Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Οι κορυφαίοι ηγέτες της Κίνας συγκεντρώνονται στο Πεκίνο αυτή την εβδομάδα για να αποφασίσουν σχετικά με τους βασικούς στόχους και τις φιλοδοξίες της χώρας για το υπόλοιπο της δεκαετίας. Κάθε χρόνο περίπου, το ανώτατο πολιτικό όργανο της χώρας, η Κεντρική Επιτροπή του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, συναντάται για μια εβδομάδα συνεδριάσεων, γνωστή και ως Ολομέλεια.
Αυτό που θα αποφασίσει σε αυτή τη φάση εφέτος θα αποτελέσει τελικά τη βάση του επόμενου Πενταετούς Σχεδίου της Κίνας – του σχεδίου που θα ακολουθήσει η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο μεταξύ 2026 και 2030. Το πλήρες σχέδιο δεν θα δημοσιευτεί πριν από το επόμενο έτος, αλλά οι αξιωματούχοι είναι πιθανό να υπαινιχθούν το περιεχόμενό του την Τετάρτη – και έχουν δώσει σε προηγούμενες περιπτώσεις περισσότερες λεπτομέρειες εντός μιας εβδομάδας από τη λήξη των συνεδριάσεων.
«Η δυτική πολιτική λειτουργεί με βάση τους εκλογικούς κύκλους, αλλά η χάραξη πολιτικής στην Κίνα λειτουργεί με βάση τους κύκλους σχεδιασμού», λέει ο Neil Thomas, ερευνητής κινεζικής πολιτικής στο Asia Society Policy Institute. «Τα πενταετή σχέδια καθορίζουν τι θέλει να επιτύχει η Κίνα, σηματοδοτούν την κατεύθυνση που θέλει να ακολουθήσει η ηγεσία και μετακινούν τους πόρους του κράτους προς αυτά τα προκαθορισμένα συμπεράσματα», προσθέτει.
Εκ πρώτης όψεως, η εικόνα εκατοντάδων γραφειοκρατών με τα κατάλληλα προσόντα να ανταλλάσσουν χειραψίες και να καταρτίζουν σχέδια μπορεί να φαίνεται μονότονη – αλλά η ιστορία μας λέει ότι οι αποφάσεις τους συχνά έχουν τεράστιες επιπτώσεις για όλο τον κόσμο. Τα Πενταετή Σχέδια της Κίνας αναμόρφωσαν την παγκόσμια οικονομία τουλάχιστον τρεις φορές.
1981 – 1984: «Μεταρρύθμιση και Άνοιγμα»
Ο ακριβής προσδιορισμός του πότε η Κίνα ξεκίνησε το ταξίδι της για να γίνει οικονομική δύναμη είναι δύσκολος, αλλά πολλοί στο Κόμμα λένε ότι ήταν στις 18 Δεκεμβρίου 1978. Για σχεδόν τρεις δεκαετίες, η οικονομία της Κίνας ελεγχόταν αυστηρά από το κράτος. Όμως ο κεντρικός σχεδιασμός σοβιετικού τύπου δεν είχε καταφέρει να αυξήσει την ευημερία και πολλοί εξακολουθούσαν να παλεύουν με τη φτώχεια.
Η χώρα ακόμη ανάρρωνε από τα καταστροφικά τελευταία χρόνια διακυβέρνησης του Mao Zedong. Το Μεγάλο Άλμα Προς τα Εμπρός και η Πολιτιστική Επανάσταση – εκστρατείες με επικεφαλής τον ιδρυτή της κομμουνιστικής Κίνας για την αναμόρφωση της οικονομίας και της κοινωνίας του έθνους – είχαν ως αποτέλεσμα την οπισθοδρόμηση της οικονομίας και την φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού.
Μιλώντας στην Τρίτη Ολομέλεια της 11ης Επιτροπής στο Πεκίνο, ο νέος ηγέτης της χώρας, Deng Xiaoping, δήλωσε ότι ήταν καιρός να υιοθετηθούν ορισμένα στοιχεία της ελεύθερης αγοράς. Η πολιτική του για «Μεταρρύθμιση και Άνοιγμα» έγινε αναπόσπαστο μέρος του επόμενου Πενταετούς Σχεδίου, το οποίο ξεκίνησε το 1981.
Η δημιουργία Ειδικών Οικονομικών Ζωνών ελευθέρου εμπορίου – και οι ξένες επενδύσεις που προσέλκυσαν – μεταμόρφωσαν τη ζωή των ανθρώπων στην Κίνα. Σύμφωνα με τον Thomas, οι στόχοι αυτού του Πενταετούς Σχεδίου δεν θα μπορούσαν να είχαν επιτευχθεί με πιο εμφατικό τρόπο. «Η Κίνα σήμερα ξεπερνά τα πιο τρελά όνειρα των ανθρώπων της δεκαετίας του 1970, όσον αφορά την αποκατάσταση της εθνικής υπερηφάνειας καθώς και την εδραίωση της θέσης της ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου», λέει.
Όμως αναμόρφωσε επίσης ριζικά την παγκόσμια οικονομία. Μέχρι τον 21ο αιώνα, εκατομμύρια θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα της Δύσης είχαν μετατοπισθεί σε νέα εργοστάσια στις παράκτιες περιοχές της Κίνας. Οι οικονομολόγοι έχουν χαρακτηρίσει το φαινόμενο αυτό ως «σοκ της Κίνας» και αποτελεί μια από τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από την άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων σε πρώην βιομηχανικές περιοχές της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Για παράδειγμα, οι οικονομικές πολιτικές του Donald Trump – οι δασμοί και οι εμπορικοί πόλεμοι του – έχουν σχεδιαστεί για να επαναφέρουν τις θέσεις εργασίας στον αμερικανικό μεταποιητικό τομέα που χάθηκαν λόγω Κίνας τις προηγούμενες δεκαετίες.
2011 – 2015: «Αναδυόμενες στρατηγικές βιομηχανίες»
Η θέση της Κίνας ως το εργαστήριο του κόσμου εδραιώθηκε όταν εντάχθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001. Όμως στις αρχές του αιώνα, η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος σχεδίαζε ήδη την επόμενη κίνηση της.
Ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτική για το ενδεχόμενο να πέσει η Κίνα στην λεγόμενη «παγίδα του μεσαίου εισοδήματος». Αυτό συμβαίνει όταν μια χώρα με ανοδική κινητικότητα δεν μπορεί πλέον να προσφέρει εξαιρετικά χαμηλούς μισθούς χωρίς να προκληθεί κοινωνική αναταραχή, αλλά ταυτόχρονα δεν έχει την καινοτόμο ικανότητα να δημιουργήσει τα υψηλής ποιότητας αγαθά και υπηρεσίες μιας προηγμένης οικονομίας, που θα μπορούσε να προσφέρει υψηλότερους μισθούς.
Έτσι, αντί για απλώς φθηνή μεταποίηση, η Κίνα έπρεπε να βρει αυτό που αποκαλούσε «στρατηγικές αναδυόμενες βιομηχανίες» – ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε επίσημα για πρώτη φορά το 2010. Για τους ηγέτες της Κίνας, αυτό σήμαινε πράσινη τεχνολογία, όπως τα ηλεκτρικά οχήματα (EV) και τα ηλιακά πάνελ. Καθώς η κλιματική αλλαγή αποκτούσε ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στη δυτική πολιτική, η Κίνα κινητοποίησε μια άνευ προηγουμένου ποσότητα πόρων σε αυτές τις νέες βιομηχανίες.
Σήμερα, η Κίνα δεν είναι μόνο ο αδιαμφισβήτητος παγκόσμιος ηγέτης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τα ηλεκτρικά οχήματα, αλλά έχει επίσης σχεδόν μονοπώλιο στις αλυσίδες εφοδιασμού σπάνιων γαιών που απαιτούνται για την κατασκευή τους. Ο ασφυκτικός έλεγχος της Κίνας σε αυτούς τους βασικούς πόρους – οι οποίοι είναι επίσης κρίσιμοι για την κατασκευή τσιπ και την τεχνητή νοημοσύνη (AI) – την τοποθετεί πλέον σε ισχυρή θέση παγκοσμίως.
Σε τέτοιο βαθμό που η πρόσφατη κίνηση του Πεκίνου να αυστηροποιήσει τους ελέγχους εξαγωγών σπάνιων γαιών χαρακτηρίστηκε από τον Trump ως προσπάθεια «να κρατήσει τον κόσμο όμηρο».
Παρόλο που οι «στρατηγικές αναδυόμενες δυνάμεις» κατοχυρώθηκαν στο επόμενο Πενταετές Σχέδιο του 2011, η πράσινη τεχνολογία είχε αναγνωριστεί ως πιθανή κινητήρια δύναμη ανάπτυξης και γεωπολιτικής ισχύος από τον τότε ηγέτη της Κίνας Hu Jintao στις αρχές της δεκαετίας του 2000. «Αυτή η επιθυμία της Κίνας να είναι αυτοδύναμη στην οικονομία της, στην τεχνολογία της, στην ελευθερία δράσης της, έχει μακρά ιστορία – αποτελεί μέρος του πολιτισμού της και της ιδεολογίας του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος», εξηγεί ο Neil Thomas.
2021 – 2025: «Ανάπτυξη υψηλής ποιότητας»
Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί, πιο πρόσφατα, τα Πενταετή Σχέδια της Κίνας έχουν στρέψει την προσοχή τους στην «ανάπτυξη υψηλής ποιότητας», η οποία εισήχθη επίσημα από τον Xi Jinping το 2017.
Αυτό σημαίνει αμφισβήτηση της αμερικανικής κυριαρχίας στην τεχνολογία και τοποθέτηση της Κίνας στην πρώτη γραμμή του τομέα. Εγχώριες ιστορίες επιτυχίας, όπως η εφαρμογή κοινής χρήσης βίντεο TikTok, οι γίγαντες των τηλεπικοινωνιών Huawei, Tencent, Xiaomi, ακόμη και το μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης DeepSeek, οι μεγάλες επιτυχίες στον τομέα της αεροδιαστημικής αλλά και των οπλικών συστημάτων, αποτελούν όλες απόδειξη της τεχνολογικής άνθησης της Κίνας αυτόν τον αιώνα.
Ωστόσο, οι δυτικές χώρες το βλέπουν αυτό όλο και περισσότερο ως απειλή για την εθνική τους ασφάλεια. Οι επακόλουθες απαγορεύσεις ή οι απόπειρες απαγόρευσης της δημοφιλούς κινεζικής εφαρμογής TikTok έχουν επηρεάσει εκατομμύρια χρήστες του διαδικτύου σε όλο τον κόσμο και έχουν προκαλέσει έντονες διπλωματικές διαμάχες.
Μέχρι τώρα, η Κίνα τροφοδοτούσε την τεχνολογική της επιτυχία χρησιμοποιώντας την αμερικανική καινοτομία, όπως τους προηγμένους ημιαγωγούς της Nvidia. Δεδομένου ότι η πώλησή τους στην Κίνα έχει πλέον μπλοκαριστεί από την Ουάσινγκτον, αναμένεται ότι η «υψηλής ποιότητας ανάπτυξη» θα μεταμορφωθεί σε «νέες ποιοτικές παραγωγικές δυνάμεις» – ένα νέο σύνθημα που εισήγαγε ο Xi το 2023, το οποίο στρέφει την προσοχή περισσότερο προς την εγχώρια υπερηφάνεια και την εθνική ασφάλεια.
Αυτό σημαίνει ότι η Κίνα θα τεθεί στην αιχμή του δόρατος της κατασκευής τσιπ, της πληροφορικής και της τεχνητής νοημοσύνης – δεν θα εξαρτάται από τη δυτική τεχνολογία και θα είναι άτρωτη σε εμπάργκο.
Η αυτάρκεια σε όλους τους τομείς, ειδικά στο υψηλότερο επίπεδο της καινοτομίας, είναι πιθανό να αποτελέσει μία από τις κεντρικές αρχές του επόμενου Πενταετούς Σχεδίου. «Η εθνική ασφάλεια και η τεχνολογική ανεξαρτησία αποτελούν πλέον την καθοριστική αποστολή της οικονομικής πολιτικής της Κίνας», εξηγεί ο Thomas. «Αυτό παραπέμπει και πάλι σε εκείνο το πατριωτικό αίσθημα των Κινέζων που στηρίζει τον κομμουνισμό στην Κίνα. Για να διασφαλιστεί ότι δεν θα κυριαρχηθεί ποτέ ξανά από ξένες χώρες», καταλήγει.
Πηγή: BBC News
