Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Η Tolullah Oni έχει μια πρόκληση για εμάς: «Την επόμενη φορά που θα βρεθείτε σε μια πόλη – ειδικά σε μια πόλη που δεν γνωρίζετε καλά – κάντε τρέχοντας ένα μεγάλο γύρο, βόλτα με ποδήλατο ή περπάτημα. Δείτε αν μπορείτε να καταλάβετε πότε μπαίνετε σε μια εύπορη γειτονιά». «Θα έπρεπε», λέει η ίδια, «να μπορείς να μαντέψεις».
«Ξαφνικά η θερμοκρασία είναι δύο βαθμούς χαμηλότερη. Υπάρχει λίγη περισσότερη σκιά. Ο διαχωρισμός από την κυκλοφορία είναι λίγο μεγαλύτερος. Τα μάτια σας δεν τρέχουν τόσο πολύ», λέει η Oni, κλινική καθηγήτρια παγκόσμιας δημόσιας υγείας και βιώσιμης ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και αστική επιδημιολόγος, της οποίας η έρευνα την οδηγεί σε πόλεις σε όλο τον κόσμο. Όταν η Oni κάνει ανασκόπηση στους δρόμους που έχει περάσει, οι προβλέψεις της είναι σχεδόν πάντα σωστές. «Γύριζα και έκανα πρόβλεψη, και ναι, αυτή ήταν μια πολυτελής περιοχή», ισχυρίζεται.
Οι αστικές περιοχές δεν δημιουργούνται όλες ίσες και αυτό μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στην υγεία ενός ατόμου. Ποιότητα αέρα, ζέστη, τρόφιμα – αυτοί είναι μόνο μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει την υγεία. Συχνά, είναι οι φτωχότερες περιοχές μιας πόλης που έχουν τον πιο αρνητικό αντίκτυπο. Καθώς ο παγκόσμιος αστικός πληθυσμός πρόκειται να διπλασιαστεί περίπου μέχρι το 2050, η επεξεργασία του τρόπου εντοπισμού και αντιμετώπισης αυτών των ανισοτήτων γίνεται πιο κρίσιμη από ποτέ.
Πριν από την ομιλία της στο WIRED Impact στο Λονδίνο στις 21 Νοεμβρίου, το WIRED συνάντησε την Oni για να συζητήσει πώς μπορεί να μεγιστοποιηθεί ο θετικός αντίκτυπος που έχουν οι πόλεις στην υγεία.
Τι σας έκανε να συνειδητοποιήσετε τον αντίκτυπο που έχουν οι πόλεις στην υγεία;
Το διδακτορικό μου εξέτασε τον συνδυασμό HIV και φυματίωσης (TB). Είχα μερικούς ασθενείς που είχαν πολύ καλά ελεγχόμενο και καλά διαχειριζόμενο συνδυασμό HIV-TB, οι οποίοι στη συνέχεια πέθαναν πρόωρα από άλλες παθήσεις. Συγκεκριμένα, είχα έναν ασθενή που είχε HIV και είχε πολύ καλή φροντίδα και πολύ καλά ελεγχόμενο ιικό φορτίο. Πέθαναν όμως, πρόωρα στα σαράντα τους, από εγκεφαλικό λόγω ανεξέλεγκτης υψηλής αρτηριακής πίεσης.
Άρχισα, λοιπόν να εξετάζω τους ευρύτερους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία και διαπίστωσα ότι οι περισσότεροι βρίσκονται εκτός της υγειονομικής περίθαλψης – πολλοί βρίσκονται στα αστικά περιβάλλοντα. Συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να κατανοήσουμε την επιδημιολογία του αστικού πλαισίου ως κύριου πολλαπλασιαστή των ασθενειών.
Πως μια πόλη βοηθά ή βλάπτει την υγεία κάποιου;
Είναι το τι τρώνε οι άνθρωποι, τι αναπνέουν, πώς κινούνται. Το δομημένο περιβάλλον, μέρος του οποίου αποτελούν οι υποδομές μεταφοράς. Αυτό περιλαμβάνει το πόσο εύκολο είναι να περπατάς ή να κάνεις ποδήλατο. Με τον όρο εύκολο, εννοώ την πρόσβαση, αλλά και πόσο εύκολο είναι να το κάνεις αυτό χωρίς να διακινδυνεύεις τη ζωή σου ή τα άκρα σου.
Είναι επίσης η πρόσβαση στον χώρο πρασίνου, που επηρεάζει την ψυχική και τη σωματική υγεία σε σχέση με τον χώρο που απαιτείται για σωματική δραστηριότητα, αλλά είναι επίσης και η υποδομή που μειώνει την έκθεση σε υπερβολική ζέστη. Επιπρόσθετα, το φοιτητικό περιβάλλον, τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ο κίνδυνος τραυματισμού.
Αυτοί είναι οι παράγοντες που καθορίζουν την υγεία μας.
Υπάρχουν κάποιες πόλεις που σε γενικές γραμμές είναι «υγιείς»; Ποιες δίνουν το καλό παράδειγμα;
Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Οι μέσοι όροι κρύβουν πολλά. Πάντα αποφεύγω να πω ότι μια πόλη έχει νικήσει άλλες. Το πιο εύκολο πράγμα να πει κανείς είναι ότι ίσως σε μέρη όπου η ανισότητα είναι χαμηλότερη, όπου ο υγιής δημόσιος χώρος κατανέμεται πολύ πιο δίκαια και ισότιμα, τα πράγματα είναι καλύτερα.
Το Λονδίνο για παράδειγμα, είναι μια αρκετά καλή πόλη για να είσαι σωματικά δραστήριος και να κινείσαι σε εξωτερικούς χώρους – με πολλούς χώρους πρασίνου – αλλά είναι εξαιρετικά άδικο όσον αφορά το ποιος έχει πρόσβαση σε αυτό. Επίσης, είναι εξαιρετικά άδικο όσον αφορά την ποιότητα του αέρα που αναπνέουν οι άνθρωποι. Ακόμα και σε υποδομές ποδηλασίας. Υπάρχουν μερικά μέρη του Λονδίνου που πρέπει να είσαι πολύ ριψοκίνδυνος για να είσαι ποδηλάτης.
Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν: Πως κάνεις μια πόλη πιο υγιή;
Ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς που κάνω αφορά στον εντοπισμό των κινδύνων – η ευκρινέστερη σύνδεση των κινδύνων για την υγεία και το κλίμα με αυτό που μπορεί να φαίνεται ότι κάνει καλό.
Για παράδειγμα, εάν έχετε νέες οδικές υποδομές που εισέρχονται στις πόλεις και στη συνέχεια αναπτύσσονται γρήγορα, αυτό είναι γενικά ένα σημάδι ανάπτυξης – βοηθώντας τους ανθρώπους να γίνουν πιο κινητικοί και διευκολύνοντας την οικονομική δραστηριότητα.
Όμως, όπου δεν υπήρχαν μεγάλοι δρόμοι πριν, τώρα έχετε δρόμους όπου τα αυτοκίνητα μπορούν να κινούνται πολύ γρήγορα. Όσο αυξάνεται η ταχύτητα των αυτοκινήτων, αυξάνεται και ο κίνδυνος τραυματισμού στην προσπάθεια να διασχίσει κανείς τον δρόμο. Εκτοπίζεται επίσης η ποδηλατική υποδομή.
Συχνά με τους προγραμματιστές των δημόσιων χώρων το πρόβλημα είναι η παράλειψη και όχι η ανάθεση – θέλουν να μιμηθούν και να επαναλάβουν κάποια πράγματα με συγκεκριμένο τρόπο, επειδή ήδη υπάρχει ένα πρότυπο». Κανείς δεν ζητά καθαρό αέρα και κανείς δεν ζητά βατότητα. Αυτό που σπάνια είναι εμφανές είναι ποιο είναι το κόστος υγείας, γιατί αυτό το κόστος γεννιέται σε διαφορετικό τομέα και συχνά σε κάποια διαφορετική στιγμή.
Επομένως, η δουλειά μου είναι να χρησιμοποιώ συμμετοχικές προσεγγίσεις και υποστήριξη του κοινού για να αποκαλύψω μια απαίτηση για βελτίωση – για παράδειγμα για καθαρό αέρα ή δρόμους που μπορούν να περπατηθούν. Εστιάζουμε σε τρεις κατευθυντήριες γραμμές: ποιότητα αέρα, βατότητα και περιβάλλον τροφίμων. Επίσης, δουλεύουμε και στη χρηματοδότηση. Ποιος χρηματοδοτεί έργα αστικών υποδομών; Πώς να ενθαρρύνουμε και να ευαισθητοποιήσουμε το κοινό στους τρόπους εξέτασης των επιπτώσεων τους στην υγεία.
Πείτε μας περισσότερα για τη συμμετοχή. Ποιος είναι ο ρόλος των κατοίκων των πόλεων στο να κάνουν τις πόλεις πιο υγιείς;
Σε πολλά μέρη, το αστικό περιβάλλον είναι δυναμικό και αλλάζει πολύ γρήγορα. Έτσι, μεγάλο μέρος της δουλειάς που έχω κάνει είναι να δημιουργήσω συμμετοχικές υποδομές, ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να συμμετέχουν στη συνεχή μέτρηση των κινδύνων.
Ο στόχος είναι να έχουμε τη δυνατότητα να βλέπουμε τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο και να έχουμε τη δυνατότητα να τα χρησιμοποιούμε για έρευνα, αλλά και όσοι συμμετέχουν να χρησιμοποιούν αυτά τα δεδομένα για ακτιβισμό και υπεράσπιση. Τα δεδομένα είναι χρήσιμα μόνο όταν δημιουργούν απαιτήσεις από τους ανθρώπους.
Το ονομάζουμε «ακτιβισμό ακριβείας»: Μπορούμε να συνεργαστούμε με ανθρώπους για να δημιουργήσουν τα δικά τους δεδομένα για προσαρμοσμένο ακτιβισμό, με βάση δεδομένα που δημιουργούν οι ίδιοι σε πραγματικό χρόνο; Επειδή ο ακτιβισμός γύρω από απαίτηση για χώρο που θα είναι υγιής και ανθεκτικός στο κλίμα βασίζεται συχνά μόνο στο συναίσθημα. Ενώ αυτό είναι σημαντικό, συχνά απορρίπτεται αν δεν υπάρχουν στοιχεία.
Γνωρίζουμε ότι αυτό μπορεί να συμπληρώσει πιο συμβατικούς τρόπους συλλογής δεδομένων. Έτσι, με το παράδειγμα της ποιότητας του αέρα, δείξαμε πώς οι φορητοί αισθητήρες ποιότητας αέρα μπορούν να συμπληρώσουν τους στατικούς αισθητήρες. Και κάνουμε δουλειά εξετάζοντας πώς μπορούμε να συνεργαστούμε με τις δημοτικές αρχές των πόλεων – για παράδειγμα με πιο ποιοτικές προσεγγίσεις πολυμέσων, ώστε να κατανοήσουμε ποια είναι τα πλαίσια. Μπορούμε φερειπείν, να τραβήξουμε γεωγραφικά εντοπισμένες φωτογραφίες και βίντεο, που να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε ποιες είναι οι πηγές κινδύνων για την υγεία.
Μπορώ να φοράω έναν αισθητήρα ποιότητας αέρα και να ζητώ αλλαγή – αλλά δεν μπορώ να φτιάξω έναν ποδηλατόδρομο. Ποιος είναι τελικά υπεύθυνος για τη διασφάλιση της υγείας των πόλεων;
Οι κυβερνήσεις έχουν την εντολή να διασφαλίζουν την υγεία για όλους. Δεν μπορούν πραγματικά να απεκδυθούν καμίας ευθύνης από αυτό. Τούτου λεχθέντος, σε πολλές πόλεις κατασκευάζονται υποδομές από τον ιδιωτικό τομέα. Άρα η κυβέρνηση είναι υπεύθυνη και για τη νομοθεσία που θέτει υπόλογο τον ιδιωτικό τομέα.
Αυτό που βλέπει κανείς συχνά είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας κάνει απλώς αυτό που αναγκάζεται να κάνει και τίποτα περισσότερο. Όμως ζούμε σε μια ενδιαφέρουσα εποχή όπου οι άνθρωποι μπορούν να ψηφίσουν με το πορτοφόλι τους. Αυτοί είναι οι πελάτες σου.
Πρόσφατα υπήρξε αντίθεση σε ορισμένες βελτιώσεις στην αστική υγεία – για παράδειγμα, η επέκταση της ζώνης εξαιρετικά χαμηλών εκπομπών του Λονδίνου ή οι πόλεις των «15 λεπτών». Πως μπορούμε να πείσουμε τους ανθρώπους να υποστηρίξουν αυτά τα μέτρα;
Πραγματικά δεν πίστευα ότι θα ήταν δυνατό να υπάρξει αντίθεση στις «πόλεις 15 λεπτών». Κι όμως υπήρξε. Μια πτυχή του είναι να κάνεις το κρυφό ορατό. Είναι ξεκάθαρο για μένα, η ευκολία να μπω στο αυτοκίνητό μου και να συνεχίσω και να μην χρειάζεται να αλλάξω το αυτοκίνητό μου για χρόνια επειδή δεν το θέλω.
Αυτό που δεν μου είναι ξεκάθαρο είναι ποιο είναι το κόστος της αδράνειας. Είτε για μένα είτε για ανθρώπους σαν εμένα ή τη γειτονιά μου. Αυτές οι επιπτώσεις είναι συχνά κρυφές. Όταν ασχολούμαι με τις πόλεις, μου λένε, «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να κάνουμε αυτές τις αλλαγές». Και τους απαντώ: «Και αν σας έλεγα ότι έχετε χάσει το 3% του ΑΕΠ σας σε ένα χρόνο εξαιτίας αυτής της έκθεσης στη ρύπανση. Τι θα γινόταν αν σας έλεγα το ποσοστό των ανθρώπων που πεθαίνουν πρόωρα;». Νομίζω ότι ένα πραγματικά βασικό μέρος της καμπάνιας είναι η αποσαφήνιση αυτών των συνδέσεων.
Μια άλλη πτυχή είναι ότι στους ανθρώπους δεν αρέσει να τους συμβαίνουν πράγματα χωρίς να εμπλέκονται με κάποιο τρόπο. Δεν μπορείς να το επιβάλεις από πάνω προς τα κάτω: «Απλά εμπιστεύσου με – αυτό είναι το σωστό».
Πρέπει να το δεις από την πλευρά πού βρίσκονται οι άνθρωποι. Τι προβλήματα αντιμετωπίζουν, τι τους ανησυχεί και στην πραγματικότητα να προσπαθήσεις να τους φέρεις αλληλέγγυους. Στη συνέχεια, υπάρχει ο προσδιορισμός του ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν οι άνθρωποι, είτε σε αυτό που κάνουν είτε σε αυτό που υποστηρίζουν.
Οι πόλεις δεν είναι ομοιόμορφες. Τι μπορούν να διδάξουν στον υπόλοιπο κόσμο;
Μηχανισμοί διατομεακής διακυβέρνησης. Ακούγονται σαν τρεις πολύ βαρετές λέξεις, αλλά πραγματικά κάνουν τεράστια διαφορά. Συχνά είναι πολύ δύσκολο να αποκτήσουμε δεδομένα ερμηνεύσιμα σε όλους τους τομείς. Εάν δεν μπορούμε να δείξουμε ποια είναι τα αποτελέσματα της υπερβολικής ζέστης στην υγεία, για παράδειγμα, είναι πολύ δύσκολο να δημιουργήσουμε ώθηση για δράση. Σε πολλά μέρη είτε δεν έχει μετρηθεί η έκθεση στη ζέστη, ή δεν μετρούνται τα αποτελέσματα στην υγεία ή είναι πολύ δύσκολο να τα συγκεντρώσουμε.
Το δεύτερο πράγμα είναι η ευκινησία. Ιδιαίτερα σε πόλεις όπου υπάρχει μεγάλος βαθμός μη εφαρμογής των κανόνων. Μερικές φορές η παρατυπία στην κοινωνία μετατρέπεται σε παράτυπη διακυβέρνηση, πράγμα που σημαίνει ότι είναι σε θέση να προσαρμοστούν πολύ γρήγορα σε μεταβαλλόμενα πλαίσια και μεταβαλλόμενες πραγματικότητες.
Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα παράδειγμα. Στο Κέιπ Τάουν, πριν από την πανδημία, ήταν αρκετά δύσκολο να εργαστείς σε όλους τους τομείς συγχρόνως. Όμως κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μία από τις βασικές απαντήσεις ήταν η μετάβαση από μια τομεακή προσέγγιση σε μια προσέγγιση θέσεων. Έτσι, αντί να είσαι υπουργός στέγασης αναγκάστηκες να αναλάβεις την ευθύνη για ολόκληρη την γειτονιά. Και έτσι, κατάφεραν να προσαρμοστούν. Αυτή η ικανότητα θα είναι κάτι που θα γίνεται ολοένα και πιο απαραίτητο, επειδή η κλιματικό πραγματικότητα που έχουμε φτιάξει για τον εαυτό μας ήδη σημαίνει ότι θα έχουμε αυτές τις σημαντικές κοινωνικές διαταραχές. Πρέπει να έχουμε τρόπους όχι μόνο να διοικούμε τις πόλεις σε καιρό ειρήνης – λόγω έλλειψης καλύτερης λέξης – αλλά πραγματικά να είμαστε σε θέση να προσαρμοστούμε στο πλαίσιο μιας κοινωνικής αναστάτωσης.
Τρίτον είναι το όραμα, όσον αφορά τον προγραμματισμό. Αυτό είναι κάτι που βλέπετε πολύ έντονα στην Ασία και τη Μέση Ανατολή. Ένα είδος μακροπρόθεσμου οράματος για τη διαμόρφωση ενός υγιούς και ανθεκτικού στο κλίμα χώρου, με επίγνωση του πώς αλλάζει η δημογραφία. Εάν γνωρίζουμε ότι θα έχουμε έναν γηράσκοντα πληθυσμό, ποιο είναι το όραμά μας, για έναν πραγματικό γερασμένο, μεγαλύτερο πληθυσμό σε 30 χρόνια; Βλέπετε ότι αυτό διατυπώνεται τόσο έντονα και είναι τόσο πανταχού παρόν όσον αφορά τη στρατηγική σε πόλεις, σε ορισμένα μέρη του κόσμου.
