προς όφελος της υγείας ΜΑΣ.
Το άρθρο υπογράφει η Ελεάνα Ελευθερίου, Ψυχοθεραπεύτρια-Κλινική Θεραπεύτρια Σεξουαλικών Διαταραχών, συνεργάτιδα του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών
