Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Με λιγότερους από έξι μήνες να απομενουν, οι χώρες εξακολουθούν να μην διαπραγματεύονται (πραγματικά) για την επίτευξη συμφωνιας, λένε διπλωμάτες. Μια τεράστια παγκόσμια προσπάθεια για τη θέσπιση κανόνων σχετικά με το ποιος κάνει τι σε περίπτωση μιας άλλης πανδημίας παραπαίει – καθώς οι αναμνήσεις του COVID-19 ξεθωριάζουν, εγείροντας μια πραγματική πιθανότητα για κατάρρευση των συνομιλιών που θα αφήσει τον κόσμο τόσο απροετοίμαστο όσο ήταν το 2020.
Η συνθήκη για την πανδημία, που επί του παρόντος βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), στοχεύει να προετοιμάσει για την επόμενη παγκόσμια έκτακτη ανάγκη για την υγεία και να αποτρέψει την επανάληψη αυτού που η Νότια Αφρική αποκάλεσε «απαρτχάιντ εμβολίων» – όπου οι χώρες είχαν πολύ άνιση πρόσβαση στα εμβόλια και τα φάρμακα για τον COVID . Προορίζεται να είναι μια νομικά δεσμευτική συμφωνία που υποχρεώνει τις χώρες να παρακολουθούν τις απειλές πανδημίας, ενισχύει την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται και καθορίζει τι θα λάβουν σε αντάλλαγμα για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με νοσογόνους ιούς ή βακτήρια, που ανακαλύπτουν.
Ωστόσο, δύο χρόνια από τότε που οι χώρες άρχισαν να διαπραγματεύονται τους κανόνες και με λιγότερους από έξι μήνες μέχρι την προθεσμία για επίτευξη συμφωνίας, η πολιτική προσοχή έχει μετατοπιστεί σε άλλα ζητήματα και οι συνήθεις συμβιβασμοί και παραχωρήσεις των διεθνών διαπραγματεύσεων δεν φαίνονται πουθενά, σύμφωνα με διπλωμάτες που συμμετέχουν στην συνομιλίες.
«Εάν οι χώρες θέλουν πραγματικά να συνάψουν μια συνθήκη, πρέπει να αρχίσουν ειλικρινά τις διαπραγματεύσεις, όχι να επαναδιατυπώνουν τις αρχικές τους θέσεις», είπε ένας διπλωμάτης από αναπτυσσόμενη χώρα, ο οποίος, όπως και οι άλλοι διπλωμάτες, κράτησε την ανωνυμία του. «Πολλές χώρες θέτουν διάφορα εμπόδια και ενστάσεις, αλλά δεν ασχολούνται πραγματικά με το κείμενο», συμπληρώνει.
Οι διαπραγματευτές φαίνεται να συγκρατούν οποιαδήποτε αλλαγή στις θέσεις τους μέχρι την τελευταία στιγμή – μια τακτική υψηλού κινδύνου – που σημαίνει ότι τα κράτη μέλη του ΠΟΥ μπορεί κάλλιστα να αποτύχουν να συμφωνήσουν σε σημαντικές δεσμεύσεις μέχρι την προθεσμία του Μαΐου 2024. Αν και δεν είναι ασυνήθιστο για τους διαπραγματευτές να κερδίζουν χρόνο ή να κωλυσιεργούν για την κλίμακα του κειμένου, η έλλειψη συμφωνίας για σχεδόν κάθε πτυχή της και το γεγονός ότι απομένουν μόνο δύο επίσημες συνεδριάσεις σημαίνει ότι η επίτευξη συμφωνίας επί ολοκλήρου του κειμένου την ενδέκατη ώρα θα ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα.
Ένας δεύτερος διπλωμάτης, ο οποίος προέρχεται από χώρα υψηλού εισοδήματος, δήλωσε σχετικά με τις πιο πρόσφατες συνομιλίες: «δεν ένιωθα ότι διαπραγματευόμασταν πραγματικά. Πολλα κράτη – μέλη θέλουν να κρατήσουν κλειστά κάποια από τα χαρτιά τους. Υποθετω ότι θα χρειαστούμε αυτή την πίεση χρόνου ώστε οι άνθρωποι να γίνουν πιο ανοιχτοί σχετικά με το πού θα μπορούσαν να υποχωρήσουν. Δυστυχώς, δεν είμαστε ακόμα εκεί» συμπληρώνει.
Ένα πρόσφατο προσχέδιο της συμφωνίας, το οποίο είδε το POLITICO, δείχνει ότι οι χώρες έχουν αλλάξει ελάχιστα από τις αρχικές τους θέσεις σχετικά με τις βασικές διατάξεις του κειμένου, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, της ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με παθογόνους παράγοντες και της μεταφοράς τεχνολογίας.
Χτισμένο πάνω στην έννοια της δικαιοσύνης
Κατευθυντήρια αρχή για τη συμφωνία είναι η έννοια της δικαιοσύνης, μια έννοια που έλειπε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Αυτή η ιδέα βοήθησε στο να εναρμονιστούν οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος με την ιδέα μιας συνθήκης για την πανδημία – και τώρα αποδεικνύεται ότι αποτελεί μια κόκκινη γραμμή. Η διασφάλιση της ισότητας θεωρείται ως ο «ελάχιστος αποδεκτός» στόχος, είπε ο πρώτος διπλωμάτης. «Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες (δεν) θα υπογράψουν κάτι στο τέλος, που στην πραγματικότητα δεν προσφέρει κάτι συγκεκριμένο για δικαιοσύνη», πρόσθεσε.
Ένα κεντρικό σημείο διαφωνιας είναι ο λεγόμενος μηχανισμός πρόσβασης και κατανομής οφελών. Η ιδέα βασίζεται στο πλαίσιο ετοιμότητας του ΠΟΥ για πανδημία γρίπης, όπου οι χώρες μοιράζονται δείγματα κυκλοφορούντων ιών γρίπης με δυναμικη πανδημίας, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τη φαρμακοβιομηχανία για την παραγωγή εμβολίων. Με τη σειρά της, η βιομηχανία δωρίζει μετρητά σε ένα λογαριασμο που χρησιμοποιείται για τη βελτίωση της ετοιμότητας και της ικανότητας ανταπόκρισης των χωρών.
Για τις χώρες με χαμηλότερο εισόδημα, αυτός ο μηχανισμός είναι ένα «πολύ σημαντικό επίκεντρο» της συνθήκης, είπε ο πρώτος διπλωμάτης. «Αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 είναι ότι πολλές χώρες μοιράστηκαν τόσο δείγματα παθογόνων όσο και δεδομένα γενετικής αλληλουχίας και στη συνέχεια δεν έλαβαν τα οφέλη. Αυτό ήταν ένα μάθημα που πήραν όλοι», συμπλήρωσε.
Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες βασικές διαφορές με το πλαίσιο για τη γρίπη, ιδίως το γεγονός ότι δεν υπάρχουν εποχικά αντίμετρα για πανδημίες, όπως υπάρχουν για τη γρίπη. Η φαρμακοβιομηχανία αντιτίθεται σθεναρά στον μηχανισμό, με το διεθνές φαρμακευτικό λόμπι να τον περιγράφει ως «συναλλακτική προσέγγιση» που «είναι περισσότερο από πιθανό να καθυστερήσει την πρόσβαση σε παθογόνους παράγοντες και την έγκαιρη ανάπτυξη ιατρικών αντίμετρων σε περίπτωση πανδημίας».
Οι ΗΠΑ, η ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Ελβετία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν δηλώσει ότι δεν είναι ικανοποιημένες με ολόκληρο το άρθρο σχετικά με τον μηχανισμό.
Ο πρώτος διπλωμάτης είπε πως πιστεύει ότι η φαρμακευτική βιομηχανία είναι η «κύρια πίεση» στις χώρες υψηλού εισοδήματος, με τις χώρες να δηλώνουν στις ιδιωτικές συνομιλίες πως ο ιδιωτικός τομέας δεν θέλει τον μηχανισμό.
Ενώ υπάρχουν επίσης διαφωνίες σχετικά με τις διατάξεις που αφορούν την παραίτηση από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τη χρηματοδότηση της ετοιμότητας για πανδημία, ένας τρίτος διπλωμάτης, ο οποίος προέρχεται από χώρα υψηλού εισοδήματος, είπε ότι το έδαφος για την πρόσβαση και την κατανομή των οφελών, «θα είναι ένα από τα πραγματικά, τα μεγαλύτερα ζητήματα για τη διαπραγμάτευση».
Αθετημένες υποσχέσεις
Για την κοινωνία των πολιτών, η οποία παρακολουθεί στενά τις διαπραγματεύσεις – και σε πολλές περιπτώσεις ενημερώνει τις κυβερνήσεις – υπάρχει τόσο αισιοδοξία όσο και απόγνωση.
«Μας υποσχέθηκαν ότι (αυτή η συνθήκη) θα ήταν ένα εργαλείο για τη διευκόλυνση μιας πιο δίκαιης απάντησης στις πανδημίες», δήλωσε ο Jaume Vidal, ανώτερος σύμβουλος πολιτικής για την πρόσβαση σε φάρμακα ΜΚΟ Health Action International. «Τώρα βλέπουμε ότι δεν είναι μόνο business as usual, αλλά και κάποια πολύ επικίνδυνη παρέκκλιση με την έννοια ότι έχουμε κυβερνήσεις να λένε ότι ο ΠΟΥ δεν πρέπει να ασχολείται καθόλου με τα πνευματικά δικαιώματα». Ο Vidal φοβάται ότι «πέντε λεπτά πριν τα μεσάνυχτα, οι αναπτυσσόμενες χώρες θα αναγκαστούν να αποδεχθούν οποιαδήποτε συναίνεση μπορούν να αποδεχτούν η ΕΕ και οι ΗΠΑ».
Εν τω μεταξύ, ο James Love, διευθυντής της ΜΚΟ πνευματικής ιδιοκτησίας Knowledge Ecology International, εξακολουθεί να είναι αισιόδοξος ότι θα επιτευχθεί συμφωνία. Όμως για να φτάσουμε εκεί λέει ότι « οι χώρες πρέπει να διαπραγματευτούν πραγματικά».
Στο μυαλό του Love, αυτό που εμποδίζει τους διπλωμάτες να προχωρήσουν είναι η πεποίθηση ότι αν εγκρίνουν μια πιο αδύναμη πρόταση θα υπονομεύσουν τη διαπραγματευτική τους ισχύ. «Είναι σαν διαπραγματευτικό χαρτί. Το πρόβλημα είναι ότι όλοι κρατούν τα χαρτιά τους για την τελευταία στιγμή. Κανείς δεν διαπραγματεύεται».
