Η άνοδος ακροδεξιών και νεοναζιστικών στοιχείων στις εκλογές για τη νέα Ευρωβουλή, φέρνει στη μνήμη ορισμένα γεγονότα που δεν θα πρέπει να ξεχαστούν.
Οι επιζώντες είναι οι καλύτεροι μάρτυρες του ναζιστικού ολοκαυτώματος. Τι θα γινει όμως όταν εκλείψουν; Οι συντηρητές του μουσείου Άουσβιτς διατηρούν τη μνήμη μέσα από αντικειμένα των εξοντωθέντων.
H Μάργκιτ Μπόρμαν τακτοποιεί την τσάντα της για την επόμενη «εκστρατεία» κατά της λήθης. Βάζει μέσα την άσπρη ποδιά, την πινσέτα, το μικροσκόπιο και το σκαρπέλο. Δεν είναι γιατρός, ούτε θεραπεύει πληγές, αλλά αναπληρώνει κενά στη μνήμη και διαφυλάσσει αντικείμενα των θυμάτων από τη ναζιστική θηριωδία, από τη σκόνη, τη σκουριά και τη μούχλα. Η 43χρονη Μάργκιτ είναι συντηρήτρια στο επάγγελμα και εργάζεται στον τόπο μνήμης του στρατοπέδου εξόντωσης του Άουσβιτς – Μπιρκενάου. Βασικός κανόνας της δουλειάς της είναι η διατήρηση και όχι η επισκευή. Οι βαλίτσες για παράδειγμα, που υπάρχουν στο μουσείο, δεν έχουν χειρολαβές, οι κλειδαριές είναι χαλασμένες, αλλά δεν επισκευάζονται, γιατί έτσι ακριβώς ήταν από τότε, όταν οι Ναζί μετέφεραν στο στρατόπεδο ένα εκατομμύριο ανθρώπους, Εβραίους, Πολωνούς, Σίντι και Ρόμα, γυναίκες άνδρες και παιδιά από ολόκληρη την Ευρώπη.
«Σημάδια ζωής»
Ό,τι θυμίζει σήμερα τους νεκρούς, περνά από τα χέρια της Μάργκιτ Μπόρμαν και των συναδέλφων της με τις άσπρες μπλούζες εργαστηρίου. Με βάση φωτογραφίες που ελήφθησαν στις 27 Ιανουαρίου του 1945, κατά την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τους Σοβιετικούς γίνεται και η διατήρηση.
Οι βαλίτσες καθαρίζονται και τα μεταλλικά αντικείμενα λουστράρονται. Τα δερμάτινα είδη απολυμαίνονται και στη συνέχεια περνιούνται με ένα χέρι από λίπος για να συντηρηθούν. Τα αντικείμενα που υφίστανται αυτήν την ακριβή διατήρηση, εκτίθενται στο Μουσείο του Άουσβιτς. Ένα εκατομμύριο επισκέπτες έρχονται κάθε χρόνο.
Στο διπλανό κτήριο πίσω από ένα γυάλινο τοίχο υπάρχουν βουνά από τούφες μαλλιών. «Όταν τις ανακαλύψαμε ήταν μέσα σε χάρτινα σακιά» λέει η Κριστίνα Ολέξυ. Η μικροσκοπική Πολωνίδα εργάζεται 40 χρόνια για τον τόπο μνήμης και ήταν για πολλά χρόνια υποδιευθύντρια. Ξέρει την περιοχή πολύ καλά, ακόμη και σήμερα κάνει ξεναγήσεις. Τα βλέμματα των επισκεπτών πέφτουν κυρίως στην γυάλινη προθήκη με τα μαλλιά, που η Ολέξυ αποκαλεί «σημάδια ζωής». Πολλοί από τους επιζώντες – επισκέπτες νομίζουν ότι θα μπορούσαν να ήταν μαλλιά συγγενών τους και ότι θα έπρεπε να ταφούν. «Δεν το κάνουμε, τα μαλλιά ανήκουν σε αυτόν εδώ τον τόπο» λέει η Ολέξυ. «Όμως δεν γίνεται καμιά διαδικασία συντήρησής τους που σημαίνει ότι θα μείνουν έτσι μέχρι να καταστραφούν».
Εχθρός ο χρόνος
Το στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς κινδυνεύει να καταρρεύσει. Μόνο λίγες «μπαράκες» είναι επισκέψιμες, οι άλλες είναι κλειστές λόγω κινδύνου κατάρρευσης. Φεύγοντας το 1945, οι ναζιστές τίναξαν στον αέρα τα κρεματόρια και τους θαλάμους αερίων, που τώρα ως ερείπια είναι εκτεθειμένα στις αδυσώπητες καιρικές συνθήκες.
Η διατήρηση κοστίζει χρήματα που δεν υπάρχουν. Το 2009 συστάθηκε το Ίδρυμα Άουσβιτς – Μπιρκενάου με σκοπό την συλλογή χορηγιών από όλο τον κόσμο ώστε να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση έργων διατήρησης και εξυγίανσης. Δόθηκαν υποσχέσεις για 120 εκατομ. ευρώ, εκ των οποίων τα 60 από τη Γερμανία, αλλά και από άλλες χώρες της ΕΕ, τις ΗΠΑ ακόμη και την Τουρκία.
Σήμερα, 5 χρόνια μετά , δεν έχει καταβληθεί ούτε το ήμισυ του ποσού. Και όσο περνά ο καιρός, συνεχίζεται η καταστροφή του στρατοπέδου, λίγο–λίγο, κάθε μέρα.
Στην ξενάγηση συμμετέχει και ο Γιάτζεκ Τσιλίνιεβιτς, σήμερα 87 χρονών. Θέλει να δείξει στους υπόλοιπους την κεντρική αίθουσα «υποδοχής» των νεοφερμένων, την οποία οι Ναζί την ονόμαζαν σάουνα.
Εδώ γίνονταν η καταγραφή και η υποβάθμιση του ανθρώπου σε αριθμό. Τότε ήταν μόλις 18 χρονών. Σήμερα το Άουσβιτς σημαίνει γι’ αυτόν τη στάχτη των φίλων του. Μιλάει γνωρίζοντας το βάρος των λεγομένων του. Τι θα γίνει όμως όταν ο ίδιος πεθάνει και δεν υπάρχουν άλλοι επιζώντες; «Ο τόπος θα αλλάξει, γι’ αυτό πρέπει να κάνουμε κάτι για να τον διατηρήσουμε» απαντά αυθόρμητα ο Παβέλ Ζαβίτσκι, 33 χρονών.
Το «ξεχασμένο» Ολοκαύτωμα
Τα εγκλήματα των ναζί είναι βαθιά ριζωμένα στη συλλογική μνήμης των χωρών της Ευρώπης. Αλλά πώς λειτουργεί η μνήμη στο μέλλον, όταν δεν θα υπάρχουν επιζώντες; Η λήθη πώς καταπολεμάται; Και πώς διατηρείται η συλλογική μνήμη;
«Σαν παιδί έπρεπε να εξομολογηθώ και κατά ένα περίεργο τρόπο θυμόμουν όλες τις αμαρτίες μου», λέει ο γερμανός συγγραφέας Μάρτιν Βάλζερ στο ξεκίνημα συζήτησης με θέμα «Υπάρχει καλή λήθη;» που διοργανώνεται αυτές τις μέρες στο πλαίσιο του φεστιβάλ φιλοσοφίας PhilCologne στην Κολωνία.
Ο Βάλζερ εννοεί ότι οι αρνητικές αναμνήσεις καταγράφονται στη μνήμη και έχει εξήγηση γι αυτό: «Η ανθρώπινη φύση θέλει να μην επαναλαμβάνονται τα αρνητικά βιώματα». Κι αυτό μένει στη μνήμη. Η συνομίλητριά του Αλέιντα Άσμαν συμφωνεί. «Γεγονότα που προκαλούν ισχυρά συναισθήματα παραμένουν στη μνήμη, όπως για παράδειγμα η ερώτηση του καθηγητή στις απολυτήριες εξετάσεις του σχολείου που δεν μπόρεσε να απαντηθεί».
«Συμβόλαιο» με τις επερχόμενες γενιές
Οι δύο ομιλητές συμφώνησαν ότι τα εγκλήματα που έγιναν στο Άουσβιτς και σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης ανήκουν σε σειρά γεγονότων που οι Γερμανοί έχουν αποφασίσει ότι δεν θέλουν να ξεχάσουν. Αλλά πώς λειτουργεί η μνήμη στο μέλλον;
Η ‘Ασμαν απαντά παραπέμποντας σε μουσεία, σε μνημεία και σε εκδηλώσεις μνήμης. Με την επιφύλαξη ότι η συμμετοχή στη συλλογική μνήμη δυσκολεύεται, όταν δεν υπάρχει άμεση σχέση με το γεγονός μέσω των γονέων ή προγόνων. Και προτείνει να πέσουν τα «σύνορα της μνήμης» ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς λαούς μέσω του διαλόγου. Με αυτόν τον τρόπο προωθείται η ευρωπαϊκή ενσωμάτωση.
Πηγή: Deutsche Welle
Σύνταξη: Κ. Μπετινάκης
