Το εάν έχουν να επενδύσουν οι πρόσφυγες στην Ελλάδα ή όπου αλλού βρεθούν, είναι ένα θέμα που ανέκυψε όπως ανέκυψε και το προσπερνώ. Το θέμα είναι εάν και πώς η Ελλάδα είναι σε θέση να επενδύσει στο σφρίγος και την αποφασιστικότητα για ζωή αυτών των ανθρώπων που αν το καλοσκεφτείς δεν μοιάζουν σε τίποτα με τους καταπτοημένους Έλληνες και τους καταφοβισμένους πολίτες μιας Ευρώπης που βρίσκεται σε πόλεμο με τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση και την τρομοκρατία.
Παντού μιλούν για κατάθλιψη! Επιτείνεται η αγωνία για το αύριο, το άγχος για την καθημερινότητα και εξαπολύεται βάναυσα η κατάθλιψη που κυριαρχεί… κατά κράτος. Έρευνες δείχνουν ότι το ποσοστό κατάθλιψης στον πληθυσμό των ανθρώπων του προηγμένου κόσμου, έχει αυξηθεί δραματικά σε σχέση με το παρελθόν. Ποιο παρελθόν; Μήπως όταν ο ανταγωνισμός για τον πλούτο ήταν υγιής; Πότε συνέβη κάτι τέτοιο; Πάντοτε ο ανταγωνισμός είχε χρώμα κατακόκκινο από το αίμα και την απληστία των ανθρώπων. Των ευγενών κάθε φυλής που λογάριαζαν την επιτυχία σύμφωνα με το εύρος κάθε καταστροφικής δαπάνης και που γι αυτούς αποτελούσε ευκαιρία επωφελών συναλλαγών καθολικής ισχύος επί των αντιπάλων. Τι έχει αλλάξει σήμερα με τις συναλλαγές και τις επενδύσεις σχετικά με την τύχη των προσφύγων;
Κρίσεις και καταστροφές
Την εποχή που βασίλεια και αυτοκρατορίες του κόσμου ανταγωνίζονταν σε νέες ανακαλύψεις γης και πρώτων υλών, σε εμπόριο μεγάλων αποστάσεων και υψηλών κινδύνων που έφερναν ανάλογα κέρδη και δύναμη στους ηγεμόνες, οι άνθρωποι δεν έπασχαν από κατάθλιψη. Δεν είχαν χρόνο γιατί έπρεπε να επιβιώσουν. Οι πόλεμοι που και τότε ήταν συνεχείς, όπως είναι σήμερα, με διαφορετικό τρόπο αλλά ίδια αποτελέσματα, δεν συνέθλιβαν τους κάθε λογής ηττημένους. Η πολεμική τακτική συσσώρευσης πλούτου, σήμερα λέμε “επεκτατικός και ανταγωνιστικός καπιταλισμός”, ανέκαθεν εμπεριείχαν την ανισότητα και τις καταστροφές, σήμερα λέμε “κρίσεις”, στη σύλληψή τους. Οι άνθρωποι μπορεί να μη φοβούνται με τον ίδιο τρόπο τους ευγενείς ηγεμόνες επειδή μπορούσαν να τους βασανίσουν σωματικά και να τους πάρουν το κεφάλι, αλλά μήπως σήμερα αυτό δεν συμβαίνει; Όμως, στην εποχή της ατομικής ελευθερίας οι άνθρωποι κατατρύχονται από μια ατομική, ατομικότατη και βαθύτατη, βάσανο επειδή η αίσθηση της αποτυχίας τους είναι πια μόνο δική τους υπόθεση και διόλου του κάθε τυχαίου ηγεμόνα, που τον παλιό καιρό τους επιβαλλόταν τυραννικά.
Με τις υπάρχουσες δημοκρατίες, το φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο αναδύθηκε η λεγόμενη μεσαία αστική τάξη, αυτή που από χαμηλά κατάφερε τελικά να ευημερήσει και να υπερισχύσει όσων ευγενών ξέπεσαν επειδή δεν θέλησαν ή δεν κατόρθωσαν να προσαρμοστούν και να συμπλεύσουν με τους ανερχόμενους εμπόρους και βιοτέχνες, έχει προ πολλού φθαρεί. Οι δούλοι μπορεί να απέκτησαν μερικά δικαιώματα και να γίνουν αξιοπρεπείς εργαζόμενοι με ωράριο και μισθό, ελάχιστοι όμως εξ’ αυτών κατόρθωσαν να ανέβουν επίπεδο και να διατηρηθούν ψηλά στην οικονομική και πολιτική ιεραρχία. Κι όποτε τα κατάφερναν, σε πόλεμο ή σε ειρήνη, σπανίως απέφευγαν να γίνουν και οι ίδιοι χειρότεροι δυνάστες όσων δεν τα κατάφερναν το ίδιο καλά να αποκτήσουν κύρος. Εκτονώνοντας μάλιστα με ηδονή την οργή που συσσώρευαν επί μακρόν στον κακοτράχαλο ανηφορικό δρόμο προς την επιτυχία, ξόρκιζαν κάπως τα βάσανα του παρελθόντος τους διότι το σύστημα πάντα το επέτρεπε αν δεν το επέβαλε κιόλας σε κάθε “ευγενή”, ανεξαρτήτως καταγωγής, αρκεί που καβάλησε το άλογο και δεν είναι πια εκείνος που σέρνει το κάρο στη λάσπη. Το σύστημα που κάποτε υπήρξε επιτυχημένο, ακριβώς επειδή έφερε τα πάνω κάτω, ανανεώνοντας τις παραγωγικές δυνάμεις του μόχθου στις θέσεις ισχύος, ακυρώνοντας τους πλαδαρούς, ανεπάγγελτους και άνεργους ευγενείς του χτες, έχει γεράσει. Πεθαίνει μαζί με τους δήθεν ευγενείς της νεώτερης εποχής. Το βλέπουμε καθημερινά στις ειδήσεις σε όλες τις πόλεις του ευτυχισμένου κόσμου που προόδευσε αλλά έως εδώ. Έφτασε και πάλι η ώρα της ανανέωσης του δυναμικού από χώρες που έως τώρα δεν ευτύχησαν όπως εμείς επειδή, όπως λέμε, δεν είχαν το ίδιο καλό πολίτευμα ή καλή θρησκεία όπως εμείς ή δεν έμαθαν ποτέ να αξιοποιούν σωστά τα αγαθά της δικής τους γης. Αναγκαστήκαμε να τους δείξουμε πώς πρέπει να ευτυχήσουν!
Βολική αυταπάτη
Πριν και από μόλις εκατό χρόνια, οι υπολογισμοί αφορούσαν πολύ λιγότερους ανθρώπους πάνω στη γη και πολύ μεγαλύτερο προς εκμετάλλευση πλανήτη. Καθώς ο ανταγωνισμός και ο ατομικισμός εξαγριώνονταν, η αναζήτηση εχθρών ανά τον κόσμο λάμβανε ανεξέλεγκτες και παράλογες μορφές και διαστάσεις. Όσο ο πλανήτης προς εκμετάλλευση μίκραινε και ο ανθρώπινος πληθυσμός μεγάλωνε, έπρεπε να επικρατήσει κάποιος οικονομικός ορθολογισμός στον κόσμο. Όμως «είναι δύσκολο να πιστέψουμε πως η εικόνα ενός ειρηνικού κόσμου και σύμφωνη με τους υπολογισμούς του θα μπορούσε να είναι γι αυτόν κάτι άλλο από μια βολική αυταπάτη» γράφει το 1933 ο Georges Bataille σε μια μελέτη του για την έννοια της δαπάνης. Η εξέλιξη ήταν ραγδαία στα λεγόμενα ανεπτυγμένα/ προηγμένα κράτη όπου η αστική κοινωνία πέτυχε να αναπτύξει την «καθολική ευτέλεια», γράφει ο ίδιος το 1949, στην πραγματεία του Καταραμένο Απόθεμα. Επήλθε πλήρης ανισορροπία πόρων και ανθρώπων. «Έπειτα από έναν αιώνα αύξησης του πληθυσμού και βιομηχανικής ειρήνης, έχοντας συναντήσει το προσωρινό όριο της ανάπτυξης, οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, σήμαναν τα μεγαλύτερα όργια πλούτου – και ανθρωπίνων όντων – που είχε ποτέ καταγράψει η ιστορία.» Η ανισορροπία υπερίσχυσε του ορθολογισμού.
Το σύστημα είναι άρρωστο και η θεραπεία του, αν πράγματι υπάρχει, καθυστερεί δραματικά. Η κατάθλιψη των ανθρώπων στις ευημερούσες κοινωνίες, σε σχέση με τις εξαθλιωμένες κοινωνίες, αποτελεί λογική συνέπεια της ανισορροπίας στον κόσμο. Η πεισματική δύναμη για ζωή που επιδεικνύουν όσοι μέσα από την απόλυτη καταστροφή που τους επέβαλε το άρρωστο παγκόσμιο σύστημα, καταφέρνουν να διεκδικούν νέους όρους επιβίωσης, όπως κάνουν οι σημερινοί πρόσφυγες, δείχνει ποιοι πρόκειται να αποτελέσουν οσονούπω τη νέα εύρωστη τάξη και ποιοι να ξεπέσουν από αδυναμία να συνειδητοποιήσουν ότι δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που ευγενείς κάθε βαθμίδας πέφτουν στην ανάγκη δούλων τους για να διατηρήσουν μια στοιχειώδη αξιοπρέπεια.
Αν έχουμε ελπίδα να διορθώσουμε κάποτε την ανθρώπινη μοίρα όπου ο ευγενής θα γίνεται δούλος και ο δούλος ευγενής, δίχως κανείς πραγματικά να ωφελείται για πολύ, ίσως, τώρα, δίνεται μια ευκαιρία έστω και κόντρα στην ανθρώπινη επιθετική και ανταγωνιστική φύση.
