Αυτή την εβδομάδα, τόσο στην Αμερική όσο και στην Αγγλία, γιορτάζεται το Halloween. Μια γιορτή γεμάτη μεταμφιέσεις, ιστορίες τρόμου και σκοτεινά σενάρια που κάνουν τους άλλους να τρομάζουν. Στην Ελλάδα μεγαλώσαμε με τις Απόκριες – σίγουρα πιο φωτεινές, χαρούμενες, με κορίτσια ντυμένα πριγκίπισσες και μπαλαρίνες (εγώ πάντως είχα ντυθεί Βασίλισσα της Νύχτας με μεγάλη επιτυχία), και αγόρια σε ρόλους καουμπόηδων, Ζορό ή Μπάτμαν. Προσωπικά, δεν ήμουν ποτέ λάτρης των Αποκριών και αν με ρωτάς για το Halloween, θα σου πω ότι το σιχαίνομαι κιόλας.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Halloween έχει μια σκοτεινή διάσταση με διάκοσμο και διάθεση που στοχεύουν να σε κάνουν να φοβηθείς. Είναι γιορτή τρόμου. Κι ειλικρινά; Δεν μου αρέσει να τρομάζω. Οπότε αυτή την εβδομάδα, θα μιλήσουμε για τον φόβο και το άγχος. Γιατί τα νιώθουμε; Πώς λειτουργούν μέσα μας; Και πώς μπορούμε να τα ξεπεράσουμε όταν μας παραλύουν;
Ο φόβος, σε γενικές γραμμές, έχει έναν πολύ ουσιαστικό λόγο ύπαρξης: είναι μηχανισμός επιβίωσης. Υπάρχει για να μας προστατεύει. Όπως και το άγχος, είναι ένα φυσικό σύστημα ειδοποίησης του σώματος που μας κρατά σε εγρήγορση όταν κάτι απειλητικό συμβαίνει γύρω μας. Αν, για παράδειγμα, καθώς κάθομαι τώρα ήρεμη στο σαλόνι του σπιτιού μου, έβλεπα ξαφνικά μια τίγρη να με κοιτάει έξω στη βεράντα, το κύμα αδρεναλίνης που θα με κυρίευε θα με έκανε να αντιδράσω άμεσα, να σηκωθώ, να διπλοκλειδώσω την μπαλκονόπορτα, να κάνω κάτι τέλος πάντων. Ευτυχώς δεν έχω δει πολλές τίγρεις να κυκλοφορούν στη γειτονιά μου! Αλλά εν πάση περιπτώσει, αυτός είναι ο ρόλος του φόβου. Να μας κρατήσει ασφαλείς.
Το πρόβλημα ξεκινά όταν αυτός ο μηχανισμός παραμένει σε λειτουργία χωρίς να υπάρχει πραγματική απειλή. Πολλές φορές, τόσο ο φόβος όσο και το άγχος, πυροδοτούνται χωρίς να υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Σαν να βλέπουμε μια τίγρη μπροστά μας, ενώ δεν υπάρχει τίποτα. Σαν να χτυπά ο συναγερμός χωρίς να έχει παραβιαστεί ποτέ η πόρτα. Έχω δει ανθρώπους με τόσο υψηλό επίπεδο άγχους, που να φοβούνται συνεχώς πως κάτι κακό θα συμβεί – πως θα χάσουν τους αγαπημένους τους, τη δουλειά τους, την ψυχραιμία τους – χωρίς να υπάρχει κανένας αντικειμενικός λόγος. Ένας διαρκής φόβος, χωρίς βάση, για πράγματα που δεν έχουν συμβεί ή που δεν πρόκειται να συμβούν. Και λίγο-πολύ είμαστε όλοι ένοχοι σε αυτό. Όμως τότε είναι που ο φόβος γίνεται παγίδα. Μπορεί να σε κρατάει πίσω, να σε εμποδίζει να είσαι ο άνθρωπος που θέλεις. Γιατί όταν ο φόβος δεν βασίζεται σε πραγματικούς κινδύνους, γίνεται εμπόδιο στην εξέλιξη και όχι προστασία.
Και τότε το άγχος γίνεται καθημερινός σύντροφος – και πολλές φορές αφανής. Κρύβεται πίσω από την αναβλητικότητα, την υπερκόπωση, την υπερβολική ανάγκη για έλεγχο, τις κρίσεις πανικού, το αίσθημα ότι «κάτι κακό θα συμβεί». Το σώμα ζει σε μόνιμη κατάσταση συναγερμού, ακόμη κι αν εξωτερικά όλα φαίνονται «μια χαρά».
Δεν φταίμε εμείς που φοβόμαστε. Ζούμε σε μια κοινωνία που τροφοδοτεί διαρκώς την ανασφάλειά μας, που έχει μάθει να καλλιεργεί τον φόβο. Από τις ειδήσεις μέχρι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνεχώς μας υπενθυμίζεται τι μπορεί να πάει στραβά, τι δεν έχουμε, ποιοι δεν είμαστε. Οι ειδήσεις γεμάτες φόβο, βία, αβεβαιότητα, πολώσεις. Και ειδικά στην Ελλάδα, ύστερα από πάνω από μια δεκαετία οικονομικής κρίσης, ανεργίας, αστάθειας και απίστευτου κοινωνικού στρες, είναι φυσικό επακόλουθο η συλλογική μας ψυχολογία να είναι καταπονημένη. Οι άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους, τα σπίτια τους, τις σχέσεις τους, τα όνειρά τους. Αλλά εκεί που πληγωθήκαμε πιο βαθιά, ήταν στο αίσθημα εσωτερικής σταθερότητας. Στην πίστη μας πως τα πράγματα μπορούν να πάνε καλά – στην πίστη στο αύριο.
Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να ζούμε σε διαρκή συναγερμό. Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να φοβόμαστε συνέχεια. Όταν το άγχος μας κυριεύει, σταματάμε να είμαστε ο εαυτός μας. Σταματάμε να παίρνουμε ρίσκα, να κυνηγάμε όνειρα, να αγαπάμε ελεύθερα. Γινόμαστε η σκιά μας.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό να κάνουμε μια παύση και να ρωτήσουμε τον εαυτό μας: αυτό που με φοβίζει είναι ρεαλιστικό; Είναι υπαρκτό ή απλώς μια σκέψη στο μυαλό μου; Υπάρχει αληθινός κίνδυνος ή πρόκειται για ένα σενάριο τρόμου που φαντάζομαι χωρίς λόγο;
Και να θυμόμαστε κάτι θεμελιώδες: ίσως και να μην μπορούμε να «ξεριζώσουμε» τον φόβο – μπορούμε όμως να τον καταλάβουμε. Να τον δούμε κατάματα. Να του δώσουμε χώρο, χωρίς να του επιτρέπουμε να μας κυριεύει.
Μην ντρέπεσαι για τους φόβους σου. Μην προσπαθείς να τους κρύψεις. Όλοι φοβόμαστε κάτι. Αλλά μπορούμε να προχωρήσουμε παρά τον φόβο. Με αγάπη, με υποστήριξη, με σύνδεση. Χρειαζόμαστε περισσότερο θάρρος, λιγότερη σύγκριση, και σίγουρα λιγότερες τρομακτικές ιστορίες.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
MSc Psychology (c.) (Brunel University of London)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF)
